1. gravimaqnit anomaliyalarin emal və interpretasiyasinin əsas anlayişlari

14.4. ÇOX ÖLÇÜLÜ REQRESSIYA ANALIZI

Geofiziki materialların interpretasiyasında son zamanlar korrelyasiya üsulları geniş istifadə olunur. Korrelyasiya üsulları çox ölçülü reqressiya analizi (ÇRA) sahələrin çevrilməsnin korrelyasiya üsulları ,sahələrin korrelyasiya üsulları ilə bölünməsinin (KOÜB) və s. istifadə olunur. Bu üsulların mahiyyaəti ondan ibarətdir ki, geoloji-geofiziki kəmiyyət arasında (misal üçün qravimetrik anomaliyaların və qazma və seysmik məlumatlara görə alman sərhəddinin dərinlikləri) korrelyasiya əlaqəsi qurulur.Bu əlaqələri korrelyasiya momenti və korrelyasiya əmsalı vasitəsilə qiymətləndirilir. Əgər korrelyasiya kifayət qədər yaxşıdırsa, (50 %-dən çox) onda reqressiya tənlikləri qurulur. Bu tənliklərin əmsalı ehtimal statistik riyaziyyatın ən kiçik kvadratlar üsulu ilə heasblanır. Son mərhələdə tərtib lunmuş reqresiya tənliklərinə görə axtarılan geoloji parametr proqroz olunur. Proqnoz nəticələrini qiymətləndirmək üçün histoqram qurulur. Bu üsullarla işləmək üşün “Geofizika” kafedrasında ÇRA-KOÜB alqoritmi və proqramı işlənilib hazırlanıb.

ÇRA-nın əsas mənası seysmik (və ya qazma) məlumatlarına görə alınan müxtəlif çöküntü kompleksərinin yatma dərinliklərinin və Büger anomaliyaların və onun transformatlarının arasında statistic əlaqələrin qurulması və bu əlaqələrin seysmik kəşfiyyat və qazma işləri ilə tədqiq olunmayan sahələrdə ekstropolyasiya edilməsi.

Orta Kür çökəkliyiin şərq hissəsi aid olan geosinklinal şəraitlərdə mürəkkəb seysmogeoloji şəraitlərə görə aşağı eocen- mezozoy mərtəbənin strukturu haqqında birmənalı dayaq seysmik məlumatların alınması mümkün olmadığına görə Geofizika kafedrasında şərti seysmik horizontunun yalnız nüfuzlu hissəsinin və mükəmməl qravimaqnit kəşfiyyatının məlumatlarının istifadəsi ilə ÇRA analizinin tədbiqi üsulu işlənib-hazırlanmışdır. Bununla belə nüfuzlu hissəsi dedikdə, lokal anomalia ilə planda üst-üstə düşən şərti horizontun hissəsi nəzərdə tutulur ki. Belə ölçünün seçilməsi ona əsaslanır ki,bir kontakt sərhəd halında tədqiqat səthin lokal strukturu planda qravitasiya sahəsində sxematik struktur xəritədən fərqli olaraq dağa dəqiq əks olunmalidir. ÇRA üsulunun tədbiqi halinda tədqiqat çöküntü kompleksinin H yatma dərinliyi polinom ilə ifadə olunur ki, bu polinomun tərkibində ∆g_Буге və onun transformatları iştrak edir:

H= a_{0 +} a₁∆g_{Buge +}a₂∆g₅ + ∆g_{10 + ........}

Burada а₀ , а₁, а₂ və s. reqressiya tənliyin əmsalları ;

∆g_{Buge ,} ∆g_5, ∆g_{10 ,…-} Buge anomaliyası və onun 5, 10 km və s. radiuslu transformasiyalar nəticəsində əldə edilən lokal anormaliya qiymətləri.

Əmsallar ən kiçik kvadratlar üsulu ilə təyin olunur bu şərtində ki tədqiqat dərinliyin proqnoz və faktiki dərinliklərin qiymətlərinin fərqınin kvadratlar cəminin minimum şərtindən:

min