3-mavzu. Ekonometrikada ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning asosiy tushunchalari reja

3-MAVZU. EKONOMETRIKADA EHTIMOLLAR NAZARIYASI VA MATEMATIK STATISTIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI
Reja:
1. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning asosiy tushunchalari.
2. To’plamlar va ularning xossalari.
3. Diskret va uzluksiz tasodifiy miqdorlar.
4. Tasodifiy miqdorlarning xarakteristikalarini hisoblash.
Tayanch iboralar: tasodifiy miqdor, to’plam, o’rtacha qiymat, standart hatosi, standart chetlanish, ekstsess, assimetriya, interval, minimum, maksimum, mediana, moda.

1. Ehtimollar nazariyasi va matematik statistikaning asosiy tushunchalari
Statistik taxlilning asosiy maqsadi - empirik ma’lumotlarga ishlov berish, ularni tartiblash, grafik va jadval shaklida taqdim etish, shu jumladan, ularni asosiy statistik ko’rsatkichlar orqali miqdoriy tahlil qilish.
Asosiy statistik ko’rsatkichlar 2 guruhga bo’linadi: o’rtacha darajasini o’lchaydigan va dispersiyani o’lchaydigan.
O’rtacha darajali ko’rsatkichlar ob’ektlar tanlanmasini o’rtacha xarakteristikasini ma’lum bir belgisi bo’yicha beradi: O’rtacha qiymat; Standart hatosi; Standart chetlanish; Ekstsess; Assimetriya; Interval; Minimum; Maksimum; Schet; Mediana; Moda; Kvantil; Ishonchlik intervali.
Dispersiyani o’lchaydingan ko’rsatkichlar: Tasodifiy miqdorning dispersiyasi; O’rtachakvadratik chetlanish; Variatsiya qulochi va shu kabi statistik ko’rsatkichlar.

2. To’plamlar va ularning xossalari
Statistikada to’plam iborasi juda keng qo’llaniladi. To’plam hajmi deb bu to’plamdagi ob’ektlar soniga aytiladi.
To’plamning quyidagi turlari mavjud:

• 
  asosiy;
  
• 
  tanlama;
  
• 
  cheklangan;
  
• 
  cheksiz.
  

Tanlanma to’plam, yoki oddiy kilib, tanlanma deb tasodifiy ravishda tanlab olingan ob’ektlar to’plamiga aytiladi.
Bosh to’plam deb tanlanma ajratilgan ob’ektlar to’plamiga aytiladi.
Masalan, 1000 ta detaldan tekshirish uchun 100 ta detal olingan bo’lsa, u holda bosh to’plam hajmiga N=1000, tanlanma hajmi esa n=100.
Bosh to’plam ko’pincha chekli sondagi elementlarni o’z ichiga oladi. Ammo bu son ancha katta bo’lsa, u holda hisoblashlarni soddalashtirish yoki nazariy xulosalarni ixchamlash maqsadini ko’zda tutib, ba’zan bosh to’plam cheksiz ko’p sondagi ob’ektlardan iborat deb faraz qilinadi. Bunday yo’l qo’yish shu bilan oqlanadaki bosh to’plam hajmini orttirish tanlanma ma’lumotlarini ishlab chiqish natijalariga amalda ta’sir etmaydi.
To’plam birligi - kuzatish talab etiladigan element.
Belgi - to’plam birligining belgilar turlari:

• 
  sonli;
  
• 
  son bilan ifodalab bo’lmaydigan.
  

Variatsiya - belgining o’zgarishidir.
Variant - o’zgaruvchi belgining konkret ifodasi. Variantlar lotin harflarida belgilanadi.
Masalan:
O’zgaruvchi belgining miqdorlari majmuasi variatsion qator deb ataladi.
Agar variantlarni ko’payish yoki kamayish bo’yicha joylashtirsak, tartibli variatsion qatorni tuzamiz.