XəZƏr universiteti erciyes universiteti
Yüklə 3,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
10 tamamlayır. Cənubi Azərbaycandan olan iki tələbənin Avropaya səfəri zamanı yaz- dıqları məktublar əsasında qurulumuş bu roman-səyahətnamədə də Şərq-Qərb müna- qişəsi vasitəsilə milli oyanışa və dirçəlışə çağırış motivləri öz əksini tapmışdır. (Həbibbəyli, 2012: 23 oktyabr). Məmməd Səid Ordubadi yaradıcılığında milli kimliyin ən yaxşı ifadəsi onun 1911-ci ildə cap edilmiş “Qanlı sənələr” kitabında verilmişdir. 1905-1906-cı illərin hadisələrinin dəhşətli tarixindən bəhs edən bu kitab erməni millətçilərinin və onların havadarları olan rus məmurlarınınAzərbaycan xalqının başına gətirdikləri müsibət- lərin şahid ifadələri və 245 müxbir məktubu əsasında yazılmışdır. (Əzizov, 2009: 17) Romanda deyilir: “... Neçə ildir ki, biz qəribə vəziyyətə düşmüşük ki, bir dəstə hamını qorxu altında saxlayıb heç kəsə fürsət vermirlər ki, nə öz fikrini, nə də öz işlərini, necə ki, lazımdır, izah etsinlər.... Əgər bir kəs cürət edib öz fikrini açıq-açığa danışsa və yainki bir qulluqçu cürət edib öz insafına görə iş görsə, həmin saat möhürlü kağızlar gəlib, qətl fərmanı yetişər.... Biz heç kəsin barəsində şeytançılıq etmərik. Ancaq sülhün xatirəsi üçün... deyərik ki, Qafqazda olan mənsəb sahibləri və hakimlərin çoxu erməni terrorundan qorxub ədalət və insaf ilə iş görmürlər. Asayiş və dinclik olması üçün hər nə təşəbbüs və tədbir görülsə, bu qulluqçular qorxularından bir əlac etməyib ancaq bir tərəfə zülm və səbr edəcəklər və buna görə də heç vaxt asayiş olmayacaqdır”. (Ordubadi, 199: 111-112)Bu kitab 1991-ci ilə kimi, “Qanlı illər” adı ilə yenidən nəşr edilənədək, Azərbaycan oxucusundan gizli saxlanmışdir. Cünki həmin kitabda toplanmış faktlar son dərəcə hiddətləndirici olmaqla, sosializmin təbliğ etdiyi Cənubi Qafqaz xalqlarının “əsrlər boyu dost olması” barədə konsepsiyaya əsla uyğun gəlmirdi və Azərbaycan xalqının milli hissinin oyanmasına kömək edə bilərdi. Məmməd Səid Ordubadinin “Qanlı sənələr” sənədli-ədəbi publisist əsəri bu günümüz üçün olduqca aktualdır. Bu barədə professor Yavuz Axundlu yazır: “Tarixi yaddan çıxaran ekstremist qüvvələrin təxminən 80 il sonra yenidən belə bir fitnə- karlığa başlaması o deməkdir ki, xalqımız keçmişin bu qanlı səhifələrini bir daha nəzərdən keçirməli, gənc nəslə həqiqəti olduğu kimi deməlidir”. (Axundlu, 2013: 06 yanvar). Xalqımıza milli kimlik ideyasını daima aşılayan Məmməd Səid Ordubadi hətta sovet hakimiyyətini təbliğ edən “Qöyüşən şəhər” və “Gizli Bakı” romanlarında da rus-bolşevik imperializminin, eser-menşevik, erməni-daşnak siyasətinin mahiy- yətini dönə-dönə ortaya cıxararaq, bu terror, soyqırım siyasətinin azərbaycanlılar üçün törətdiyi faciələri izah etmişdir. “Gizli Bakı” romanında müəllif 1905-1906-cı illər hadisələrinin kökündə duran məsələləri obrazların dili ilə izah edərək yazır: “... Bakıda müsəlman xalqını müdhiş bir qorxu təqib edir. Bir tərəfdən bolşeviklər silahlı üsyana və şəhəri talamağa hazırlaşırlar, o biri tərəfdən daşnaklar İrəvandan silah gətirmək təşəbbüsündədirlər. Heç şübhə yoxdur ki, silah gətirildikdən sonra Lala- yevlər və Ağamovlar dinc oturmayacaqlar. Bu çıxışların ikisində də zərər çəkən mü- səlman xalqı olacaqdır... ”. (Ordubadi, 1972: 205). Məmməd Səid Ordubadi XX əsrin 30-cu illərində tarixi romanlarının möv- zusunu müxtəlif növ mənbələrdən və özünün şəxsi təəsüratları ilə həyatdan götür- 11 müşdür. Bunu “Dumanlı Təbriz” romanında daha aydın görmək mümkündür. (Ordu- badi, 1985) Məmməd Səid Ordubadinin “Dumanlı Təbriz” tarixi romanı Azərbay- canda milli azadlıq hərəkatının tarixini və ideallarını əks etdirən, yaşadan böyük ədəbi hadisədir. Ədib “Dumanlı Təbriz” romanında İranda Azərbaycan mədə- niyyətinin inkişafına mane olan səbəbləri izah edərək yazırdı ki, Nəsrəddin şahın zamanından başlayaraq Təbrizdə Azərbaycan dilində olan mətbuat orqanları bağ- lanır və o zamana qədər çap edilmiş kitabların oxunması qadağan edilir. Millətçi hakim fars ideoloqları İran Azərbaycanında türk mənşəli əhalinin mövcud olma- masını iddia edir və onların fars mənşəli olmalarını sübut etməyə çalışırlar. İranda bu idealogiya müasir dövrdə də geniş təbliğ edilir. Məmməd Səid Ordubadi tarixi romanları ilə Azərbaycan xalqının zəngin tarixini, etnoqrafiyasını, mədəniyyətini, adət-ənənələrini, azadlıq mübarizəsini əks etdirərək həmişə azərbaycançılıq mövqeyində durduğunu təsdiq etmişdir. O, öz əsərlərində Azərbaycan tarixinin ən qədim dövrlərdən yaşadığı günlərə qədər mü- hüm mərhələlərini dolğunluğu ilə əks etdirməyə nail olmuşdur. Azərbaycan çox qə- dim və mürəkkəb bir tarixə malikdir. Bu tarixdə həm daxili çəkişmələr, həm də xarici işğalçılara qarşı mübarizə motivləri var. Məmməd Səid Ordubadiyə görə, tarixi romanda xalqın həyatı, xalqın ruhu, xalqın mübarizəsi göstərilməli, onun bədii obrazı yaradılmalıdır. Ədibin fikrincə, yazıçı “... xalqının çətinliklər qarşısında boyun əymədiyini, eyni zamanda, bu mətanətli xalqın mərhəmətlə coşan bir qəlbə, təmiz və ülvi bir vicdana malik olduğu... göstərilməlidir”. (Məmmədli, 2012:6). Məmməd Səid Ordubadinin tarixi hadisələri qələmə almasının səbəbi sadəcə, o hadisələri tarixin yaddaşına köçürmək deyildi, o, bu hadisələrə gələcək naminə müraciət edirdi, keçmişdən ibrət götürməyi təlqin edirdi. Ədib yazırdı: “Vətəni sevmək kifayət deyil, onu layiqincə tanımaq lazımdır. Xalqı sevmək azdır. Onun əxlaq və adətlərini layiqincə öyrənməlisən... və əsərində tərənnüm etdirməlisən.... ” Məmməd Səid Ordubadi romanlarında tariximizin təhrif olunmasından narahatçılıq keçirərək qeyd etmişdir: “Bizim nöqsanlarımızın böyüyü orasındadır ki, indiyə qədər Şərq haqqında sistem üzərində bir tarix yazılmamışdır. Tariximiz bəzən Herodot və Strabonların buraxdığı izlər, bəzən də səyyahların xatirat dəftərlərinə əsasən ya- zılmışdır. ”(Məmmədli, 2012: 6) Məmməd Səid Ordubadiöz əsərləri ilə bu sahədəki boşluğu doldurmağa, buraxılmış səhvləri aradan qaldırmağa çalışmış, tarixi keçmişi öyrənməyi vətənpərvərlik və milli iftixar hissinin təzahürü hesab etmiş, bununla da azərbaycançı olmağın nümunəsini göstərmişdir. Onun “Qanlı sənələr”, “Dumanlı Təbriz”, “Gizli Bakı”, “Döyüşən şəhər”, “Dünya dəyişir” və “Qılınc və qələm” tarixi romanları millilik və bəşəriliyi, yüksək vətəndaşlıq qayəsini özündə birləşdirən azərbaycançılıq məktəbidir. Məmməd Səid Ordubadi son dərəcə milli və orjinal sənətkar olmaqla bərabər, milli çərçivəyə və müəyyən dövr çərçivəsinə sığa bilməmişdir. O milli zəmində inkişaf edərək milli mənliyi ilə bütün qabaqcıl bəşəriyyətin ən yaxşı düşüncə və arzularını, maddi və mənəvi mədəniyyətlərini, həyat mübarizəsini qələmə almışdır. Yüklə 3,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|