Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 

---

 
8 
 
I-Bob. INVESTITSIYALAR HAQIDA TUSHUNCHA VA ULARNING 
TURLARI. 
1.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyalarning iqtisodiyotda 
tutgan o’rni. 
Mamlakatimizda  2010  yilda  2009  yilga  nisbatan  13,6  foizga  ko‘p,  ya’ni  9 
milliard 700 million AQSH dollariga teng miqdordagi investitsiyalar o‘zlashtirildi, 
bu yalpi ichki mahsulotning qariyb 25 foizini tashkil etadi. 
Ushbu  investitsiyalarning  salkam  72  foizi  ishlab  chiqarish  korxonalarini 
barpo  etishga,  jumladan,  38  foizga  yaqini  asbob-uskuna  va  ilg‘or  texnologiyalar 
sotib  olishga  yo‘naltirildi.  Shu  boradagi  umumiy  qo‘yilmalar  hajmida  xorijiy 
investitsiyalar  va  kreditlar  ulushi  28,8  foizni,  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  xorijiy 
investitsiyalar miqdori esa 2 milliard 400 million dollardan ziyodni tashkil etdi.  
Barcha  moliyaviy  manbalar  hisobidan  texnik  va  texnologik  qayta  jihozlash 
uchun  yo‘naltiriladigan  investitsiyalar  hajmi  3  milliard  800  million  dollardan 
oshgani  yoki  2010  yildagi  barcha  kapital  qo‘yilmalarning  37,5  foizini  tashkil 
etgani prinsipial muhim ahamiyatga egadir.
2
 
Muxtasar  aytganda,  Investitsiya  dasturi  doirasida  2010  yilda  200  dan  ziyod 
loyiha  amalga  oshirildi.  Jumladan,  yiliga  50  mingta  avtomobil  ishlab  chiqarish 
quvvatiga  ega  bo‘lgan  “M-300”  rusumidagi  yengil  avtomobil  ishlab  chiqarishni 
o‘zlashtirish”,  200  ming  tonna  kaliy  o‘g‘itlari  ishlab  chiqarish  quvvatiga  ega 
bo‘lgan “Dehqonobod kaliy o‘g‘itlari zavodi qurilishi”, “Xonjiza konida polimetall 
rudalarga ishlov berish” kabi yirik loyihalar, Navoiy kon-metallurgiya kombinati, 
“Navoiyazot” kompaniyasining bir qator yangi obyektlarini barpo etish ishlari va 
boshqa  loyihalar  nihoyasiga  yetkazilganini  ta’kidlash  joiz.  Rеspublikamiz 
Prеzidеnti I.A.Karimov yangi yil  tabrigida amalga oshirgan ishlarimizni, erishgan 
marralarimizning asosiy  mеzonlari va omillari to’grisida batafsil toxtalib otildi va 
2009  yilda  mamlakatimiz  iqtisodiyotini  izchil  rivojlantirish  va  modеrnizatsiya 
                                                 
  
2
  Prezident  Islom  Karimovning  2010  yilda  mamlakatimizni  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish 
yakunlari  va  2011  yilga  mo‘ljallangan  eng  muhim  ustuvor  yo‘nalishlarga  bag‘ishlangan  O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi,  «Xalq so’zi»  gazetasi № 16, 2011 yil 22 
yanvar  
 

---

 
9 
 
qilish,  islohot  va  o’zgarishni    davom  ettirish  va  chuqurlashtirish,  moliyaviy 
inqirozga  qarshi  samarali  dasturlarni  amalga  oshirish,  birinchi  navbatda  ishlab 
chiqarishni  tеxnik  va  tеxnologik  qayta  jixozlash  dolzarb  vazifa  ekanligi  ta'kidlab 
o’tildi. 
Iqtisodiyotni  modеrnizatsiya  qilish,  tеxnik  va  tеxnologik  jixatdan  yangilash 
iqtisodiy    siyosatning  xal  qiluvchi    ustivor  vazifasi  bo’lib  qolmoqda.  Bu  dolzarb  
asosiy  vazifani  xorijiy  invеstitsiyalarni  jalb  etish  asosida  amalga  oshirish  ko’zda 
tutilmoqda. 2008 yilda 1,5 milliard AQSh dollari miqdorida xorijiy invеstitsiyalar 
o’zlashtirildi,  ularning    70  %  ni  to’g’ridan-to’g’ri  jalb  qilingan  invеstitsiyalarni  
tashkil  etadi.  2009  yilda  Invеstitsiya  dasturini  amalga  oshirish  doirasida  1,8 
milliard  AQSh  dollaridan    ortiq  xorijiy  invеstitsiyalarni  o’zlashtirish  ko’zda 
tutilgan.  Ularning  taxminan  to’rtdan  uch  qismi  to’g’ridan-to’g’ri  jalb  etiladigan 
invеstitsiyalardir. 
Umuman,  2009  yilda  mamlakat  iqtisodiyotiga  kiritiladigan  xorijiy  va  ichki 
invеstitsiyalarni  xisobga  olganda,  kapital  qo’yilmalarining  umumiy    xajmi 
mamlakatimiz yalpi ichki maxsulotining  25 % ni tashkil etadi. 
O’zbеkiston  o’zining  ishonchli  va  to’lov  qobiliyatiga  ega  xamkor  ekanini, 
mamlakatimizda  chеt  el  sarmoyasini  jalb  etish  bo’yicha  xar  tomonlama  qulay 
shart-sharoitlar yaratilganini amalda isbotlamoqda. 
Bugungi  kunda  O’zbеkistonning  umumiy  tashqi  qarzi  yalpi  ichki  maxsulot 
xajmining  13,3  %  ni    tashkil  etadi  va  eksport  xajmining  31  %  dan  oshmaydi.  Bu 
xalqaro mеzonlarga ko’ra, xar jixatdan maqbul xolat dеb baxolanmoqda. 
xozirgi  davrda  mamlakatimiz  qishloq  xo’jaligi  samaradorligini  oshirish 
masalasi sug’oriladigan еrlarning mеliorativ xolatini yaxshilash va  unumdorligini 
oshirish bo’yicha  o’ta  muxim  vazifani    xal  etish bilan    bеvosita  bog’liqdir.  2009 
yilda  mamlakatimizda  еrlarning  mеliorativ  olatini  yaxshilash  ishlari  uchun  130 
milliard so’m miqdorida mablag’ ajratilishi ko’zda tutilmoqda. 
O’zbеkiston  iqtisodiyotining  barqaror,  izchil  rivojlanishi  Xalqaro  Valyuta 
Jamg’armasi  tan  olganidеk,  eng  avvalo  kеng  ko’lamli  tizimli  bozor  isloxotlarini 
joriy  etish  va  xorijiy  invеstitsiyalarni  jalb  qilish,  iqtisodiyotda  chuqur  tarkibiy 

---

 
10 
 
o’zgarishlarni  amalga  oshirish,  ishlab  chiqarishni  modеrnizatsiya  qilish  va 
yangilash, eksportga ixtisoslashgan yangi tarmoq va korxonalar barpo etish, biznеs 
va  xususiy  tadbirkorlikni  jadal  rivojlantirishga  qaratilgan,  xar  tomonlama  puxta 
o’ylangan siyosatning  amaliy natijasidir. 
Iqtisodiyotni 
erkinlashtirish 
sharoitida 
respublikamiz 
iqtisodiyotida 
tarmoqlar  va  tarmoqlararo  proportsiyalarda  ijobiy  o’zgarishlar  yuz  bermoqda, 
yangi  tarmoqlar  bunyod  etilmoqda,  Qo’shma  korxonalar  soni  oshib  bormoqda. 
Iqtisodiy  o’sishga,  katta  miqdorida  ivestitsiyalar  ajratildi.  Respublikamiz 
iqtisodiyotiga  safarbar  etilgan  yirik  miqiyosida  investitsiyalar  import  o’rnini 
bosuvchi  ishlab  chiqarishning  barpo  qilinishi  va  yalpi  mahsulot  turlarining 
o’zlashtirilishi bilan bog’liq bo’ladi. 
Bunday  tuzilmaviy  o’zgartirishlar  jaxon  xujaligiga  kirib  borish,  mamlakat 
iqtisodiyotining barqaror o’sishiga erishish imkoniyatlarini yaratadi. 
Investitsiyalashning ustuvor yo’nalishlarini aniq belgilash, ilmiy asoslangan 
investitsiya  qarorlarini  qabul  qilish  investitsiya  faoliyatini  oqilona  tartibga  solish 
asosida ichki va tashqi moliyaviy manba’larning barcha shart-sharoitlarini hisobga 
olgan  holda  jalb  qilish  milliy  iqtisodiyotning  kelajagini  belgilaydi.  Mamlakatimiz 
investitsiya  faoliyatida,  ayniqsa,  xorijiy  investitsiyalar  ishtirokida  kuchayib 
bormoqda. 
Bu  borada  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  bevosita  xorijiy 
investitsiyalar to’g’risida fikr bildirib, «Bir oddiy xaqiqatni yaxshi tushunib olish 
kerakki,  O’zbekistonga  kiritilayotgan  investitsiyalar,ayniqsa,  to’g’ridan-to’g’ri 
kelayotgan sarmoyalar oqimi xar bir kishi, umuman jamiyat hayoti uchun suv va 
xavodek  zarur»
3
  -  deb  baholaydi.  O’zbekiston  Respublikasining  “Investitsiya 
faoliyati  to’g’risida”  gi  Qonunning  2-moddasiga  ko’ra,  “investitsiyalar-iqtisodiy 
yoki  boshqa  faoliyat  ob’ektlariga  sarflanadigan  moddiy  va  nomoddiy  boyliklar 
hamda ularga doir huquqlardan iboratdir”
4
 
 Investitsiya  faoliyatidagi  burilishlar,  ta’kidlangan  vazifalarni  echish; 
                                                 
3
 Каримов И А “Иқтисодий ислоҳат масулиятли босқич” Т.: Ўзбекистон. 1999 й 46 б 
4
 “Инвеститция фаолияти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни Т.:1998. 

---

 
11 
 
investitsiyalashning  davlat  mexanizmini  erkinlashtirib  borish  va  bozor 
mexanizmlarida  qo’llaniladigan  soxalarni  kengaytirish;  investitsiyalashni  o’z 
jamg’armalari hisobidan ta’minlashning samarali mexanizmlarini ishlab chiqish va 
joriy  qilish;  zamonaviy,  korporativ  moliyalashtirish,  lizing  kabi  yangi  usullardan 
foydalanish soxalarini kengaytirish talab qilinadi.