1-kurs studenti Edilbekova Periyzattıń Akademiyalıq jazıw páninen jazǵan didaktikalıq maqalası Ana tilim – ar namısım Annotatsiya

MUHAMMED AL-XOREZMIY ATINDAGI TASHKENT INFORMACIYALIQ TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
NÒKIS FILIALI TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARI HAM KASIPLIK TALIM FAKULTETI TELEKOMMUNIKACIYA TEXNOLOGIYALARI BAĜDARI

1-kurs studenti Edilbekova Periyzattıń Akademiyalıq jazıw páninen jazǵan didaktikalıq maqalası


Ana tilim – ar namısım
Annotatsiya. Qaraqalpaqstan – Biz bul sózdi esitkenimizde qalbimizde watanǵa degen muxabbat sezimi payda boladı. Qaraqalpaqstan, ol óziniń áyyemgi tariyxına, ótmishine iye mámleket. Bul maqalada Qaraqalpaq tili – turkiy topar tilleriniń biri teması hám qaraqalpaq tiliniń payda bolıw tariyxı hám onıń rawajlanıwı haqında pikirler usınıs etiledi.
Gilt sózler: Til, Turkiy tiller, qaraqalpaq tili, Ibrayım Yusupov, Qaraqalpaqstan
Til – Hár bir millettiń maqtanıshı, múlki, ar-namısı esaplanadı. Til bar eken xalıq bar, mámleket bar. Biz Qaraqalpaqstan degendey ullı mámlekette jasawmızdan ózimizdi baxıtlı insan dep bilsek boladı, sebebi bizdiń óz tilimiz bar. Bul bolsa bizde tilimizge degen maqtanısh sezimlerin oyatadı. Házirgi waqıtta jer júzinde 194 ǵarezsiz mámleket bolatuǵın bolsa olardıń hámmesiniń de óziniń mámleketlik tili bar dep ayta almaymız. Mısal etip alsaq, Latın Amerikası mámleketleri ispan hám portugal tillerinde soylese al Afrika mámleketleri anglichan hám francuz tilinde soylesedi. Mine doslar dúnyada qanshadan-qansha mámleketler óz tiline iye emes. Solay eken biz óz ana-tilimizdi tuwrı sóylewimiz kerek. YUNESKO shólkeminiń maǵlumatlarına qaraǵanda, ayyem zamanlarda jer juzinde 7-8 mıń ǵa deyin til bolǵan bolsa, búgingi kúnde planetamızda 6 mıń til bolıp olardıń 90 % i joq bolıp ketiw qarsańında turıptı. Bul bolsa óziniń ana-tilinde sóylewshilerdiń kemeyip baratırǵanlıqları, óziniń tilin buzıp sóylewi tillerdiń kemeyip baratirǵanliǵinan derek bermekte. Solay eken biz óz ana-tilimizde sap ham taza soylewimiz kerek.
Qaraqalpaq tili — Qaraqalpaqstan Respublikasında jasawshı qaraqalpaq xalqınıń ana tili. Qaraqalpaq tili — Qaraqalpaqstan Respublikasınıń qorǵawında bolıp, bul haqqında arnawlı nızam shıǵarılǵan. Nızamda qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń pútkil aymaǵında mámleketlik til sıpatında qollanılıwına huqıq tiykarları belgilengen. Qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyliginiń beriliwi respublikanıń aymaǵında jasawshı milletlerdiń hám xalıqlardıń óz ana tilin qollanıwda olardıń konstitutsiyalıq huqıqların sheklemeydi. Bul nızam jeke adamlardıń arasındaǵı qarım-qatnasıqlardıń, áskeriy bólimlerde, diniy hám dástúriy úrp-ádetlerdi belgilewde tillerdiń qollanılıwın qatań bir tártipke salıp taslamaydı.
«Til millettiń ruwxıy ǵáziynesi»
Ana tilim-sen basqada ayırmam,
Sen turǵanda men de ádewir shayırman
Sonsha qatal súrginlerde joǵalmay,
Bul kúnlerge jetkenińe qayılman
I.Yusupov.
1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesiniń sessiyasında qaraqalpaq tiline mámleketlik til biyligi berildi. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik til haqqındaǵı Nızamınıń 1-statyasında: „Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı. Qaraqalpaqstan Respublikası óziniń aymaǵında tilge baylanıslı barlıq máselelerdi sheshiw huqıqına iye,— dep kórsetilgen. Bul jaǵday til erkinligin, tillerdiń aldaǵı waqıtları keń rawajlanıwın támiyinleydi.

Paydalanılǵan ádebiyatlar
1)Abatbay Dawletov “Til bilimi tiykarları” Nókis 2007
2)ZioNet.uz tálim portalı
3)Qaraqalpaq tili 10-klass mektep sabaqlıǵı

Nukus 2023