Yosh psixologiyas psixik rivojlanishning asosiy qonuniyatlari

yo‘nalganlik harxil — egoistik yo‘nalganlikdan tortib, individualistik, ijtimoiy yo‘nalganlikkacha bo‘lishi mumkin (albatta, ushbu yoshning imkonyatlari doirasida). Bog‘cha yoshidayoq ba’zi bolalar xulq-atvorida yaratuvchanlik, ayrim bolalarda esa buzg‘unchilikka, iste’molchilikka bo‘lgan mayllar yorqin namoyon bo‘ladi. Tarbiyachi va ota-onalar bunday mayllami tez payqab olishi lozim. Chunki bu salbiy xususiyatlami o‘z vaqtida korrektsiya qilish, ijtimoiy jihatdan qadrlanadigan ehtiyoj va motivlami shakllantirish, har bir bola uchun o‘z-o‘zini namoyon etishga sharoit yaratish imkoniyatini beradi.
Ilk bolalnk davrida psixik taraqqiyot
Ilk bolalik davri.- Go‘daklik davridan so‘ng rivojlanishning yangi bosqichi ilk bolalik (1-3 yosh) davri boshlanadi, Ilk bolalik davri bola hayotidagi eng ahamiyatta molik, uiing kelajakdagi psixologik rivojlanishini belgilab beruvchi - muhim davr hisoblanadi. Bu davrdagi rivojlanishning asosini bolaning to‘tri yurishi, mulohotta kirishishi va predmeatsh faoliyatni egallash xususiyatlari tashkil etadi. Tikka va to‘g‘ri yura olish imkoni bolani, doimiy ravishda yangi ma’lumotlarni egallashga zamin bo‘ladi. Bu yoshdagi bolalar o‘z xatti—harakatlari bilan juda faol va kattalar bilan muloqotga kirishishga intiluvchan bo‘ladilar. 3-7 yoshgacha bulgan davr bogcha yoshi davri xisoblanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasida juda tez sifat uzgarishlari bulishini inobatga olgan xolda 3 davrga (3-4yosh) kichik maktabgacha davri(4-5yosh)kichik bogcha yoshi urta maktabgacha davr( urta bogcha yoshi) 6-7 yosh va katta maktabgacha davr katta bogcha yoshilarga ajratish mumkin.Bola rivojlvnish jarayonida odamlarning ilgari utgan avlodlari tomonidan yaratilgan predmet va xodisalar olami bilan aloxida maxsus munosabatga kirishadi.Bola insoniyat kulga kiritgan barcha yutuklarni faol ravishda uzlashtirib,egallab boradi.Bunda predmetlar olamini,xamda ular yordamida amalga oshiriladigan xatti – xarakatlarni, tilni , odamlar orasidagi munosabatlarni egallab olishi, faoliyat motivlarining rivojlanishi, kobiliyatlarning usib borishi, katta yoshli kishilarning bevosita yordamida amalga oshirilib borilmogi kerak Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustakil faoliyati kuchaya boshlaydi. Bogcha yoshdagi bolalarga beriladigan tarbiya ularning murakkab xarakatlarini takomillashtirish, elementar gigiena, madaniy va mexnat malakalari xosil kilish, nutkini ustirish xamda ijtimoiy axolk va estetik didning dastlabgi kurtaklarini yuzaga keltirish davridir.
Mashxur rus pedagoglaridan biri Lesgaftning fikricha insonning bogcha yoshdagi davri shunday bir davrki, bu davrda bolada kelgusida kanday xarakter xislatlari paydo bulishi belgilanadi va axlokiy xarakterning asoslari yuzaga keladi.
Bogcha yoshdagi bolalarning kuzga tashlanib turuvchi xususiyatlaridan biri ularning serxarakatligi va taklidchanligidir.Bola tabiatnining asosiy konunini shunday ifodalash mumkin:bola uzluksiz faoliyat kursatishni talab kiladi,lekin u faoliyat natijasidan emas, balki faoliyatning bir xilligi va bir tomonlamaligidan charchab koladi.Mana shu suzlardan bogcha yoshidagi bola tabiatning asosiy konuni bulmish serxarakatligini ortik cheklab tashlamay,balki maksadga muvofik ravishda uyushtirish kerakligi yakkol kurinib turibdi.
Ilk bolalik davri: go‘daklik davridan so‘ng rivojlanishning yangi bosqichi –Ilk bolalik (1-3 yosh) davri boshlanadi. Ilk bolalik davri bola hayotidagi eng Ahamiyatga molik, uning kelajakdagi psixologik rivojlanishini belgilab beruvchi Muhim davr hisoblanadi. Bu davrdagi rivojlanishning asosini bolaning to‘g‘ri Yurishi, muloqotga kirishishi va predmetli faoliyatni egallash xususiyatlari tashkil etadi. Bu yoshdagi bolalar uchun idrok qilinayotgan predmet obrazlarining bir-Biriga o’xshashib ketishi xarakterlidir. Masalan, ular olmani biladilar, olma bolaga Bir butunligicha tanish, lekin bola olmaning rangini ham, shaklini ham alohida Holda ajrata olmaydi. Predmetni har tomonlama ko‘ra bilish, ya’ni uni qismlarga Ajratish, belgi va turlariga qarab farqlash uni analiz qilish demakdir. Bu esa bolaga Butunlikni tushunish imkonini beradi. Shu sababli, bolalarni yangi predmetlar Bilan tanishtirganda, ularni bir-biridan ajratib turadigan shakli, rangi va Qismlariga e’tibor berish lozim. Mana shunday tarbiyaviy ta’sir natijasida Bolalarning predmetlar haqidagi tasavvurlari o‘sadi. Bola bir yarim yoshga Borganda, o‘zlari tez-tez uchratib turgan pred- metlarni, ularning rangi, hajmi, Shaklining o‘zgarishidan qat’I nazar, xatosiz tanib oladilar. Bola ikki yoshga to‘lay
Deganda, tanish kuy va tovushlarni bilib oladi. Borliqni bilish jarayonida bola o‘z Hayotida va tevarak-atrofidagi kishilar turmushi- da o‘rnatilgan tartibni tushuna Boshlaydi. O’z – o’zini anglash bolaning ilk davridan boshlanadi. O’z – o’zini Anglash degani – yaxlit holda o’z ustida ishlash mazmunini, o’z – o’zini Tarbiyalash dasturini belgilaydi. Bola o‘z yaqinlaridan maqtov olishga harakat Qiladi. Ota-onalar tomonidan bolaning xatti-harakatlari va shaxsiy xususiyatlariga Beradigan ijobiy emotsional baholari ularda o‘zlarining layoqat va
Imkoniyatlariga nisbatan ishonchini shakllantiradi. U o‘z ota-onasiga nihoyatda Qattiq bog‘langan bo‘lib, intizomli va itoatkor bo‘ladi. Ana shu bog‘liqlik sababli bolaning asosiy ehtiyojlari qondiriladi, xavotirligi kamayadi.