Zamonaviy mikroprotsessorlar va ularni ishlatish tamoyillari

ZAMONAVIY MIKROPROTSESSORLAR VA ULARNI ISHLATISH
TAMOYILLARI

Abstract

Mikroprotsessor (MP). Bu, Shahsiy Kompyuter(ShK)dagi markaziy blok bo’lib,
mashinaning barcha bloklari bajaradigan ishlarni boshqarish hamda axborot bilan
arifmetik va mantiqiy operatsiyalar bajarish uchun mo’ljallangan.
2

Mikroprotsessor tarkibiga quyidagilar kiradi:

Boshqaruv Qurilmasi (BQ) – oldin bajarilgan operatsiyalarning natijalari va
ayni fursatda bajarilayotgan operatsiyadan kelib chiqadigan muayyan boshqaruv
signallarini (boshqaruv impulslarini) shakllantirib, mashinaning barcha bloklariga
zaruriy fursatlarda uzatib boradi, bajarilayotgan operatsiyada foydalaniladigan xotira
uyalarining manzillarini shakllantirib, ularni EHMning tegishli bloklariga uzatadi,
mazkur boshqaruv qurilmasi impulslarning asosiy izchilligini taktli impulslar
generatoridan oladi;
Arifmetik-Mantiqiy Qurilma (AMQ) – sonli va belgili axborot bilan
bajariladigan barcha arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni amalga oshirish uchun
mo’ljallangan (ShKning ayrim modellarida operatsiyalar ijrosini jadallashtirish uchun
AMQga qo’shimcha matematik soprotsessor ulanadi);
Mikroprotsessor Xotirasi (MPX) – mashina ishining bevosita taktlarida
bajarilayotgan hisob ishlarida qo’llaniladigan axborotni qisqa muddatga yozib
olish va aks ettirish (uzatish) uchun xizmat qiladi. Negaki, asosiy xotira qurilmasi
(AXQ) doim ham tez ishlovchi mikroprotsessor samarali ishlashi uchun zarur
bo’ladigan axborot yozish, qidirish va hisoblab chiqarish tezligini ta’minlay olmaydi;
Registrlar – uzunligi turlicha bo’la oladigan tez ishlovchi xotira uyalari
(standart uzunligi 1 bayt ga teng va ish tezligi ancha past bo’lgan AXQ uyalaridan farq
qiladi); Mikroprotsessorning Interfeys Tizimi – ShKning boshqa qurilmalari bilan
ulanib, aloqa bog’lashni ta’minlaydi; o’z ichiga MPning ichki interfeysi va xotirada
saqlovchi bufer registrlarni hamda kiritish-chiqarish portlari (KChP) va tizim shinasini
boshqarish sxemasini mujassam etadi.
Interfeys (ingl. interface) – kompyuterda mavjud qurilmalarni o’zaro ulab,
ular o’rtasida aloqa bog’lash va unumli hamkorligini ta’minlash uchun mo’ljallangan
vositalar majmui.
2

Mikroprotsessor tarkibiga quyidagilar kiradi:

Boshqaruv Qurilmasi (BQ) – oldin bajarilgan operatsiyalarning natijalari va
ayni fursatda bajarilayotgan operatsiyadan kelib chiqadigan muayyan boshqaruv
signallarini (boshqaruv impulslarini) shakllantirib, mashinaning barcha bloklariga
zaruriy fursatlarda uzatib boradi, bajarilayotgan operatsiyada foydalaniladigan xotira
uyalarining manzillarini shakllantirib, ularni EHMning tegishli bloklariga uzatadi,
mazkur boshqaruv qurilmasi impulslarning asosiy izchilligini taktli impulslar
generatoridan oladi;
Arifmetik-Mantiqiy Qurilma (AMQ) – sonli va belgili axborot bilan
bajariladigan barcha arifmetik va mantiqiy operatsiyalarni amalga oshirish uchun
mo’ljallangan (ShKning ayrim modellarida operatsiyalar ijrosini jadallashtirish uchun
AMQga qo’shimcha matematik soprotsessor ulanadi);
Mikroprotsessor Xotirasi (MPX) – mashina ishining bevosita taktlarida
bajarilayotgan hisob ishlarida qo’llaniladigan axborotni qisqa muddatga yozib
olish va aks ettirish (uzatish) uchun xizmat qiladi. Negaki, asosiy xotira qurilmasi
(AXQ) doim ham tez ishlovchi mikroprotsessor samarali ishlashi uchun zarur
bo’ladigan axborot yozish, qidirish va hisoblab chiqarish tezligini ta’minlay olmaydi;
Registrlar – uzunligi turlicha bo’la oladigan tez ishlovchi xotira uyalari
(standart uzunligi 1 bayt ga teng va ish tezligi ancha past bo’lgan AXQ uyalaridan farq
qiladi); Mikroprotsessorning Interfeys Tizimi – ShKning boshqa qurilmalari bilan
ulanib, aloqa bog’lashni ta’minlaydi; o’z ichiga MPning ichki interfeysi va xotirada
saqlovchi bufer registrlarni hamda kiritish-chiqarish portlari (KChP) va tizim shinasini
boshqarish sxemasini mujassam etadi.
Interfeys (ingl. interface) – kompyuterda mavjud qurilmalarni o’zaro ulab,
ular o’rtasida aloqa bog’lash va unumli hamkorligini ta’minlash uchun mo’ljallangan
vositalar majmui.
’sib boradi. Masalan 1,2,4
va hokazo Mikroprotsessorning chastotasi – bu kompyuterning taktik tezligi
bo’lib, hozirgi kunda GHz larda o’lchanmoqda (operatsiyalar soni / sekund )
sekundiga sodir bo’la oladigan amallar soni. Bu ko’rsatkich qancha yuqori bo’lsa ko’p
funktsiyali dasturlar va o’yinlarda qo’lkeladi.Hozirgi kunda normar chastota 2.5GHz-
3.6 GHz atrofida qo’llanilmoqda. Lekin odatda bu parametr uncha katta qiymatda
ishlamaydi. O’rtacha 400-1000 MHz qismini ishlatiladi. Bazan esa 100 Mhz ham
ishlab turaveradi.
Mikroprotsessorning kesh hotirasi – Kompyuter platasidagi yagona
sinxron ishlovchi hotira qismi bo’lib operatsiyalarning ehtimolligini bashorat qiluvchi
va opratsiyalarni ketma ketlik algoritmini saqlab turuvchi vazifasini o’taydi. Bu hotira
hozirgi kunda 3 bosqichdan iborat bo’lib L1,L2 va L3 deb belgilanadi. Optimal variant
L2 bosqich 2MB L3 bosqich esa 4-6MB bo’lib kelmoqda.
Mikroprotsessorning o’lchamli texnologiyasi – Bu bo’lim protsessorning
quvvat sarflaydigan parametrini ifodalab uning mikro ko’rinishdagi holati haqida
ahborot beradi.Masalan hozirgi kunda 40-9 nm lik ashyolardan foydalangan holda
mikroprotsessorlarni yasab kelishmoqda.
Mikroprotsessor shinasing chastotasi – Bu protsessorni controller va RAM
bilan bog’lovchi transport hisoblanadi. Ko’zga ko’ringan holatlari 1333MHz 2666
MHz. Mikroprotsessor va controller va boshqa mikrosxemalar bilan bog’lanish
tezligi- Parallel polosali uzatish liniyasi bo’lib ma’lumotlarni Core-Core va Core-
Chipset yo’nalishda tashiydi Hozirgi kunda 5.6-25.6 GT/s normal hisoblanadi.
Intel, AMD ,Motorola kompaniyalari ozlarining turi hil
mikroprotsessorlarini ishlab chiqarmoqda. Yetakchilari Intel va AMD bo’lib hozirda
juda kuchli protsessorlari mavjud. Intel firmasining Celeron, Pentium, Core iX ,Xeon
markali ;AMD firmasining
Ryzen, Athlon, A-Series,
G- Series, R-Series, Epyc va
shu kabilari.