k o ‘rinib turmaydi, uni mineral parchasi o ‘zidan
qidirib topishga
to ‘g ‘ri keladi. Singan yuzalari odatda notekis b o ‘ladi.
5. Ulanish
darajasi o‘ta nomukammal
(yoki ulanish tekisligi
y o ‘q) minerallar (kvars, apatit).
K o‘pincha bitta minerallning o ‘zida bir necha y o ‘nalishlar b o ‘yicha
o ‘tgan ulanish tekisliklari mukammallik darajasiga k o ‘ra har xil b o ‘ladi.
Ulanish tekisliklari (yuzalari) bir y o ‘nalishli (slyuda), ikki y o ‘nalishli
(ortoklaz) uch y o ‘nalishli (kalsit, galenit, galit), to ‘rt y o ‘nalishli (flyuorit),
olti y o ‘nalishli (sfalerit) b o ‘ladi.
Ulanish tekisligini makroskopik usul
bilan aniqlash imkoniyati
b o ‘lmagan
hollarda sinish yuzalarining tuzilishi o ‘rganiladi. Singan
yuzalar tuzilishi chig‘
anoqsimon (kremen, oltingugurt), tolasimon,
zinasimon, g ‘adir - budur (notekis), uzun ustunsimon k o ‘rinishlarda
b o ‘lishi mumkin.
Minerallarning qattiqligi.
Qattiqlik deb, minerallning tashqi
mexanik ta'sirga qarshilik k o ‘rsata olish qobiliyatiga aytiladi.
Minerallarni
amaliy o ‘rganishda keng qo‘llaniladigan F.Moos (1773- 1839y.y.)
tomonidan ishlab chiqilgan o ‘n balli shkaladan keng foydalaniladi. (
1
-
jadval). Bu usul yordamida minerallning qattiqligini aniqlash uchun
Qattiqlik shkalasi
1-jadval
at
at
roi
ttiq
ik
Mineral nomi
Mineral tarkibi
1
Talk
Mg3[Si4 O 10 ][OH]2
2
Gips
CaSO
4
2
H
2
O
3
Kalsit
CaCO
3
4
Flyuorit
CaF
2
5
Apatit
Ca
3
[PO
4
]
3
[F,C
1
]
6
Ortoklaz
KAlSi3O8
7
Kvars
SiO
2
8
Topaz
Al
2
[SiO4 ](F,OH
) 2
9
Korund
Al
2
O
3
1 0
Olmos
S
qattiqligi ma'lum b o ‘lgan etalon minerali bilan
aniqlanayotgan mineral
tirnaladi. F.Moos shkalasining etalonlari sifatida qattiqligi I dan 10 gacha
b o ‘lgan minerallar qabul qilingan. Qattiqlikni Moos shkalasi b o ‘yicha
aniqlash nisbiy xarakterga ega. Maxsus qattiqlikni aniqlovchi asboblarda
etalon minerallarining qattiqligini aniqlniashiga k o ‘ra kalsitning qattiqligi
8
46 marta, kvarsniki 450 marta, olmosniki 4000 marta tal'knikidan kattadir.
Aniqlanayotgan
minerallning
qattiqligi
shu
minerallning
etalon
minerallardan qaysi birini tirnay olishini sinab k o ‘rish usuli bilan topiladi.
Masalan: aniqlanayotgan mineralimiz apatitni (qattiqligi 5) tirnab,
o ‘zi ortoklaz (qattiqligi
6
) bilan tirnalsa uning qattiqligini 5
bilan
6
oralig‘ida b o ‘ladi. Qattiqlikni o ‘lchaydigan asbob qattiqlik o ‘lchovi
(tverdometr) deyiladi. Uning shkalasida mineralning qattiqlik darajasini
ju da aniq k o ‘rish mumkin. Ayrim
hollarda
asboblar
b o ‘lmaganida,
minerallarning qattiqligini qo‘l ostidagi mavjud
narsalar yordamida ham
aniqlash mumkin. Buning uchun biz yum shoq qalamning qattiqligi -1,
tirnoqniki - 2-2,5, mis tanganiki - 3, mixniki (temirdan qilingan) - 4-4,5,
uchli pichoq yoki shisha sinig‘iniki 5-6, p o ‘lat egovning qattiqligi 7 ga
tengligini bilishimiz kifoya.
Dostları ilə paylaş: