8-ma’ruza. Startaplar uchun raqamli biznes modellari

8-ma’ruza. Startaplar uchun raqamli biznes modellari

---

---

8-ma’ruza. Startaplar uchun raqamli biznes modellari 
Reja:
8.1. Apple va Google biznes-modellarining ishlash prinsiplari.
8.2. Android va Tinkoff biznes modellari bo’yicha keys stadi.
8.1. Apple va Google biznes-modellarining ishlash prinsiplari. 
Apple
apparat, dasturiy ta'minot va xizmatlar sohasidagi innovatsiyalari bilan
mashhur. Ularning sharofati bilan u 1997 yilda (Stiv Jobs qaytganida) 8 ming xodim
va 7 milliard dollar daromaddan 2019 yilda 137 ming xodimga va 260 milliard dollar
daromadga o'sishga muvaffaq bo'ldi.
Kompaniyaning tashkiliy tuzilishi va u bilan
bog‘liq bo‘lgan yetakchilik modeli haqida ma’lumotlar kam bo‘lib, u asosan Apple
innovatsiyalarining muvaffaqiyatini aniqladi.
Apple kompaniyasining asosiy maqsadi odamlar hayotini boyitadigan
mahsulotlar yaratishdir. Bu nafaqat iPhone yoki Apple Watch kabi tubdan yangi
toifadagi mahsulotlarni ishlab chiqishni, balki ularni doimiy ravishda
takomillashtirishni ham nazarda tutadi.
Apple ning innovatsilarga intilishini iPhone
kamerlari tarixi orqali ko‘rish mumkin. 2007 yilda birinchi iPhone taqdim etildi.
O‘shandan beri iPhone kamera texnologiyalari foto sanoatini bir qator yangiliklar
bilan boyitdi: HDR (2010), panoramali fotosuratlar (2012), True Tone (2013), optik
tasvirni barqarorlashtirish (2015), ikkita linzali kamera (2016), portret rejimi (2016),
portret ko’rinishi (2017), tungi rejim (2019) va boshqalar.
Innovatsiyalarga maxsus bilimlar asosida qurilgan tashkiliy tuzilma yordam
beradi. Muayyan masalalar bo'yicha qarorlar ushbu sohaning eng tajribali va
malakali mutaxassislari tomonidan qabul qilinishi kerak degan asosga asoslanadi.
Bu ikki faktorga ega. Birinchidan, Apple texnologik o‘zgarishlar va yutuqlar doimiy
ravishda amalga oshiriladigan bozorlarda raqobatlashadi va shuning uchun ushbu
yutuqlar ortidagi texnologiyalarni chuqur tushunadigan odamlarning fikrlari va
sezgilariga tayanishi kerak.

---

---

Ikkinchidan, agar qisqa muddatli moliyaviy ko‘rsatkichlar investitsiyalar va

rahbarlarning ishini baholashning asosiy mezoni bo‘lsa, Apple iste’molchilarga
yuqori sifatli mahsulotlarni taklif qila olmaydi. Shunday qilib, mahsulot qarorlariga
qisqa muddatli moliyaviy cheklovlar ta’sir qilmaydi. Moliya bo‘limi mutaxassislari
rivojlanish shartlari bo‘yicha muhandislarning yig‘ilishlarida qatnashmaydilar-va
muhandislar narxlash to‘g‘risida qaror qabul qilishda qatnashmaydilar.
Funksional tuzilishga ega bo‘lgan kompaniyada mutaxassis yoki jamoaning
obro‘si qaror qabul qilishda nazorat mexanizmi bo‘lib xizmat qiladi.
Apple strukturasining asosida yotuvchi liderlik modeli:
Google
ko‘p tomonlama bozorlarga, ya’ni Internet foydalanuvchilari (ular
ko‘pincha tarkib yaratuvchilar sifatida harakat qilishadi) va reklama beruvchilar kabi
segmentlarga qaratilgan. Ushbu segmentlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, bu Google ni
maqsadli reklama yaratishga va mijozlarning ehtiyojlari va xatti-harakatlari
to‘g‘risida ma’lumot to‘plashga undadi.
Google tomonidan taqdim etiladigan asosiy
xizmatlar (xaritalar, elektron pochta, tarjimon va boshqalar) foydalanuvchilar va
unga hamroh bo‘lgan serverlar uchun bepul qidirish hisoblanadi. Reklama
beruvchilar segmenti uchun bu maqsadli reklamani turli saytlarga joylashtirishdir.
Google-ning asosiy resursi kuchli qidiruv platformasidir, chunki u orqali

---

---

iste’molchilar soni shakllanadi va ko‘payadi. U “butun dunyo bo'ylab data-

markazlar tarmog'ida joylashgan va yuz minglab kompyuterlarni ulash orqali ...
qidiruv so'rovlari va boshqa operatsiyalarni misli ko'rilmagan tezlikda qayta
ishlashga qodir” bo’lib, bu uning raqobatdosh ustunligi va innovatsiyasi hisoblanadi.
Yangi serverlarni ishlab chiqish va mavjudlarini yaxshilashda inson resurslarining
rolini ta'kidlash muhimdir.
Asosiy faoliyati platformalarni boshqarish va xizmatlarni
boshqarishdir. Shuningdek ularga innovatsiyalarni ishlab chiquvchi va kengayish
uchun yangifaoliyat ko‘rinishlarini izlab topuvchi xodimlar komandasini kiritish
mumkin. Kompaniyada ixtisoslashgan savdo kanallari mavjud emas, chunki
segmentlar bilan munosabatlar va xizmatlarni taqdim etish to‘g‘ridan-to‘g‘ri
sheriklarsiz sodir bo‘ladi. Demak, Google faqat bitta asosiy daromad oqimiga ega -
Google tarmog‘ining saytlari va Google saytlarida reklama beruvchilarning
daromadlari. Shu tufayli Google o‘z faoliyati chegaralarini kengaytiradi va bepul
asosiy xizmatlarni taqdim etishga imkon beradi. Asosiy xarajatlar - bu qidiruv
platformasining ishlashini ta’minlash xarajatlari, xodimlar sonini saqlab qolish va
ko‘paytirish xarajatlari va yangi dasturlar va faoliyat ko‘rinishlarni sotib olish bilan
bog‘liq xarajatlar.
Ushbu tuzilishga asoslanib, Google ning quyidagi asosiy xatarlarini aniqlash
mumkin: iste’molchilar sonining kamayishi, innovatsion guruhlar ishining
samarasizligi va internetda reklama berish uchun raqobatchilarning paydo bo‘lishi.
Ushbu biznes modeli odatda Yahoo modeli bilan bir xil tarzda qurilgan bo‘lib,
u Google ning Amerika bozorida asosiy raqibatchisi hisoblanadi.
Ularning asosiy farqi shundaki, Yahoo qo‘shimcha xizmatlarga pul tikishga
qaror qildi, Google esa qidiruv tizimini va axborotni saqlashni rivojlantirmoqda,
ya’ni o‘zining asosiy resurslariga muvofiq ish olib bormoqda. Bunda Google yanada
mukammal ko‘rinishda ekanligini ko‘rsatadi.
Google tezda dunyodagi eng taniqli kompaniyalardan biriga aylandi. 1998
yilda tashkil etilgan kompaniya hozirda 50 000 dan ortiq kishini ish bilan ta'minlaydi
va bozor qiymati 350 milliard dollardan oshadi. Kompaniyaning 20 yoshga
to'lmaganligini hisobga olsak, bu aql bovar qilmaydigan o'sishdir.

---

---

Eng hayratlanarlisi shundaki, Google hayratlanarli innovatsiyalar qatorida

yetakchilik qilmoqda. U hali ham ko‘p jihatdan kichik bir kompaniya kabi his qiladi,
bu esa uni byurokratik tartib-qoidalar yoki siyosatga aralashmasdan ultra raqobat
muhitida bo‘lishga imkon berdi. Google tajribasidan yirik tashkilotni boshqarishda
qanday foydalanish mumkin.
Google xususiy kompaniya bo'lganligi sababli, uning
ishlash prinsipini tom ma'noda harakat qilish uchun qo'llanma sifatida qabul qilish
mumkin emas, lekin biznes tuzilmalarining pragmatizmini hisobga olgfn holda,
maqsadga yo‘anltirilganlik va daromad olish haqidagi manbalarini o‘rganish
maqsadga muvofiq.
Agar Google texnologiya giganti ekanligidan, yangi "qismlar"
ni joriy etish va mavjud texnologiyalarning ishlashi haqida ko‘p narsalarni bilib olish
mumkin.
Google ning asosiy ish prinsiplari:
1. Avvalo, asosiy biznes benuqson bo‘lishi kerak
Bir qarashda, Google bir vaqtning o'zida millionlab ishlarni amalga
oshirayotganga o'xshab ko'rinishi mumkin, u provinsiyalardagi keng polosali va
virtual haqiqatdan tortib o'zi boshqaradigan tez yordam mashinalarigacha bo'lgan
hamma narsada ishtirok etadi.
Bularning barchasi kompaniyaning asosiy faoliyati -
qidiruv va reklama tufayli mumkin bo'ldi.
Reklama hali ham kompaniya
daromadining asosiy qismini tashkil qiladi va ichki tadqiqotlarga ko'ra, Google
AQShdagi barcha reklama xarajatlarining 10 foizdan ortig'ini tashkil qiladi.
2. Iqtidorli odamlar bilan ishlash
Iqtidorni ishga olish qiyin, chunki uni topish qiyin. Google buni tushunadi va
zarur hollarda insongarivojlanishi uchun imkoniyatlar tadim etgan holda iqtidorlarni
izlab topadi, iqtidorli odam uchun puldan ko‘ra o‘z xohishiga ko‘ra ishlash judayam
muhim.
3. Ma'lumotlarga e'tibor qaratish
Google dunyodagi eng katta va eng murakkab ma'lumotlar markazlariga ega.
Uning biznes modeli katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlash va tahlil qilishga
asoslangan va menimcha, bu mutlaqo hamma uchun “Polishinel siri” hisoblanadi.
Eng qizig‘i kompaniya bu ma’lumotlarni o‘ziga oladi. Google ulardan ba'zilarini

---

---

sotib oladi, lekin ularning aksariyatini o'z mahsulotlari va xizmatlari orqali oladi.

Maʼlumotlar toʻplami har qanday Google mahsulotiga oʻrnatilgan.
4. Loyiha guruhlari
Maxsus loyiha guruhlari konsepsiyasida hech qanday alohida narsa yo‘q,
lekin uni amalga oshirish bir qarashda murakkab ko‘rinishi bo‘lishi mumkin. Ammo
bu Google ga taaluqli emas. Har bir yangi ixtiro kerakli odamlarga yo‘naltiriladi.
Kompaniya yangi ixtiro uchun zarur ko‘nikma va bilimga ega bo‘lgan odamlarni
topadi. Shu bilan birga, jamoalar g‘oyalarni amalga oshirish uchun deyarli to‘liq
erkinlikka ega bo‘lishadi va bunga to‘liq e’tibor beriladi.
5. Innovatsiyalarga ajratilgan vaqt
Ko‘pchilik Google ning 20% vaqtni taqsimlash siyosati va innovatsion
yondashuvi bilan tanish, ya’ni Google o'z xodimlariga o'z vaqtining 20 foizini
o‘zlarini qiziqtirgan uchinchi tomon loyihalariga sarflashga ruxsat beradi. Bularga
Gmail va AdSense larni misol keltirish mumkin.
6. “Oyga uchish”
2010 yilda Google maxsus Google X tadqiqot laboratoriyasini yaratdi.
Qaysidir ma'noda, bu 20% siyosatni o‘z ichiga oluvchi keyingi bosqichiga o'xshaydi.
Aksariyat innovatsion loyihalar (Google ichida ular “moonshots” deb ataladi) shu
yerda ixtiro qilingan.
7. Beta versiyalari bilan ishlash
Google o'zining ba'zi mahsulotlarini keng qamrovli beta versiyalari bilan
tanilgan. Gmail beta versiya sifatida besh yil, Google Docs esa uch yil davomida
ishlagan. Shu vaqt ichida Gmail 100 milliondan ortiq foydalanuvchiga ega bo'ldi.
Betaning afzalligi shundaki, u ish jarayonida yangilanadi va foydalanuvchilar
yordami bilan kamchilik va xatolari tuzatiladi.
Google-ning qayta tuzilishi biznesning moliyaviy va huquqiy maqsadlariga
xizmat qildi va barcha bo‘limlarning kichik innovatsion kompaniyalar sifatida
ishlash mantig‘ini saqlab qoldi.

---

---