Zeynalova lalə VĠdadġ qızı “Audit xidməti sahibkarlığın növü kimi”

HesablaĢma hesabı liə əlaqədar əməliyyatların auditi 
 
Mövcud olan qanunvericiliyə görə müəssisələr onlara məxsus olan pul vəsa-
itlərinin banklarda olan hesablarında saxlamalıdırlar. Müəssisələr arasında aparılan 
təsərrüfat hesablaşmaları banklar vasitəsilə qeyri-nağd hesablaşma firmasında icra 
olunur, 
Müəssisəyə bank hesabının açılması və əməliyyatların icrası Azərbaycan 
Respublikası Milli Bankı tərəfindən müəyyən olunmuşdur. Hesalaşma, cari və digər 
hesablar üzrə əməliyyatlar Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi və 
Azərbaycan Respublikası Milli Bankının normativ aktları ilə nizama salınır və 
aparılır. 
Bank əməliyyatları yoxtanarkən auditor mövcud olan qanunvericiliyin 
tələblərinə riayət etməlidir. Müəssisənin banklarda açılmış bütün hesabları və ilk 
növbədə hesablaşma hesabı yoxlanmalıdır. İlk növbədə bank çıxarışları əsasında uçot 
yazılışları müqayisə olunur. Hesablarda olan qalıqların baş kitabın göstəriciləri ilə 
təsdiqlənməsi müəyyənləşdirilir. 
Hesablaşma hesabı üzrə əsas məlumatlar bank çıxarışları və onlara əlavə 
olunmuş hesalaşma sənədləridir. Auditor bütün bank çıxarışlarını hər bir əməliyyat 
üzrə onlara əlavə olunmuş ilkin sənədlər əsasında yoxlamalıdır. Mövcud olan 
qaydalara görə və tərəflərin razılaşmasına uyğun olaraq bank hər gün icra olunmuş 
hesablaşma əməliyyatları üzrə bank çıxarışlarını onlara əlavə olunmuş ilkin 
sənədlərlə birlikdə müəssisəyə təqdim etməlidir. 
Bank çıxarışlarının göstərilən qaydada yoxlaması əsasında auditor aşağıdakıları 
müəyyən edir: 
-bank çıxarışında əks olunmuş məbləğin, ona əlavə olunmuş ilkin sənədlərə 
uyğunluğu; 
- bank çıxarışına əlavə olunmuş ilkin sənədlərdə bankın möhürünün olması. 
Əgər sənədlərdə möhür olmaması müəyyən olunarsa, auditor bankda qarşılıqlı 
müqayisə olunan yoxlama aparmalı və həmin sənədin düzgünlüyünü müəyyən 

---

41 
etməlidir; 
- banka verilən nağd pul vəsaitlərinin hesablaşma hesabına daxil olma sənəd-
lərində əks olunması; 
- bank çıxarışlarına uyğun olaraq mühasibat uçotu müxabirləşmələrinin tərtib 
olunması və onların mühasibat hesablarında düzgün yazılışı; 
- əvvəldən ödəmə qaydasında əmtəəsiz olaraq pul vəsaitinin göçürülməsi və 
digər şübhəli məbləğlər; 
- əvvəldən-müqavilə ilə rəsmiyyətə salınmış, sair debitor və kreditorlarla 
hesablaşmalar üzrə nəticələr; 
- bank əməliyyatlarının icrası ilə əlaqədar olan digər nöqsanlar. 
Yoxlamada xüsusliə bankdan nağd pul alınması və onun 50 №-li «Kassa» 
hesabına mədaxil olunması və əksinə olaraq müəssisə kassanın bankdakı 52 №-li 
"Hesablaşma hesabı"na verilən pul vəsaitlərinin düzgün icra olunmasına və 
sənədləşməsinə diqqət verməlidir. Uçotun jurnal-order formasında aparılan 
müəssisələrdə 2№-li jurnal-order və 50 №-li «Kassa» hesabının debet yekunu bank 
çıxarışı ilə və ona əlavə olunmuş ilkin sənədlər yoxlamalıdır. 
Hesablaşma hesabına daxli olan pul vəsaiti sənədləri yoxlanarkən, onun düzgün 
və tam mədaxil olunması müəyyənləşdirılır. Banka təhvil verilən bütün nəğd pul 
vəsaiti bank çıxarışlarında əks olunmalıdır. 
Bu əməliyyat eyni zamanda kassa əməliyyatları da yoxlanarkən nəzərə 
alınmalıdır. 
Bank əməliyyatları yoxlanarkən daxil olmuş pul vəsaitlərinin düzgün uçotu və 
sənədləşdirilməsi müəyyən olunmalıdır. Bank əməliyyatlarının uçotunun aparılması 
üçün mühasibat uçotu hesablar planında 51 №-li «Hesblaşma hesabı» və 55 №-li 
«Banklarda olan xüsusi hesablar» hesablarından istifadə olunur. 
Alıcılar tərəfindən ödənmiş pul məbləği satış əməliyyatları üzrə hesabların 
yazılışlarında, 46 №-li «məhsui (iş, xidmət) satışı», 47 №-li «Əsas vəsaitlərin satışı 
və sair xaricolmaları», 48 №-li «Sair aktivlərin satışı» və alıcılar, sifarişçilərin uçotu 
üzrə 64 №-li «Alınmış avanslar üzrə hesablaşmalar» hesablarında əks olunmuş uçot 

---

42 
yazılışları ilə yoxlamaqla müəyyənləşdirilr. Sair debitorlardan (müqavilə əsasında 
kirayə üzrə, birgə müəssisələrdən, iddlalar üzrə daxil olan cərımələr və s.) daxil olan 
pul vəsaiti bank çıxarışları və onlara əlavə olunmuş sənədlər əsasında yoxlanılır. 
Eyni qaydada müəssisənin hesablaşma hesabından və digər hesablarından 
aparılan əməliyyatlar nəticəsində silinən pul vəsaitinə nəzarət edilir. Bankdan 
müəssisə kassasına daxil olunmuş nağd pul vəsaitinin vaxtında və tam mədaxil 
olunmasına, satıcılara və sair kreditorlara ödənmiş vəsaitin qanunauyğunluğuna 
xüsusi diqqət verilməlidir. Belə əməliyyatların aparılması sənədlərlə (müqayisə, 
görülmüş işlər üzrə təhvil-qəbul aktları, malların daxil olmasına dair qaimələr və s.) 
təsdiq olunmalıdır. Əgər müəssisə onun tabeliyində olan filialların əmək haqqının 
icra vərəqələri üzrə və s. ödəmələr üçün pul vəsaiti köçürürsə bu da ilkin sənədlərlə 
əsaslandırılmalıdır. 
Satıcılara olan borcların ödənməsi həll olunarkən, yaranmış borcların əsaslı və 
real olması müəyyənləşdirilr. Belə faktlar olur ki, ticarət təşkilatına alınmış mallar 
üçün pul vəsaiti keçirilir və onun icrası yoxlanılarkən müəyyən olunur ki, müəssisə 
ambarına göstərilən mallar daxil olmamış və ya daxil olmuş malların çeşidləri 
sənədlərdə göstərilən çeşidə uyğun deylidir. Bəzi halda isə görülməyən işə görə 
tikinti təşkilatlarına pul vəsaiti keçirılır. Ona görə də pul vəsaiti İlə əlaqədar olan 
əməliyyatların yoxlamasında xüsusi diqqətlə əməliyyatlar üzrə ilkin sənədlər ətraflı 
yoxlanılmalıdır. 
Müəssisə pul vəsaitini və bank əməliyyatlarının vəziyyətinin yoxlayarkən 
auditor 56 №-li «Pul sənədləri» və 57 №-li «Yolda olan köçürmələr» hesablarında 
əks olunmuş əməliyyatların düzgünlüyü yoxlanmalıdır. Bu hesablara əsasız olaraq 
debitor borcları köçürülür ki, bu da maliyyə hesabatının düzgün müəyyən 
olunmamasına səbəb olur, Yoxlama aparılarkən 56 №-İi «Pul sənədləri» hesabına 
analitik uçot göstəriciləri müəssisədə saxlanılan bütün pul sənədləri (poçta markalan, 
nəqliyyat biletləri, sanatoriya-kurort putevkaları, alınmış səhmlər və s.) üzrə 
yoxlanılmalı və onların hərəkətinin uçotu müəyyən olunmalıdır. 
Əgər auditor yoxlamasında auditor vəzifəli şəxslər tərəfindən böyük məbləğlə 

---

43 
pul vəsaitinin mənimsənilməsi və saxtakarlıq halları müəyyən edilərsə, bu barədə 
müəssisə rəhbərliyinə və ya direktorlar şurasına məlumat verilməlidir. Auditor 
özünün yazılı formada təqdim etdiyi məlumatında buraxılan saxtakarlıq və əmlak 
mənimsənilməsi üçün məsul şəxslərin daşıyacaqları məsuliyyətə dair müəssisə 
rəhbərliyinə bildirməyə borcludur.