4-Mavzu: Islom dini. Islom ta’limoti Reja: Islom shakllanishidagi tarixiy sharoit, Islom dinining vujudga kelishi
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ulardan biri Madinada saqlanayotgan asl nusxa bo‘lib,
islom manbalarida u «Imom» nomi bilan tilga olingan. Ikkinchi nusxa Ka’bada, uchunchi nusxa Qoxiradagi Misr milliy kutubxonasida saqlanmoqda. To‘rtinchisi Toshkentda O‘zbekiston xalqlari tarixi muzeyida saqlanib, 1989 yil boshlarida O‘zbekiston musulmonlari diniy idorasiga topshirilgan. Ye ndi Qur’onning ichki tuzilishi masalasiga e’tibor qilamiz. Qur’onda 114 ta sura, 6226 ta oyat borligi e’tirof etilgan. Ammo Qur’on matnlarini taqsimlanishiga asosan oyatlar soni 6204, 6232, hatto 6666 gacha belgilangan va uni kitob shakliga keltirishda muayyan usul qo‘llangan. Suralar Qur’onda o‘z mazmuniy izchilligiga yoki o‘qilgan vaqtiga qarab joylashtirilgan. Suralarning hajmi ham har xil: eng katta hajmiga ega bo‘lgan 2-«Baqara» surasida 286 oyat bor, eng kichik suralar faqat 3 oyatdangina iborat. Uzun suralar kitobining boshidan, qisqa suralar uning oxiridan o‘rin olishi, tadqiqotlarda aniqlanishicha, qadimiy arablarning va umuman old Osiyodagi somiy xalqlarning an’anasi bilan bog‘liq bo‘lgan. Xilma-xil yozuvlar, rivoyatlar yoki adabiy asarlar to‘planib kitob qilganda, katta hajmdagi asarlar birinchi o‘rinda, kichiklari keyin joylashtirilar ekan. Zayd Ibn Sobit ham Suhufni to‘plab dasxat qilishda ana shu an’anaga amal qilgan bo‘lishi mumkin. Qur’oni Karim tuzilishi haqidagi gapni davom ettirsak, undagi har bir sura, oyatlar yig‘indisidan iborat. «Oyat» so‘zi faqat Qur’onning o‘ziga xos 14 iborasi bo‘lib, «mo‘jiza», «hikmat», «ilohiy», «alomat, belgi», ma’nolarini anglatadi. Oyatlarning hajmi ham har xil: ayrim oyatlar bir necha tugal fikrni bildiradigan katta bir jumladan (masalan, 2,255-Oyat-al-Kursiy) iborat bo‘lgan holda, ayrim oyatlar faqat ikki so‘zdan (gapning bir qismidan)gina iborat. Masalan: 1. Osmon yorilganida, 2. yulduzlar (har tomonga) sochilganida, 3. dengizlar qo‘shilib to‘siqlar ochilganida, 4. qabrlar ag‘darilganida (qiyomat qoyim bo‘lganida), 5. (har bir) jon o‘zi (dunyoda) qilib o‘tgan va qoldirgan (barcha) narsalarni (amallarni) bilur! (82:1-5). Qur’on-muqaddas kitob, uning mazmunini Alloh so‘zlaridan iborat deb hisoblash ham Qur’onning o‘zidagi ko‘rsatmalariga asoslangan: «U (Alloh) bundan ilgari yuborilgan (kitoblar)ning to‘g‘riligini tasdiqlab, senga haqiqat kitobini yubordi», «Biz Nuhga, Yaqubga va uning avlodlariga, Isoga, Ayyubga, Yunusga, Xorunga, Sulaymonga qanday vahy qilgan bo‘lsak hamda Dovudga Zoburni qanday yuborgan bo‘lsak, senga ham o‘shanday vahy yubordik», «Sening Qur’onni odamlarga parcha-parcha qilib o‘qib berishing uchun biz uni bo‘laklarga bo‘lib senga yubordik». Biz keltirgan va bundan boshqa ko‘p oyatlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, Qur’on o‘zidan ilgarigi diniy yozuvlarni inkor etmaydi, balki ularni tasdiqlash va o‘sha yozuvlardagi diniy yo‘llanmalarni oxiriga etkazish uchun yuborilgan muqaddas kitob deyiladi. Islom ham o‘zidan ilgarigi diniy e’tiqodlarning vorisi, Muhammad (s.a.v.) esa o‘zlaridan ilgari o‘tgan barcha payg‘ambarlarning ishini yakunlovchi va oxirigi etgazuvchi rasul-yelchi deb taniladilar. Qur’oni karim islomda muqaddas kitob, barcha bilimlar manbai, qonunlar to‘plami, mazmuni osmondan Xudo vahy qilgan deb e’tiqod qilinadi. Qur’ondagi har bir suraning nomi bor, bu nom sura boshlanishida sarlavha qilib berilgan. Olimlarning fikricha, suralarning nomlari dastlabki vaqtda bir necha so‘zdan tuzilgan jumlalardan iborat bo‘lgan, keyinchalik qisqara borib, o‘sha jumladan bironta so‘z saqlanib qolgan bo‘lishi mumkin. shuning uchun 2- sura Baqara (Sigir), 16-sura Nahl (Asalarilar), 27-sura Naml (Chumolilar) deb nomlangan bo‘lsa, bunga hech ham ajablanish kerak emas. O‘sha suralarda tegishli rivoyatlar keltirilgan. Dastlabki shaklida «Ana shunday rivoyatlar haqida sura» tipidagi uzunroq nom bo‘lgan va keyinchalik qisqargan bo‘lsa, o‘z-o‘zidan tushunarli xoldir. 15 Qur’ondagi 29 ta suraning boshlanishida bir yoki bir necha alohida harflar bor. Ilohiyot kitoblarida va tafsirlarida bu harflar «al-huruf al- muqatta» (alohida, bir-biridan uzuq harflar) deb ataladi. Masalan, 3, 29, 30, 31, 32-suralarning boshlanishida-«alif», «lom», «mim», 10, 11, 12, 13, 14, 15-suralar boshida «alif», «lom», «ro», 19-surada-«Kaf», «Ho» (hoy havvaz), «Yo», «Ayn», «Sod» va hokazo. Diniy adabiyotda asosan «bu harflarning mazmuni sir, uni faqat Payg‘ambar Muhammad (s.a.v.) o‘zlari bilganlar», ularga «Qur’onning siri» degan fikr aytilgan. Faqat yirik mufassirlarning bu harflardan ba’zilarini Allohning sifatlari deb ta’riflagan hollari uchraydi. Qur’on matni sura va oyatlardan tashqari yana 30 ta «juz» (o‘zbekcha «pora») larga bo‘lingan. Shuni aytish kerakki, pora sura va oyatlarga o‘xshab Qur’onning ilk tuzilishi bilan bog‘liq emas, balki o‘qishda qulaylik tug‘dirish uchun keyinchalik Qur’on matnini hajm jihatidan teng bo‘laklarga bo‘lishdan iborat bo‘lgan. Shu sababli eng uzun 2-sura poradan ko‘proq bo‘lgani holda, oxirgi qisqa suralardan 37 tasi bir porani tashkil etadi. Qur’on yirik tarixiy va madaniy yodgorlik sifatida axloq, insof, vijdon, halollik kabi sohalaridagi umumbashariy ahamiyatga molik yo‘l-yo‘riqlar, qoidalari hozirda ham g‘oyat zarur ekanligini alohida ta’kidlash lozim. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|