1. uluslararasi prof. Dr. Fuat sezgiN İSLÂM

GİRİŞ

Türk Bilim Tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin hocanın 30 Haziran 2018 tarihinde ebediyete irtihalini müteakip Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan, 2019 yılını “Fuat Sezgin Yılı” olarak ilan etmiştir. Bu çerçevede İstanbul Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi ve Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Araştırmaları Vakfı’nın işbirliği, Kültür ve Turizm Bakanlığı İstanbul Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün destekleriyle 13-15 Haziran 2019’da İstanbul’da 1. Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Sempozyumu düzenlenmiştir. İslam bilim tarihi ile ilgili çalışma yapan dünya bilim tarihçilerinin katıldığı bu sempozyum uzun bir hazırlık safhası geçirmiştir. Sempozyum çerçevesinde İslam medeniyeti bünyesinde yüzyıllar boyunca oluşan aklî ve naklî ilimlere dair birikimin mahiyeti, tarihî gelişimi, problemleri, literatürü ve tarih yazımı vb. konular ele alınmış; Prof. Dr. Fuat Sezgin’in bu alanlardaki çalışmaları ışığında değerlendirilmiştir.

Hz. Muhammed’in (MS. 571-632) vefatının ardından Arabistan yarımadasının dışında büyük bir coğrafyaya yayılan İslamiyet, kısa denilebilecek bir sürede Mezopotamya, Suriye İran, Mısır ve Kuzey Afrika gibi kadim medeniyet havzalarını kapsayacak bir genişliğe ulaştı. Müslümanlar açısından oldukça zorlu geçen iç siyasî mücadelelere rağmen hız kesmeden devam eden bu genişleme, ekonomik refahın yanı sıra büyük sosyal değişim ve dönüşümlere de yol açmıştır. Etkileri küresel ölçekte görülecek bu değişim ve dönüşümlerin önemli bir boyutunu da entelektüel alan oluşturmuştur. Bu süreçte, Müslümanlar naklî bilimlerin üzerine inşa edileceği malzemenin, yani Kur’ân, Hz. Muhammed’in sünneti ile sahâbe ve tâbiûn nesli tedvin, tasnif ve yorumlama açısından önemli bir mesafe kat ederken farklı kültürlerle tanışma neticesinde, kendileri için “yeni” olan alanlarla ilgilenmeye başlamışlardır. Emevîler döneminde bireysel merak ve çabalarla başlayan, Abbâsîlerle birlikte daha sistematik bir yapı kazanan “tercüme hareketi”; söz konusu “yeni”, yani özel anlamıyla felsefe ile tanışmanın en önemli aracı olmuştur. Başta Yunanca olmak üzere farklı dillerden Arapçaya tercüme edilen eserler, inşa edilmekte olan kozmopolit İslam medeniyetinin farklı entelektüel ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda Müslümanlar tarafından yeniden ele alınmıştır. Böylece hızla gelişen naklî bilimler birikimine, aklî ya da felsefî bilimler olarak anılan ve bugün “pozitif bilimler” denilen bilim dallarını da içeren yeni bir ilimler kümesi daha eklenmiş oldu.
Naklî ve aklî/felsefî bilimler bağlamında ortaya konulan entelektüel ürünler sayesinde İslam medeniyeti, yüzyıllar boyunca insanlığa yol göstermiştir. Ne var ki, gelişen modern Batı medeniyetinin kendi yükselişini meşrulaştırmak için başvurduğu Avrupa-merkezli ve doğrusal tarih anlayışı; İslam medeniyetinin küresel ölçekte bilimlerin gelişimindeki rolünü, sadece medeniyetler arası intikal ve aktarımdaki katkısıyla ve belli bir tarihî dönemle sınırlandırdı. Sömürgecilik sonrası İslam dünyasının içinden geçmekte olduğu travmatik durumun da etkisiyle bu anlatı bizzat Müslümanlar tarafından da kabullenildi.
20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren İslam dünyasında farklı boyutlarıyla kendini gösteren


canlanış, Müslümanların kendi medeniyet birikimlerini yeniden keşif yolunda da önemli imkânlar sağlamıştır. Bir yüzyıl öncesinde hâkim olan savunmacı ve tepkisel tutumların aksine daha bilimsel ve nesnel bir hal alan bu keşif çabasının hiç şüphesiz en önemli isimlerinin başında Prof. Dr. Fuat Sezgin gelmektedir. İslâm medeniyeti tarihinin başlangıcından itibaren gelişmiş naklî ve aklî bilimlere ait literatürünü konu edinen Geschichte des arabischen Schrifttums (GAS) adlı eseriyle Prof. Dr. Sezgin, hem bilim dalları için yazdığı mukaddimelerde hem de İslam ve tevarüs ettiği Helenistik çağ ilimler tarihinin ünlü şahsiyetleri üzerine yoğunlaştırdığı incelemelerini bir bilim tarihçisi titizliğiyle ortaya koymuş ve modern araştırmaların ışığında kaleme aldığı bu bölümleri yaygın kanaatleri değiştirebilecek yeni malzemelerle desteklemiştir.
Birinci Uluslararası Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Sempozyumu 83 bilim insanının katılımıyla gerçekleşmiştir. Sempozyuma dünyanın pek çok ülkesinden tebliğleriyle katkı sağlayan bilim insanları özel teşekkürü hak etmektedirler. Sempozyumun düzenlenmesinde maddi manevi destek sağlayan, emek veren başta Onur ve Düzenleme Kurulu ile Sekreteryamıza ayrıca teşekkür etmek isterim. Bu bildiriler kitabı, Sempozyum esnasında sunulan tebliğlerin bir seçkisi niteliğindedir. Toplam 38 makale yer alan kitapta Prof. Dr. Fuat Sezgin’in Hayatı ve Çalışmaları, Fuat Sezgin’in Bilim Tarihine Katkıları, Astronomi, Matematik, Tıp, Coğrafya, Doğa Bilimleri ve İslami Bilimler olmak üzere toplam sekiz bölüm bulunmaktadır. Bu kitap, İslam bilimlerinin kurumsal boyutu; bilimler arasındaki metodolojik ilişkiler; farklı medeniyetlerin bilimsel birikimine katkısı, bilimsel âletleri ve teknoloji ürünleri ve son olarak İslam bilimlerinin gelişimindeki siyasî, sosyal, ekonomik, entelektüel, çevresel faktörleri ihtiva etmektedir. Kitap ayrıca yukarıda zikredilen konulardaki yeni keşifleri ve İslâm bilimi araştırmalarındaki yeni yöntemleri sunmaktadır.
Sempozyumda tebliğler, Türkçe, Arapça ve İngilizce sunulmuştur. Bildiri metinlerinin, sunum yapılan dil esas alınarak kitaba dahil edilmesine dikkat edilmiştir. Böylelikle İslam bilim tarihi literatüründe mevcut olan dil çeşitliliğinin de kitap aracılığıyla okuyucuya aktarılabilmesi hedeflenmiştir.
Prof. Dr. Mustafa Kaçar Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi