Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

15
1.3.
GÖLL RD  V  SU ANBARLARINDA  
SU EHT YATLARI 
Göll r t bii su m nb yi olmaqla okeanlarla  laq si yo dur. Göll r
yaranmasına gör  mü t lif qruplara bölünürl rBunlardan v ndli, çalalı v
b ndli çalalı göll ri göst rm k olar. Bu göll rin m l   g lm
arakterl ri
a a ıdakı kimidir: 
B ndli göll r –  sas n t bii uçqunlar vasit sil
m l  g lir;
Çalalı göll r –vulkanik sürü m l rd n yer kür
sind  ba  ver n
tektonik prosesl rd n (z lz l ), buz yataqlarının da ıdıcı t sirind n, yeraltı
buzlu layların rim si v  da  sü urlarının kül kl  sovrulması n tic sind
m l  g lir;
B ndli çalalı (qarı ıq) göll r– bu göll rin  m l   g lm si yu arıda
izahı veril n h r iki göll rin yaranması
raitind  ola bil r. Bu göll rin
m l   g lm sind   h r hansı s b b ba lıca rol oynaya bil r. Buna misal 
olaraq Ladoqa v  Oneqa göll rini göst rm k olar. Burada ba lıca s b b
taktonik prosesin yaranması olmu dur.  
Göll r a arlı v   a arsız olurlar. A arlı göll r çayların qidalanma 
m nb yi kimi qiym tl ndiril  bil r. A arsız göll rd  is  göld n a ın olmur 
v  çaylar su götürmür. 
Az rbaycan
razisind
250-d n ço  sah si 10 min m
2
  –  d n ço
sah si olan göl vardır. Bunlardan Göygöl, Maralgöl, Na alıq, Acınohur, 
Böyük v  Kiçik Alagöl, Sarısu, Qanlı, D v batan, A zıbir v  s. göll ri
göst rm k olar. 
Son ill rd  dünyanın bütün ölk l rind  su anbarları yaradılır v
bununlada çayın t bii a ımından daha s m r li v   m qsd uy un istifad
olunur. Y ni su anbarı vasit sil  çayın t bii a ımı h r hansı t l bata 
(suvarma, hidroenergetika, su t chizatı v  s.) uy un nizamlanır v  da qın
zamanı sel sularını özünd  yı araq, yaranacaq f lak tin  qar ısını alır.
Dünyanın n böyük su anbarı Uqandada Viktori – Nil çayı üz rind ki Oyen 
– Fols su anbarıdır ki, onunda h cmi  

---

16
204,2 km
3
, su güzgüsünün sah si 76 min km
2
,  t kil edir. Sonrakı yerl ri
Bratski su anbarı (Rusiya) 169,4 km
3
, Koriba 160,3 km
3
, (Zambezi) Asuan 
157 km
3
 (Kanada) v  s. tutur. Az rbaycanda is
n böyüyü Ming çevir su 
anbarıdır ki, onunda h cmi  16070,0 mln. km
3
- dir. Burada Az rbaycan 
Respublikasında istismara verilmi  su anbarlarının geni   t snifatının
verilm si m qs d uy undur.  
Az rbaycanda ümumi h cmi 21456,8 mln. m
3
 olan 41 istismar edil n
su anbarları mövcuddur. Az rbaycanın su anbarları t yinatına, rejim 
arakteristikasına, parametrl rin   v   t bii 
rait   t sirin  gör  mü t lifdir.
Su anbarlarının istifad
arakterin  gör   t snifatı c dv l 1.3-d , h cm v
sah sin  gör  c dv l 1.4-d , d rinliyin  gör  c dv l 1.5-d  v  nizamlanma 
arakterin  gör  c dv l 1.6-da verilmi dir. 
Az rbaycanın su anbarlarının hidroloji öyr nilm sin  Milli Elml r
Akademiyasının Co rafiya  nstututu t r find n 50-ci ill rin ortalarında
ba lanmı dır. 1959-1961-ci ill rd  Az rbaycanın göl v  su anbarlarının
t dqiqi üçün kompleks ekspedisiyalar t kil olunmu dur. Sonrakı ill rd
respublikada su anbarlarının hidrologiyasının öyr nilm si, su hövz l ri
sahill rinin d  d yi ikliy  u ramasının, hövz nin lill nm sinin öyr nilm si 
üzr  bir sıra t dqiqatlar aparılmı dır. «Az rbaycanın su anbarlarının
kadastr»ı t rtib edilmi   v  1983-cü ild  Az rbaycan Elmi – T dqiqat Su 
Probleml ri nstututunda su anbarlarının te niki pasportla dırılması yerin
yetirilmi dir. Az rbaycanda daha iri su anbarlarının rejimi üzr  daimi 
mü ahid l r aparılır.  
Bununla da, respublikada su anbarlarının mü yy n öyr nilm
t crüb si toplanılmı dır ki, bu da elmi t dqiqatların davam etdirilm si,
geni l ndirilm si v   d rinl dirilm si üçün aliml r qar ısında böyük 
imkanlar açmı dır. 

---

17
C dv l 1.7       
stifad
arakterin  gör  Az rbaycanın su  
anbarlarının t snifatı
 Su 
anbarı
Tam h cmi 
mln. m
3
stifad nin  lav
arakteri 
1 2 
3 
4 
Enerji t yinatlı su anbarları
1
mkir 2677 
rriqasia, su t chizatı, balıq
t s rrüfatı
2 Ming çevir 16070 
rriqasia, su 
t chizatı,n qliyyat, 
rekreasiya, balıq t s rrüfatı
3 Varvara 
62 
Su 
t chizatı
4 T rt rçay 565 
rriqasia, balıq t s rrüfatı
5 Araz 
1350 
rriqasia, su t chizatı, balıq
t s rrüfatı
C mi: 20724 
 
rriqasiya t yinatlı su anbarları
6 A stafaçay 120,00  Balıq 
t s rrüfatı
7 A ıncaçay 14,00 Balıq 
t s rrüfatı
8
atunlu 4,10 
Balıq 
t s rrüfatı
9 Göy-göl 
6,60 
Balıq 
t s rrüfatı
10 Az r- hm dli 1,40  Balıq 
t s rrüfatı
11 
ı lar 1,20 
Balıq 
t s rrüfatı
12 Safıkürd 
3,40 
Balıq 
t s rrüfatı
13 Madaqız 
5,86 
Balıq 
t s rrüfatı
14 
açınçay 23,33 Balıq 
t s rrüfatı
15 A damk nd 1,60  Balıq 
t s rrüfatı
16 Nohurqı laq 12,60  Balıq 
t s rrüfatı
17 A ıq-Bayramlı 3,60  Balıq 
t s rrüfatı
18 Yek
ana 9,00 Balıq 
t s rrüfatı
19 Cavan ir 4,30 Balıq 
t s rrüfatı
20 Hacı-Qadirli 
1,22 
Balıq 
t s rrüfatı
21 Arpaçay 
150,00  Balıq 
t s rrüfatı
22 
Bata-bat «0» 
1,60 
Balıq t s rrüfatı
23 
Bata – bat «2» 
1,20 
Balıq t s rrüfatı

---