n ə ğ m ə n i n ö v h ə n i n ə v ə z e t d i y i n i h e y r a n l ı q v ə t ə ə c c ü b l ə y o x , i b r ə t l ə q a r ş ı l a y ı r , b u i b r ə t
g ü z g ü s ü n d ə Ş ə r q i n t i b a h ı n ı n i d e a l l a r ı n ı , İ n t i b a h z i y a l ı l a r ı n ı n m ü d r i k l i y i n i , ü r ə k a ğ r ı l a r ı n ı ,
i n s a n h a q q ı n d a d ü ş ü n c ə l ə r i n i g ö r m ə y ə ç a ğ ır ır :
İ b r ə t l ə b a x , e y k ö n l ü m , b u a l ə m ə g ə l b i r a n
E y v a n i - M ə d a i n i a y i n e y i - i b r ə t s a n
Y a x u d
X a q a n i , b u d ə r g a h d a n s ə n d a i m a i b r ə t a l,
T a a l m a q ü ç ü n i b r ə t g ə l s i n q a p m a x a q a n .
X a q a n i d ə d ö v r ü n b i r ç o x z i y a l ı l a r ı k i m i b i r in c i n ö v b ə d ə h ö k m d a r l a r a t ə s i r e l m ə k ,
o n l a r ı q ə f l ə t y u x u s u n d a n a y ı l t m a q , M ə d a i n d ə n i b r ə t a l m a ğ a ç a ğ ı r m a q i s t ə m i ş d i r . Z a l ı m
h ö k m d a r l a r a q a r ş ı ş a i r i n x ə b ə r d a r l ı ğ i b u r d a n ə q ə d ə r d ə g ü c l ü d ü r :
B i z ə d i s a r a y ı y k ə n z ü l m i l ə x a r a b o l d u q ,
Z a l ı m l a r o l a n q ə s r ə g ö r n e y l ə y ə c ə k d ö v r a n ?
B u s ə t i r l ə r i n h e ç b i r i z a h a e h t i y a c ı y o x d u r . Z a l ı m h ö k m d a r l a r h u m a n i s t X a q a n i n i n ə n
ç o x n i f r ə t e t d i y i a d a m l a r id i. Ş a i r i n b u e c a z k a r q ə s i d ə s i b i r i n c i n ö v b ə d ə o n l a r a x ə b ə r d a r l ı q
k im i s ə s l ə n i r . B ö y ü k i n t i b a h ş a i r i n i n k e ç m i ş , b u g ü n v ə g ə l ə c ə k h a q q ı n d a ü r ə k a ğ r ı s ı ,
g ö z y a ş ı , q ə z ə b q ı ğ ı l c ı m l a r ı i l ə d o l u n a r a h a t f ə l s ə f i d ü ş ü n c ə l ə r i , y e r i , g ö y ü t i t r ə d ə n
h a r a y d ı r . B u ş e i r d ə M ə d a i n İ r a n v ə A z ə r b a y c a n ı n a n t i k ə z ə m ə t v ə v ü s ə t i n i n s i m v o l u k im i
g ö t ü r ü l m ü ş , o n a x i t a b ə n y e n i , m ü a s i r İ n t i b a h d u y ğ u l a r ı q ə l ə m ə a l n ı m ı ş d ı r .
X a q a n i n i n i ç t i m a i - f ə l s ə f ı ş e i r l ə r i a r a s m d a " Ş i n i y y ə q ə s i d ə s i " ( " Q ə s i d e y i - ş i n i y y ə " ) d ə
m ü h ü m y e r t u t u r . Q a f ı y ə l i m i s r a l a r ı " ş in " h ə r f i i l ə q u r t a r d ı ğ ı ü ç ü n b e l ə a d l a n d ı r ı l a n b u ş e ir
i n s a n v ə o n u n m ə n ə v i a l ə m i , h ə q i q i m a h i y y ə t i , z a h i r i a l d a n ı ş l a r ı h a q q ı n d a , ç o x c ə h ə t l i
m ə z m u n v ə m ü n d ə r i c ə b a x ı m ı n d a n z ə n g i n d ü ş ü n c ə l ə r d ə n i b a r ə t b i r ə s ə r d i r . B u q ə s i d ə d ə
İ k i i n s a n t i p i q a r ş ı l a ş d ı r ı l ı r . B i r i d ü n y a n ı d ö r d ə l l i t u t a n l a r , n ə f s ə a l d a n a n l a r , h a m ı y a a ğ a l ı q
e t m ə k i s t ə y ə n l ə r , d i g ə r i i s ə n ə f s a d l ı a s l a n ı i t k i m i d i z ç ö k d ü r ə n l ə r , h ə m m ə r d ə , h ə m d ə
n a m ə r d ə b a ş ə y m ə y ə n l ə r d i r . X a q a n i ö z ü n ü i k i n c i l ə r d ə n s a y ı r v ə b u n u n l a f ə x r e d ir . Ş a i r
h ə m i n ik i i n s a n t i p l ə r i n i m ü x t ə l i f b a x ı m l a r d a n m ü q a y i s ə e d i r , d ə r v i ş v ə s u l t a n o b r a z l a r ı ilə
m ə s ə l ə n i b i r q ə d ə r d ə k o n k r e t l ə ş d i r i r . Ş a i r b u ə s ə r i y a z a r k ə n s u f i z m v ə ə x i l i k l ə b a ğ l a n m ı ş ,
y u n a n f ə l s ə f ə s i n ə q a r ş ı s o y u m u ş d u . İ n d i o n u s ı r f e l m i m ə s ə l ə l ə r d ə n d a h a ç o x i n s a n , o n u n
t a l e y i , m ə n ə v i a l ə m i i l ə b a ğ l ı p r o b l e m l ə r m a r a q l a n d ı r ı r d ı . Ş a i r b a ğ l ı
9
o l d u ğ u s u f i d ə r v i ş l ə r i , ö z ü y o x s u l o l s a d a , b a ş q a l a r ı n a q a r ş ı s ə x a v ə t l i o l a n ə x i l ə r i h a k i m
t ə b ə q ə l ə r ə , v a r l ı l a r d ü n y a s ı n a q a r ş ı q o y u r :
B ə l i , d ə r v i ş d ə h ü m m ə t g ü n ə ş m i s l i g ə r ə k o l s u n ,
K i , o , ş a h l a r d a n ü s t ü n d ü r , n ə y u r d u v a r , n ə s a h m a n ı .
C a h a n l a c a n ik i b ü t d ü r d ü ş ü b d ə r v i ş a y a ğ m a ,
T a m a m i l ə e h t i y a c i t t ə k o l u b z ə n c i r l i d ə r b a n ı .
N ə h i n d ç i b a l ı t ə k q u r m u ş s i t ə m l ə q ə s r i - t a ğ u t i ,
N ə Ç i n x a q a n ı t ə k z ü l m i l ə d ü z m ü ş t a c ə m ə r c a n ı!
Ş a i r i n y o x s u l d ə r v i ş l ə r l ə x a q a n v ə ç i b a l l a r ı q a r ş ı l a ş d ı r m a s ı n ı n , ü s t ü n l ü y ü d ə r v i ş l ə r ə
v e r m ə s i n i n s ə b ə b i v a r . Ç i b a l v ə x a q a n l a r t a ğ u t s a r a y l a r ı n ı , m ə r c a n h t a c l a r ı n ı z ü l m v ə
s i t ə m l ə ə l d ə e t m i ş l ə r , o n l a r ı n c ə l a l v ə ə z ə m ə t i , v a r v ə d ö v l ə t i z ü l m ü n n ə t i c ə s i d i r . D ə r v i ş
ş a i r i n g ö z ü n d ə m ə h z o n a g ö r ə u c a d ı r k i , o , ö z e h t i y a c ı v ə t a m a h ı ü ç ü n b a ş q a l a r ı n a z ü l m
e l ə m i r .
O İ s k ə n d ə r s i f ə t X ı z r ı n h a v a - t a x t ı , a ğ ıl - t a c ı ,
O a q i l s ə r x o ş a s ü f r ə - r z a d ı r , c a n - m e h m a n ı
X ə z i n ə d a r ı - f i k i r , i l b a m ; k e ş i k ç i - ş ə r i l ə t ö v f ı q ,
Ə s i r i - n ə f s i l ə a m a l , q u l e t m i ş ç ə r x i , k e y h a n ı .
O r t a ə s r i n x ü s u s i y y ə t ç i q a n u n l a r ı n a q a r ş ı ş a i r g ö z ü t o x l u q , a ğ ı l l ı l ı q t ə l ə b e d ir .
X a q a n i y ə g ö r ə o a d a m k i , z a h i r i n i b ə z ə y i r , ə l v a n p a l t a r l a r l a ö y ü n m ə k i s t ə y i r , o , i l a n d a n d a
ə k s i k d ir . Q o y b e l ə a d a m l a r h e ç o l m a s a ə f i i l a n d a n i b r ə t a l s ı n l a r , ç a n a q l ı b a ğ a y a
b ə n z ə m ə s i n l ə r :
N o l a r d ı b i r c ə b i l s ə y d i m b u d ü n y a d a n ə y i n a r t a r
Y e y i b - i ç s ə n g e c ə - g ü n d ü z , ş ə r a b i , n o ğ l u , r e y h a n ı ?
Ə m i r ə s ö y l ə b i l s i n t a k i , n ə f s - it, c i f ə s ə r v ə t d i r ,
İ t ə h ə m k a s ə o l m a q l a g e d ə r b a d ə ş ə r ə f , ş a n ı.
Ö l ə r b a ğ a ç a n a ğ ı n d a , ç ı x a r ə f i q ı l a f ı n d a n ,
İ l a n d a n k ə m d e y i l s ə n s ə , s o y u n b u r ə x t i - ə l v a n ı .
S ü l e y m a n a m d e m ə , ə v v ə l y a n ı n d a n d i v l ə r i r ə d d e t,
V ə y a z ə n c i r l ə , y a ö l d ü r , y a q o v q u l i - b i y a b a n
Ə l v a n g e y i m l ə r l ə , l ə z z ə t l i y e m ə k l ə r l ə ö y ü n m ə k , o n l a r ı n ə s i r i o l m a q d i v l ə r , ş e y t a n l a r
ə l i n d ə q u l o l m a q d ı r , ö z i n s a n l ı ğ ı n ı , d ə y a n ə t i n i i t i r m ə k d i r . N ə ü ç ü n i n s a n ı n r u h u t a m a h ,
h ə v ə s z i n d a n ı n d a d u s t a q o l m a l ı d ı r . Ş a i r ə x i l ə r v ə s u f i l ə r k im i d ü n y a y a , o n u n n e m ə t l ə r i n ə
b ə n d o l m a ğ ı q ə b u l e t m i r , b u r d a i n s a n a z i d d o l a n g ü c l ü b i r s i f ə t , i b l i s l i k g ö r ü r . " B a c a r s a n
b u d ü n y a n m c ə l a l ı n a a l d a n m a , b u m u r d a r d a ş ı ə l i n ə a h b ş e y t a n ı s e v i n d i r m ə " , " M ə r d l ə r i n ,
y ə n i ə x i l ə r i n a y a q t o r p a ğ ı n ı b a ş m a t a c e l ə , a n c a q q ı z ı l t a c a l ı b g i z l i s i r r i n i b i l d i r m ə " , " Ş a h
t a c m a
10