27
Plotinus, Mısır‘da Ammonius Sakkas‘ın yanında felsefe tahsili yaptı. Kırk
yaşına doğru doğu felsefesini öğrenmek üzere imparator Gordiyon‘un açtığı İran
seferine katıldı, fakat Mezopotamya‘dan geri dönmek zorunda kaldı. Daha sonra
Roma‘ya gitti ve orada yerleşti. Ammonius Sakkas‘ın ölümünden sonra, Roma‘da 244
tarihinde kendi okulunu kurdu ve ona 268 yılına kadar başkanlık etti. Yüksek
tabakadan kimselerin takip ettiği dersler vererek hayatını orada tamamladı. Gerek
kişiliğinin asaleti, gerek vecdli bir hamlenin ürünü olan öğretisiyle her taraftan saygı
gördü. Kendi felsefesini ortaya koymak üzere özel bir eser yazmış değildir;
öğrencilerinin tuttukları ve kendisinin düzelttiği notlar ―Enneadlar‖ adı altında
sonradan altı kitap halinde neşredildi. Elli dört parçadan ibaret olan etütlerini,
öğrencisi Porphyrios, her biri dokuz konuyu kapsayan altı kitap halinde yayınlamıştır
ve bu tertipten ötürü de bu kitap serisine dokuzlar(Enneads) denmiştir. Enneadlar
sistemli bir felsefe eseri karakterinde değildir, fakat Plotinus‘tan ondan başka bir şey
kalmamıştır.
50
Plotinus‘un Enneadlar‘ının IV., V. ve VI. kitapları kısaltılarak
50
Erol Güngör, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken yayınları, s.42; Cavit Sunar,
Tasavvuf Tarihi, Ankara 1975, s.115; Gökberk, a.g.e., ss.131-132; Vorlander, a.y;
Plotinus‘un bu eseri hakkında bilgi için Bkz. : Mehmet Ali Aynî, Tasavvuf Tarihi,
(sad. Hüseyin Rahmi Yananlı), İstanbul 1992, s.177; Mehmet Bayrakdar, İslâm
Felsefesine Giriş, Ankara 1998, ss.52-53. Mehmet Bayrakdar burada İslâm
dünyasında genelde Yeni-Eflatunculuk ve özelde sudûr veya feyz teorisi olarak
bilinen teorinin bu eserle İslâm‘a geçtiğini söylemiştir. Farabî, İhvanu‘s-Safa, İbn
Sinâ, Fahreddin Razî, Sühreverdî el-Maktûl, İbn Arabî gibi birçok filozof ve
mutasavvıf bu teoriden etkilenmiştir. Bkz. Bayrakdar, a.g.e., s.53; Hilmi Ziya Ülken,
İslâm Felsefesi Tarihi, İstanbul 1957, s.105; Bkz. İsmet Zeki Eyuboğlu, Ortaçağ
28
Süryaniceye tercüme edilmiş ve Süryanîler arasında ―Aristo İlâhiyatı‖ adı altında
okunur olmuş, yine bu eser ―Aristoteles Theologie‖ si olarak isimlendirilmiştir.
Arabça‘ya Kitab‘ül-Esolocya diye çevrilen bu eserden, Aristoteles‘in sanılarak birçok
Müslüman düşünür tarafından istifade edildi. Böylelikle Yeni-Eflatuncu öğretilerin
birçoğu İslâm düşüncesine girmiş oldu. Yalnız meşşaî filozoflarına değil onlarla
çağdaş olan mutasavvıflara da tesir etti.
51
Düşüncesi-Kilise Babaları- Tanrıbilimin Doğuşu, İstanbul 2002, Pencere Yayınları,
ss.81-85; Tuncar Tuğcu, Batı Felsefesi Tarihi, 2000, Alesta Yayınları, ss.187-193.
51
Hilmi Ziya Ülken, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, İstanbul 1997, s.60;
Bekir Karlığa, “Grek Düşüncesinin İslâm Dünyasına Girişi ve Yol Açtığı Yeni Fikrî
Eğilimler”, İslâm, Gelenek ve Yenileşme İçinde, İstanbul 1996, s.51; Ülken, İslâm
Felsefesi Tarihi, s.112; Enneadlar‘ın Bölüm Listesi: Birinci bölüm: Canlı ve İnsan
(First Tractate: The animate and the man), İkinci bölüm: Erdemler üzerine (Second
Tractate: The virtues), Üçüncü bölüm: Diyalektik (Third Tractate: Dialectic),
Dördüncü bölüm: Mutluluk (Fourth Tractate: Happiness), Altıncı bölüm: Güzellik
(Sixth Tractate: Beauty), Sekizinci bölüm: Kötülüğün tabiatı ve kaynağı (Eighth
Tractate: The nature and source of evil), Dokuzuncu bölüm: Aklı kullanmayı terk
etme (Ninth Tractate: The reasoned dismissal), Birinci Ennead‘ın muhtevası: Canlı,
insan, ahlâk ve bunlarla birlikte hayata dair konulardan oluşmaktadır. II- İkinci
Ennead (The Second Ennead), Üçüncü bölüm: Sebepler yıldızlar mıdır? (Third
Tractate: Are the stars causes?), Dördüncü bölüm: Madde (Fourth Tractate: Matter),
Dokuzuncu bölüm: Gnostiklere karşı; veya kozmozu yaradana ve kozmozun bizzat
kendisini kötülük olarak iddia edenlere karşı. (Ninth Tractate: Against the gnostic; or
against those that affirm the creator of the cosmos and the cosmos itself to be evil),
29
İkinci Ennead‘ın muhtevası: Madde, kainat, kainatın işleyişi ve evrendeki bazı
sorunlara bu ikinci kitapta geçiş yapılmış, somuttan soyuta doğru konularda bir
sıralama görülmektedir. III- Üçüncü Ennead (The Third Ennead), İkinci bölüm: İlâhî
Takdir; birinci eser (Second Tractate: Providence; First Treatise), Dördüncü bölüm:
Bizim koruyucu ruhumuz (Fourth Tractate: Our tutelary spirit), Beşinci bölüm: Sevgi
(Fifth Tractate: Love), Altıncı bölüm: Soyutlanmışın hissizliği (Sixth Tractate: The
impassivity of the unembodied), Yedinci bölüm: Zaman ve ebediyet (Seventh
Tractate: Time and eternity), Sekizinci bölüm: Tabiat, tefekkür ve Bir olma (Eighth
Tractate: Nature, contemplation and the One), Üçüncü Ennead‘ın muhtevası: Zaman,
kader (Bizim koruyucu Ruhumuz‘dan kastedilen), aşk, tefekkür gibi konular
işlenmektedir. IV-Dördüncü Ennead (The Fourth Ennead), Üçüncü bölüm: Ruhun
problemleri (I) (Third Tractate: Problems of the soul) (I), -Dördüncü bölüm: Ruhun
problemleri (II) (Fourth Tractate: Problems of the soul) (II), Sekizinci bölüm: Ruhun
bedene intikali (Eighth Tractate: The soul‘s descent in to body), Dördüncü
Ennead‘ın muhtevası: Tamamen ruh ve ruhun işlevleri konu edilmektedir. V-Beşinci
Ennead (The Fifth Ennead), Birinci bölüm: Üç Başlangıç hipotezi (First Tractate:
The three initial hypostases), İkinci bölüm: Birden sonra gelen varlıkların doğuşu ve
düzeni üzerine (Second Tractate: The origin and order of the beings following on the
first), Üçüncü bölüm: Bilinen hipotezler ve aşkın varlık üzerine (Third Tractate: The
knowing Hypostases and the transcendent.), Dördüncü bölüm: Birden sonra gelen
(ikincil) varlıklar Bir‘den nasıl çıkarlar? (Fourth Tractate: How the secondaries rise
from the first? And on the One), Beşinci bölüm: Entellektüel varlıkların entellektüel
prensip dışında kalmayacağı meselesi ve iyiliğin tabiatı üzerine (Fifth Tractate: That
the intellectual beings are not outside the intellectual principle and on the nature of
Dostları ilə paylaş: |