" Əsli-Kərəm" Dastanı Və Alban Mədəniyyəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
də hun hökmdarı kimi səciyyələndirilir. V əsr erməni müəllifi Favst Buzand Sanatruku maskut (hun) hökmdarı, Alban tarixçisi Musa Kalankatuklu isə Sanatruku bir yerdə alban hökmdarı, bir yerdə hun qoşununun başçısı adlandırır. O, kitabının XII fəslində yazır: «Trdat öldükdən sonra Paytakaran şəhərində adı tanınmış Sanatruk albanlara hökmdarlıq etməyə başlamışdı. Buradan o, Erməniyyəyə basqın etdi». Kitabın XXVII fəslində müəllif Sanatruku hunların çarı kimi verir. Yuxarıda verilən tarixi mənbələr bir daha sübut edir ki, oğuz elinin başçısı Qazan xan həm də albanların hökmdarı adlandırıldığı kimi, Sanatrukun da gah alban, gah da hun hökmdarı kimi verilməsi alban-türk etnik birliyini əsaslandıran əsas faktorlardandır. Ümumiyyətlə, sitat gətirilən tarixi mənbələr belə fikrə əsas verir ki, genetik cəhətdən eyni tayfalar olduqları üçün qaynaqlarda onlar eyniləşdirilmişlər. Suriya mənbəsində qeyd olunur ki, 544- cu ildə alban Kardost hunlar üçün əlifba tərtib etdi. Ona görə də N.İ.Rzayev V əsrdə yaranmış alban əlifbası ilə Orxon-Yenisey türk əlifbası arasında qohumluq fikrini irəli sürməkdə haqlı idi. Bu fikir Mingəçevirdə tapılmış alban yazılarının qədim türk dilləri əsasında oxunması ilə təsdiqlənir. Bu faktı erməni əlyazmalarının toplayıcısı, əslən erməni, Amerika vətəndaşı X.Kurdianın tapdığı alban əlifbası cədvəli də sübut edir. Onu da qeyd edək ki, bu cədvəlin bir ekzemplyarı da Mətndaranda saxlanılır. Amma ermənilər bu əlifba cədvəlini tamamilə dəyişdirmiş və öz əlifbalarına oxşatmağa çalışmışlar. Gürcü alimi A.Şanidze apardığı araşdırmaları ilə bu nəticəyə gəlmişdir ki, X.Kurdianın tapdığı əlyazma Mətndarandakı əlyazmadan həm hərflərin düzülüşü ilə, həm də çoxluğu ilə fərqlənir və bu hərflər erməni, gürcü, yunan və latın hərflərindən heç birinə uyğun gəlmir. Bu bir daha alban əlifbasının türk hərfləri ilə oxşarlığı məsələsini gündəmə gətirir. Bu məsələ dərindən araşdırılsa çox şeyə nail olmaq olar. «Əsli-Kərəm» dastanının tarixi etnik kökünün müəyyənləşdirilməsi, xüsusilə dastanda Əslinin xristian dinli ruhaninin qızı olmasının səbəbinin aydınlaşdırılması üçün biz qədim albanların həyatında baş vermiş köklü dəyişiklikləri qısaca nəzərdən keçirməliyik. Məlum olduğu kimi, albanlar IV əsrdə xristian dinini qəbul etmişdilər. VII əsrdən başlayan ərəb işğalı Albaniyaya da gəlib çatdı. Albaniya ərəb ordusu tərəfindən işğal olundu və Alban dövləti əvəzinə ərəb canişinliyi yarandı. Ərəblərin dini siyasəti nəticəsində albanlar və digər türk tayfaları xristian və müsəlman olmaqla iki hissəyə bölündülər. Onların bu iki hissəsi dincə əks qütb lərdə olsalar da, onlar bir-birləri üçün «din ayrı qardaş» idilər. Şəriət müsəlmanın xristiana evlənməsini qadağan edirdi. Eləcə də xristianların müsəlmana evlənməsi qadağan idi. İstər albanlarda, istərsə də digər türkdilli tayfalarda bu qadağaya ciddi əməl olunurdu. Dini ayrılıq o dövr Azərbaycan xalqının ictimai həyatının ən faciəvi anı idi. Məhz bu faciənin nəticəsi «Şeyx Sənan», «Əsli-Kərəm» və adını bilmədiyimiz, həyatın tarixi reallığında it-bata düşən neçə-neçə dastanlar yaratmışdır. «Kitabi- Dədə Qorqud» boylarında da türk tayfaları dini ayrılığın nəticəsində bir-biri ilə düşmənçilik edirdilər. «Əsli-Kərəm» dastanına da məhz bu prizmadan yanaşıb, tədqiq edib, öyrənmək lazımdır. Dastandan göründüyü kimi, müsəlman Kərəm xristian Əslini sevir, bu sevgi qarşılıqlıdır. Dastanda bu sevgiyə qarşı çıxan mənfi personaj Qara keşiş və ya Qara Məlikdir. Dastandakı «keşiş» sözünü «erməni» kimi başa düşmək yolverilməzdir. Bu keşiş VII əsrdən sonra türklərin xristianlıqda qalan alban ruhanisinə verdikləri addır. Ona görə də Əsli ilə Kərəm nigahını milli qarışıq (yəni azərbaycanlı-erməni) nigah adlandırmaq düzgün olmazdı. Bu nigahda dini müxtəliflik olsa da, milli, yaxud etnik müxtəliflik yoxdur. İndi isə alban türk mifoloji fikir dünyasına, dini inam və adətlərinə nəzər salmaqla onun «Əsli-Kərəm» dastanındakı mövcudluğuna aydınlıq gətirmək istəyirik. Alban kilsə tarixinin tədqiqatçısı R.B.Göyüşov yazır: «Albanlar ildırıma, günəşə, aya, ulduza, tufan və külək qaldıran ilahələrə, gözlərinə güclü görünən təbiət qüvvələrinə sitayiş edirdilər. Uca qayaya, böyük uca palıd ağacına, əlçatmaz, keçilməz dağ zirvəsinə tapınırdılar. Onların qəzəbini yumşaltmaq, rəhminə nail olmaq, bədbəxtlikləri atlatmaq, düşmənə qələbə çalmaq və s. kimi məqsədlərinə çatmaq üçün albanlar onlara qur ban verirdilər. Bundan əlavə, onlar astral qüvvələrə və oda da inanırdılar. Üçtəpədə (Beyləqan), Gəncədə, Xınıslıda aparılan qazıntılar zamanı Göy allahının, Günəş tanrısının, uğurlu tale və gözəllik ilahələrinin əksləri olan abidələr tapılmışdır». Antik t arixçilər içərisində albanlar haqqında nisbətən ətraflı məlumat vermiş Strabon alban dini inamları haqda da məlumat vermişdir: «Onlar allahlardan Helios, Zevs və Selenaya sitayiş edirdilər. Xüsusilə, məbədi İberiya yaxınlığında olan Selenaya sitayiş edirdilər. Kahin vəzifəsini onlarda hökmdardan sonra ən hörmətli adam yerinə yetirir». Burada Strabon Zevs, Helios, Selena dedikdə Göy, Günəş allahlarını və Ay ilahəsini nəzərdə tuturdu. O, albanca bu tanrıların adını bilmədiyindən onları yunan panteonundakı allahların adları ilə adlandırmışdır. Tədqiqatçılara görə yunanca Zevs Göy allahı hesab olunduğuna görə, Strabon bununla qədim albanlarda Göy allahını nəzərdə tutmuşdur. Antik mənbələrə görə, albanlarda mağara məbədləri Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|