2-Mavzu: Mutafakkirlar merosida mehnat tarbiyasi. Reja

---

2-Mavzu: 
Mutafakkirlar 
merosida 
mehnat 
tarbiyasi. 
Reja 
1.Mutafakkirlar 
merosida 
mehnat 
tarbiyasining 
targ’ib 
etilishi. 
2.Mutafakkirlaming 
kasb-hunarga 
oid 
fikrlari. 
3.Kasb-hunarga 
yo'naltirishga 
oid 
o'yin 
va 
tadbir 
turlari
 
Odam hunarning yaxshi va yomon sifatlarini bilgandagina hunarga oid bilimlarni 
mukammal egallashi, hunarmandlar ahlini qo‟llab-quvvatlashi mumkin. 
Darhaqiqat SHarq mutafakkir allomalari hunar va hunarmandlarga katta ehtibor 
berganlar. Jumladan, Alisher Navoiy o'z zamonasida zargarlar, kulollar, tikuvchilar 
kabi 
turli tuman hunar sohiblarining hammasiga zo'r hafsala, qunt, ehtibor bilan 
maslahatlar 
berib, husniga rag‟bat ko‟rsatib, hamda ularga homiylik qilganlar. Alisher 
Navoiyning 
fikricha “Inson bo’lib dunyoga keldingmi? 
Biron-bir kasbni egallab
, hunar o’rgan, 
shunda dunyodan hammomga kirib toza yuvinib chiqmagan kishidek o'tmaysan”- 
deydilar. Shuningdek donishmandlarimiz ugit qilganlarki, vaqtida ilm hunarga 
muhabbat qo'ying, o'rgatilgan narsalarni yodingizda tuting, ilim hunar o‟rganishga 
chin 
ixlos 
bilan 
kirishing, 
yoshligingizni 
bekorga 
o‟tkazmang. 
Hattoki, ulug' shayxlarimizning o‟zlari ham biror hunar egasi bo‟lganlar. 
Masalan SHayxul Mashoyix Abu Said Xarros etikdo‟zlik qilgan. Shayx Muhammad 
Sakko mashhur pichoqchi, SHayx Hoja Bahouddin Naqshbandiy ajoyib naqqosh 
bo'lganlar, 
boshqalarni 
hunar 
o'rganishga 
dahvat 
etganlar. 
Hoja Bahouddin Naqshbandiy aytadilar – “Dil bayoru dast bakor ya'ni
“Dilinng 
ollohda, 
qo’ling 
doim 
mehnatda 
bo’lsin”. 
Insoniyat qadr-qiymati mehnatda, bilimda, hunarga tayanishda, birovga xor 
bo'lsamlikda 
deb 
bilgan 
Sahdiy 
shunday 
tahlim 
beradi. 
O‟z 
mehnatidan 
non 
yegan 
kishi
, 
Xotam 
minnatidan 
ozod 
yoz-qishi. 
Muqaddas kitob Avestoda ham mehnat moddiy boyliklar manbai bo‟lgani uchun 
emas, balki u mehnatni asosan ahloqiy jihat, yaxshilik manbai deb bilganligi uchun 
insonlarcha 
mehnat 
qilishga 
chaqiradi. 
Halq pedagogikasida “Yoshlikda egallangan bilim, hunar toshga o‟yib yozilgan 
hikmatdur” 
– 
deb 
tahkidlanadi. 
“Farzandlarga odob-hunar o‟rgatmak merosdur” – deb nasihat qilinadi. 
Qobusnomada 
“Sen odob, hunar va donishini o‟zingdan meros qilgin, toki uning haqqini bajo 
kelturmish bo'lgaysan”. CHunki xos kishilarning farzandiga odob va hunardan 
yaxshiroq meros yo'qdir. Oliy xaloyiqning farzandlariga xirfa (savdo hunari) pesha 
(kasb) din yaxshiroq meros yo'qdir. Agar xos odamlarning farzandlari yuz hunar 

---

bilsa va 
lekin hech kasbni bilmasa ayb
 emasdur. Hunar esa bir kun ishga yaragusidir. 
Demak 
albatta 
hunar 
o‟rganmoq 
zarurdir: 
O'tay 
o'g'lingga 
bilan 
desang 
agar, 
Sen 
o’qishdi, 
o‟rgatgin 
ilmu-hunar. 
Agarda 
senda 
koruncha 
ham 
bo‟lmasa 
zar, 
O'z 
o'g'ishmingni 
qoldirmagin 
behunar. 
Hunarning nechog‟lik zarur ekanligini qator rivoyatlar, naqllar, ertak dostonlarda 
ham 
o‟z aksini topgan. “Oltin baliqcha”, “Savdogar bilan podachi”, “Sirli gilamcha”, 
“Baliqchi bola”, “Ikki naqqosh ishi” kabi ertaklar “Hasanxon”, “Rustam”, “Ziyod” 
kabi 
dostonlar 
shular 
jumlasidandir. 
Hunar egallash ham bir fazilatdir mahoratdir. Hunar egallashda halollik, poklik, 
sabrqanoat, matonat, mehnat madaniyatiga rioya qilish muhim rol o‟ynaydi 
Ota-bobolarimiz ham hunar o‟rganishni asosiy vazifa ekanligini o‟rgatib kelganlar. 
Nizomiy 
Ganjaviy 
shunday 
degan: 
Hunar 
o'rgan 
chunki 
hunarda 
ko‟p 
sir, 
Yopiq 
eshiklarni 
ochar 
birma-bir. 
Abur Rayhon Beruniy mehnat va hunar avloddan-avlodga meros bo‟lib o‟tishini 
sinchiklab o‟rgangan va hunarni yuqori baholagan. U “Hunarmandchilikda, 
mehnatda to'liq ustozlik sahnatini egallab olishi kerak”, degan fikrni aytadi. Odatda 
o‟sha davrda hunar va tabiiy bilimlar maktablarda o‟rgatilmay yakka tartibda 
berilgan. 
1. Ota kasbini egallash, oiladagi kattalardan yakka shogird shaklida. 
2. 
SHogird 
etish 
tanilgan 
usta 
qo‟lida 
yakka 
shogird 
bo‟lish. 
3. 
Ustaxonalarda 
yakka 
shogirdlik 
tartibida 
o‟rganiladi. 
Halqimiz bolalarda mehnatsevarlik va mehnatga qiziqishni tarbiyalash, otalarimiz 
izidan borib 
turli kasb-hunar egallash
, ularda mehnat munosabatlarini kamol 
toptirish, 
kelajak hayotga tayyorlashni o'zlariga muhim vazifa deb hisoblaganlar. O‟z 
farzandiga kasbhunar orgatgan ustazodalari (usta darajasiga ko'tarilgan farzand) 
bo'lib 
yetishganlar. 
Tanlangan usta hunarmandlar uyida yakka shogirdlikka tushgan bolalar bir necha 
yil 
hunarga tahluqli bo‟lmagan yumushlarni ham bajarib yuraverganlar. 
Zardushtiylarning muqaddas kitobi «Avesto»da ham mehnat ta‟lim-tarbiya 
masalalariga 
katta ahamiyat berilgan. Unda: «tarbiya xayotining eng muxim tirgagi, tayanchi 
bo„lib 
hisoblanishi lozim. Har bir yoshni shunday tarbiyalash lozimki, u avval yaxshi 
o'qishni, keyin esa yozishni o„rganish bilan eng yuksak pog„onaga ko„tarilsin» 
deyilgan. Quldorlik davriga kelib, bilimlarni tabaqalashtirish an‟anasi paydo bo„ldi. 
Masalan qullarning bolalari og'ir ishlarni bajarishga o„rgatiladi. Quldorlarning 

---

bolalari esa, qullar ustidan xukumronlik qilishiga tayyorlanadi. SHu bois ularga 
saboq berish zaruriyati to'g'iladi. Bu esa o’qishga, o'rganishga maxsus, shu soxani 
biladigan odamlarni jalb etishni taqazo qiladi. Bu xol maktab va o’qituvchilarga 
bo’lgan zaruratni keltirib chiqaradi. 
Keyin esa maktablarni
rivojlantirish, yangi 
o„quv yurtlarini barpo etish, jamiyat taraqqiyoti talabiga javob beradigan kadrlarni 
tayyorlashni 
turli 
usul 
va 
yo'llarini 
ko'rib 
chiqmoqda. 
Pedagogika fanining mazmunini boyitib va rivojlantirib boradigan qator manbalar 
mavjud. Maqollarda, ertak va dostonlarda, ashulalarda, udumlarda, topishmoqalarda 
tarbiya 
xaqidagi 
xalq 
donishmandligi 
qamrab 
olingan. 
O’zbek xalqining ko'p asrlik tarixidan ma‟lumki, xalq amaliy bezak san‟ati va 
xunarmandchiligi boy va rang-barang holatlarda madaniy merosimizning eng ajoyib 
ommaviy 
qismini 
tashkil 
qilib 
kelmoqda. 
Bunday kamolot va taraqqiyot bosqichlari xaqida fikr yuritadigan bo’lsak, o’zbek 
amaliy san’ati va hunarmandchilik turlarining shox ildizlari insoniyatning bolaligi, 
ya‟ni 
ibtidoiy; 
jamiyatga 
borib 
taqalishini 
guvoxi 
bo’lamiz. 
Ma'lumki Respublikamiz mustaqilligi e’lon qilingan sana 1991 yil 31 
avgust 
xalqimiz
 
xayotiga ulug’vor voqealardan xisoblanadi. Endi xalqimiz o'zining boy tili tarixi, 
madaniyati, urf-odatlarini o„rganishi targ'ib qilish, o'zligini tanish imkoniyatiga ega 
bo'ladi. Bu voqeadan so„ng ko„p sonli mexnat ta‟limi o’qituvchilar jamoalari oldiga 
Vatan ravnaqi uchun xormay-tolmay xizmat qila oladigan, Vatan yulida o'z jonini 
ham 
ayamaydigan 
yoshlarni 
tarbiyalash 
vazifasi 
qo'yiladi. 
IX-X asrlar O'rta Osiyoda naqqoshlik san‟ati avj olib rivojlandi. Arxitektura g'isht 
kesib naqsh solish yuksak rivojlandi, binolarning ichki tomonlariga ganch, yog„och 
oymakorligi yuksak rivoj topdi. Ayniqsa maktablarning peshtoqlari devor va romlar 
ganch 
naqshlar 
bilan 
nafis 
bezatilgan. 
XVIII asirning oxiri XIX asrda Qo’qonda, Farg’ona, Buxoro kabi shaxarlarda etuk 
usularni etishib chiqdi. 
Misgarlik
, naqqoshlik, ganchkorlik va boshqa sa‟nat turlari 
rivojlandi. Qadimda xunar o„rganish muqaddas sanalgan. Xar bir kishi kelajak 
avlodlariga o'zidan qoldirgan takrorlash hunarlari bilan qadirlangan. O'zbekiston 
qadimda hunarmandlar markazi bo’lgan desak xato qilmagan bo„lamiz, Andijon 
viloyatida SHaxrixon, Samarqand viloyatida Urgut, Farg„ona viloyatida, Qo„qon, 
Marg’ilon, Namangan viloyatini CHustda xalq, hunarmandchiligi gullab yashnagan, 
hunarmandlar o’zga Davrda mahallalarga bo’linib egallagan, chunonchi zargarlik 
mahallasi, pichoqchilik mahallasi deb yuritilgan. Usha davrlarda yana 
misgarlik
, 
zargarlik bo„yrachilik, sandiqchilik, pichoqchilik, aravasozlik, qulolchilik 
maxallalari mavjud bo’lgan. Masalan XIX asir oxiri va XX asr boshlarida Buxoro 
boyrachi mahallasi bo'lib, u erda umuman Buxorodagi bo„yra to„qiydigan ustalar 
yashagan. 
Boyrachi 
mahallasida 
120 
ta 
oila 
yashagan. 
Har bir kasbkorlik mahallasida qo'ni-qo’shnilar o’rtasida raqobat bo’lgan. CHunki 
kimning mahsuloti sifatli bo’lsa xalq o'shaning mahsulotini sotib olgan. SHuning 
uchun har bir usta sifatli mahsulot tayyorlashga intilgan. Har bir ustaning o’zini 

---

rastasi bo'lgan. Bozorda odatda bozor belgi bo’lgan, u barcha rastalarga keltilgan 
mollarni 
kuzatib 
ularga 
narx 
belgilagan 
Buxorodagi hamma ganchkor ustalar ganch sotadigan boylardan biri Abduqodir bir 
kuni usta Xayotni chaqiradi va yangi yilni ganch bilan bezamoqni aytadi. So’ngra 
usta Xayot bu ishni 22 yoshli SHirin Murodovga topshiradi. Bu ish SHirinning 
birinchi mustaqil ishi bo'ldi. SHirin mehmonxona bezaklarini oddiy bejirim 
nisbatlarni saqlagan xolda bir butun korinish va boshqalarni hisobga oladi. U 
mehmonxona va ayvonlarni sharaflar bilan bezaydi. Undagi oyma ganchlar juda 
mayin bejirim chiqqanligi sababli ustalar orasida hurmat obrosi yanada oshadi. 
Usta Xayot kunlardan bir kuni SHirinni oldiga chaqirib, men sendan hursandman 
endi mastaqil ishlayversang ham bo’ladi deydi. Azaliy odat bo„yicha unga ustalar 
o'rtasida 
usta nomini
 berishdi. SHirin Murodov shundan so„ng xalq, o„rtasida usta 
degan 
sharafli 
nomga 
muyassar 
bo’ladi. 
O'zbek me‟morlari yaxshi yashash uchun qulay shinam, chiroyli uylar qurganlar. 
O’zbeklarning hovli-joyi tugal bir me‟moriy ansamblni tashkil etib o'ziga xos 
sharqona fayz bo’lgan. Bu qurilgan uylarni bir-biriga uzviy qilib qurish va 
bezatilishi 
bir 
san’at 
darajasida 
bo'lgan. 
SAVOLLAR. 
1.A.Navoiy 
mehnat 
to'g'risida 
nima 
degan. 
2.Qanday 
allomalarni 
bilasiz. 
3.Kasb-hunarni o‟rganish usullari qanday.