Xalq xo’jaligidagi ahamiyati. Dukkakli don ekinlari dehqonchilikda uchta asosiy vazifani: o’simlik oqsili masalasini, don yetishtirishni ko’paytirishni va tuproq unumdorligini oshirishni hal etishga yordam beradi. Xalq xo’jaligidagi ahamiyati. Dukkakli don ekinlari dehqonchilikda uchta asosiy vazifani: o’simlik oqsili masalasini, don yetishtirishni ko’paytirishni va tuproq unumdorligini oshirishni hal etishga yordam beradi. Dukkakli don ekinlari oqsilning miqdori bilan emas, balki ularning sifati bilan ham farq qiladi. Dukkakli ekinlarning doni mollar uchun qimmatli kontsentrat oziq hisoblanadi, pichani, silosi va ko’kati juda to’yimli bo’ladi. Dukkakli don ekinlarining urug’i, poyasi va bargida donli ekinlarinikiga qaraganda 2-3 baravar ko’p oqsil bo’ladi. SHuning uchun yem-xashakning oqsil tarkibini yaxshilash maqsadida dukkakli don ekinlari boshqa ekinlarga aralashtirib ham ekiladi. Soya va lyupin urug’ida oqsil ayniqsa ko’p 30-50% bo’ladi.
Dukkakli o’simliklar ildizlaridagi tuganaklarida bo’ladigan tuganak bakteriyalar yordamida atmosfera azotini biriktirib olib, azot bilan tuproqni boyitadi. Dukkakli o’simliklar ildizlaridagi tuganaklarida bo’ladigan tuganak bakteriyalar yordamida atmosfera azotini biriktirib olib, azot bilan tuproqni boyitadi. Dukkakli don ekinlari Xindiston, Xitoy va Amerikada keng tarqalgan. Respublikamizda dukkakli don ekinlari 1998 yili 22,2 ming ga atrofida ekiladi. O’zbekistonda ko’proq mosh, jaydari no’xat, soya, oddiy no’xat, loviya ekiladi. Dukkakli don ekinlarining botanik xususiyatlari. Dukkakli don ekinlari bargining tuzilishiga ko’ra 3 ta kichik gruppaga bo’linadi. 1. patsimon bargli o’simliklar (ko’k no’xat, yasmiq, burchoq, no’xat, dukkaklar). 2. Uchta bargli o’simliklar (loviya, soya). 3. panjasimon bargli o’simliklar (lyupin).
Bu guruhdagi o’simliklar dastlabki o’sish xususiyatiga va shunga muvofiq agrotexnikaviy xususiyatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Birinchi guruhga kiruvchi o’simliklar urug’palla ustki bo’g’imi (epikotilg’) hisobiga o’sadi va shuning uchun urug’pallasini tuproq yuzasiga olib chiqmaydi. Ularni urug’ini ancha chuqur ekish va maysalar paydo bo’lgach hamda paydo bo’lgandan keyin boronalash mumkin. Bu guruhdagi o’simliklar dastlabki o’sish xususiyatiga va shunga muvofiq agrotexnikaviy xususiyatlariga ko’ra bir-biridan farq qiladi. Birinchi guruhga kiruvchi o’simliklar urug’palla ustki bo’g’imi (epikotilg’) hisobiga o’sadi va shuning uchun urug’pallasini tuproq yuzasiga olib chiqmaydi. Ularni urug’ini ancha chuqur ekish va maysalar paydo bo’lgach hamda paydo bo’lgandan keyin boronalash mumkin. Dukkakli don ekinlarining ildiz sistemasi yerga 2 metr gacha chuqur kiradigan asosiy o’q ildizdan va tarmoqlangan yon ildizchalardan iborat. Dukkaklilar ildizida seziladigan shish, yahni tuganaklar bo’lib, ularda havo azotini o’zlashtiruvchi bakteriyalar joylashadi. Dukkakli don ekinlari poyasining mexanikaviy mustahkamligi turlicha bo’ladi. No’xat, dukkaklar, lyupinda, loviya va soyaning buta shaklidagi formalarining poyasi vertikal holatda bo’ladi. Ko’k no’xat, vika, burchoq, yasmiq va loviyaning poyasi yetilish vaqtiga kelib yotib qoladi. Bunday hol sodir bo’lmasligi uchun dukkakli don ekinlari ko’pincha poyasi pishiq boshqa ekinlar bilan qo’shib ekiladi, shunda ular gajaklari bilan o’sha ekinlarga chirmashib o’sadi.
Dukkakli don ekinlari boshqa g’alla ekinlariga qaraganda namni ko’p talab qiladi. Masalan: urug’i unib chiqishi uchun o’z vazniga nisbatan 110-140% nam talab qiladi, transpiratsiya koeffitsenti 400-800 gacha o’zgarib turadi. Soya, xashaki dukkaklar va lyupin namga juda talabchan bo’ladi. SHuning uchun ular nam yetarli bo’lgan rayonlarda ekiladi. No’xat va burchoq qurg’oqchilikka chidamli ekinlar guruhiga kiradi. Yasmiq, ko’k no’xat va loviyaning bahzi navlari ham qurg’oqchilikka chidaydi. Dukkakli don ekinlari boshqa g’alla ekinlariga qaraganda namni ko’p talab qiladi. Masalan: urug’i unib chiqishi uchun o’z vazniga nisbatan 110-140% nam talab qiladi, transpiratsiya koeffitsenti 400-800 gacha o’zgarib turadi. Soya, xashaki dukkaklar va lyupin namga juda talabchan bo’ladi. SHuning uchun ular nam yetarli bo’lgan rayonlarda ekiladi. No’xat va burchoq qurg’oqchilikka chidamli ekinlar guruhiga kiradi. Yasmiq, ko’k no’xat va loviyaning bahzi navlari ham qurg’oqchilikka chidaydi. Yorug’likka talabiga ko’ra dukkakli don ekinlari 3 guruhga bo’linadi: 1. Uzun kun o’simliklari-ko’k no’xat, yasmiq, burchoq, lyupin va xashaki dukkaklar. Yorug’ kun uzayishi bilan ularning vegetatsiya davri qisqaradi.2. Qisqa kun o’simliklari-soya va loviya (moshning bahzi turlari). Yorug’ kun qisqarishi bilan ularning vegetatsiya davri qisqaradi.3. Neytral o’simliklar-loviya va no’xatning ko’p navlari.
1. Bortishi 1. Bortishi3. Poyani shoqlanishi4. Shonalanishi5. Gullashi6. Dukaklar hosil bo’lishi8. To’la pishish
E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!
Dostları ilə paylaş: |
