13-3 Bio 20- guruh talabasi Ne'matova Mohigul Mavzu:Òsimliklarning noqulay omillarga chidamliligi

Nokulay omillar ta‘sirida organizmda paydo bo’ladigan nospetsifik uzgarishlar yigindisi stress bo’lib, bu o’zgarishlarni ruyobga keltiradigan kuchli ta‘sir etuvchi omillar stressorlar deyiladi. O’simliklar tanasida -stressni ruyobga keltiruvchi omillarni uchta asosiy guruxga ajratish mumkin:

• Nokulay omillar ta‘sirida organizmda paydo bo’ladigan nospetsifik uzgarishlar yigindisi stress bo’lib, bu o’zgarishlarni ruyobga keltiradigan kuchli ta‘sir etuvchi omillar stressorlar deyiladi. O’simliklar tanasida -stressni ruyobga keltiruvchi omillarni uchta asosiy guruxga ajratish mumkin:
• Fizik — suv yetishmasligi yoki ortikligi, yoruғlik va xaroratlar-
• ning uzgarishi, radiofaol nurlar va mexanik ta‘sirlar.
• Kimyoviy — xar xil tuzlar, gazlar, gerbitsidlar, fungitsidlar,
• sanoat chikindilari va boshqalar.
• Biologik — shikastlovchi xasharotlar, patogen mikroorganizm-
• lar, parazitlar, boshqa o’simliklar bilan raqobat va boshqalar.

O’simliklarning stressorlar ta‘siriga chidamliligi o’sish va ri-vojlanish bosqichlarida xar xil bo’ladi. Tinim davrida ularning chidamliligi eng yukrri bo’ladi. Eng chidamsizlik — o’simliklarning .yosh maysalarida kuzatiladi. Keyinchalik o’simliklarning o’sish va rivojlanishi bilan bir katorda ularning chidamlilik darajasi ham to pishib yetilish bosqichigacha ortib boradi. Ammo o’simliklarning gullash fazasi, ayniqsa, gametalarning shakllanish muddati xam kritik sanaladi. Chunki bu muddatda o’simliklar stressorlar ta‘sirida kuchli zararlanishi vaxrsidtsorlikni keskin kamaytirishi mumkin.

• O’simliklarning stressorlar ta‘siriga chidamliligi o’sish va ri-vojlanish bosqichlarida xar xil bo’ladi. Tinim davrida ularning chidamliligi eng yukrri bo’ladi. Eng chidamsizlik — o’simliklarning .yosh maysalarida kuzatiladi. Keyinchalik o’simliklarning o’sish va rivojlanishi bilan bir katorda ularning chidamlilik darajasi ham to pishib yetilish bosqichigacha ortib boradi. Ammo o’simliklarning gullash fazasi, ayniqsa, gametalarning shakllanish muddati xam kritik sanaladi. Chunki bu muddatda o’simliklar stressorlar ta‘sirida kuchli zararlanishi vaxrsidtsorlikni keskin kamaytirishi mumkin.
• Kuchli va tez ortib borayotgan stressorlar ta‘siridan paydo bo’ladi­gan nospetsifik jarayonlarga kuyidagilarni ko’rsatish mumkin: