Ishchi kuchini mehnatga qodirlik deb talqin qilsa bo‘ladigan ko‘rinadi.
Bunday talqin qilinganda insonning mehnat salohiyati, uning imkoniyatlari nazarda
tutiladi. Bunda kuch jismoniy hodisa sifatida namoyon bo‘ladi (fizikaning bo‘limi
– mexanikada kuch deganda harakat oqibatida jismning holatidagi o‘zgarishlar,
masalan, uning tezlashishi yoki deformatsiya ro‘y beradigan bir moddiy jismning
boshqa moddiy jismga mexanik ta’sir ko‘rsatishi miqdori bo‘lgan o‘lcham
tushuniladi; kuch muayyan son qiymati, ta’sirning makonda yo‘nalganligi va
qo‘llanish nuqtasi bilan tavsiflanadi). Kuchning shunday tushunilishidan kelib
chiqib, ishchi kuchi yoki xodimning kuchi deb amalga oshganidan keyin o‘z
imkoniyatlariga miqdoran to‘g‘ri keladigan muayyan
mehnat majburiyatlarini
bajarishga qodirlikni atash mumkin. To‘liq kuch bilan ishlansa, natija kuchning
imkoniyatiga teng bo‘ladi, masalan, yarim kuch bilan ishlaganda esa natija imkon
darajasining yarmiga teng bo‘ladi.
Shuni takror aytamizki, «ishchi kuchi» tushunchasini insonning mehnatga
qodirligi ma’nosida belgilashni kiritibgina qolmay (mehnat
uchun odam resursi
deb emas), balki ushbu tushunchaning jismoniy ma’nosidan farqli o‘laroq
imkoniyat o‘lchami olingan natijalarga to‘g‘ri kelmasligi, ayni ishchi kuchi
qiymati va uning qo‘llanilishi bo‘lgan mehnatning qiymati ayni bir narsa emasligi
to‘g‘risidagi qoidani ham ta’riflash lozim. Ishchi kuchi qiymati deganda xodim va
uning oilasini tiklash uchun zarur bo‘lgan mablag‘lar miqdori tushuniladi, mehnat
yaratadigan qiymatning o‘lchami esa ishchi kuchining qiymatidan kattaroqdir va
ushbu farqni qo‘shimcha qiymat sifatida tushunish kerak.
Korxona egasining mehnat narxi bo‘lgan ish haqini to‘lashdan tashqari,
xodimlarni yollash va ulardan foydalanish bilan bog‘liq
boshqa sarf-xarajatlar,
masalan, ijtimoiy to‘lovlar, xodimlarni tayyorlash xarajatlari va boshqa sarf-
xarajatlar borligi boshqa gap. Xalqaro Mehnat Tashkiloti e’lon qilgan ayrim
materiallarda sarf-xarajatlarning ushbu toifasi ishchi kuchining qiymati deb
nomlangan, bu esa bizningcha, noto‘g‘ri fikr bo‘lib,
uni aniqlashtirish talab
qilinadi. Ularni asl mohiyatiga qarab, xodimlarni yollash sarf-xarajatlari deb
nomlash kerak.
Shunday qilib, qiymatga oid mehnat nazariyasi haqiqiy hayotda masala
qanday kechishini tushuntirib berishga ojizlik qildi,
binobarin, bu nazariya aslida
noto‘g‘ri bo‘lgan, degan xulosaga kelsak bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: