Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
XRONİKİ C VİRUSLU HEPATİT XƏSTƏLƏRİNİN
MÜALİCƏSİNDƏ REKOMBİNANT ALFA-İNTERFERON
DƏRMAN PREPARATLARI
Metodik tövsiyələr
Bakı -
2015
Resenzent: Əməkdar elm xadimi, prof. F.E. Sadıxova
Hazırki
metodik
tövsiyələr
professor
M.Q.Məmmədov,
professor H.Ə.Qədirova, tibb üzrə fəlsəfə doktoru A.E.Dadaşova və
həkim N.M.Nağıyeva tərəfindən tərtib olunmuşdur.
Metodik tövsiyyələr Bakı şəhərinin bir sıra tibb müəssisələrində
aparılan klinik müşahidələrin və klinik-biokimyəvi, seroloji və
molekulyar-genetik
tədqiqatların
nəticələrinin
analizi
və
ümumiləşdirilməsi əsasında tərtib olunmuşdur. Metodik tövsiyyələr
həkim qastroenteroloqlar və terapevtlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.
GİRİŞ
Məlum olduğu kimi, xroniki C hepatitli (XCH-li) xəstələrin
etiotrop müalicəsi, ilkin olaraq xəstələrə insan alfa-interferonunun
(İFN) mütəmadi və uzun müddətli parenteral yeridilməsi yolu ilə
aparılırdı. Bu interferon iki növ dərman preparatı - insan
leykositlərindən alınmış təbii İFN və gen mühəndisliyi vasitəsilə
alınmış “rekombinant” İFN (r-İFN) şəkilində istifadə edilirdi [1, 2].
r-İFN preparatları bioloji baxımından daha təhlükəsiz (digər
viruslarla kontaminasiyasına görə), eyni zamanda onların istehsalı
iqtisadi baxımdan daha əlverişli olduğundan, artıq XX əsrin 90-cı
illərinin başlanğıcında xroniki C viruslu hepatitin (XCH) etiotrop
müalicəsində ən populyar vasitələr r-İFN preparatları, ilk növbədə
ABŞ-nın istehsalı olan “intron A” və İsveçrə istehsalı olan “roferon-
A” olmuşdur [3, 4].
XCH zamanı istifadəsinə başlanıldığı bir neçə il ərzində
interferonlar monoterapiya rejimində istifadə edilirdi, 1997-ci ildən
sonra isə İFN ilə yanaşı virus əleyhinə geniş təsir spektri olan
ribavirin preparatının peroral qəbulu istifadə olunmağa başlandı.
Preparatların belə müştərək qəbulu kombinəolunmuş virus əleyhinə
terapiya (VƏT) adını almışdır.
1999-cu ildə r-İFN molekulunun polietilenqlikol ilə konyuqasiya
yolu ilə alınmış və “pegiləolunmuş” İFN (PEG-İFN) adlandırılmış
yeni növ İFN preparatları yaradıldı. Bu cür preparatlar ABŞ-da
intron A-nın pegiləşdirilməsi yolu ilə alınan “pegintron” və
İsveçrədə roferon-A-nın əsasında alınan “peqasis” oldu. Məlum oldu
ki, PEG-İFN preparatlarının tətbiqi XCH xəstələrinin müalicə
effektivliyinin yüksəlməsinə imkan verir [5].
r-İFN və PEG-İFN preparatlarını müqayisə edərkən onu qeyd
etmək lazımdır ki, hər ikisinin təsir başlanğıcını eyni maddə - alfa-
İFN təşkil etdiyinə görə, hər ikisi demək olar ki, eyni farmakoloji və
klinik-toksikoloji xüsusiyyətlərə malikdir.
Eyni zamanda PEG-İFN preparatlarının r-İFN preparatlarından
əsas fərqi ondan ibarətdir ki, onlar yeridilmə yerindən davamlı
absorbsiya qabiliyyətinə malik olmaqla, həm uzun müddətli
yarımparçalanma dövrünə, həm də daha kiçik klirensə malikdirlər.
Ona görə də orqanizmə yeridildikdən sonra qanda və toxumalarda
daha uzun müddət qalırlar. Belə ki, əgər r-İFN preparatlarının
terapevtik konsentrasiyada qanda sirkulyasiya müddəti 20 saatı
ötmürsə, PEG-İFN preparatları 168 saat, yəni 7 sutka ərzində kifayət
qədər yüksək konsentrasiyada qalırlar. Bu, PEG-İFN preparatlarını
həftədə 1 dəfə yeritməyə imkan verərək, onlara daha rahat istifadə
imkanı kimi üstünlük verir [5].
Baxmayaraq ki, bütün inkişafetmiş ölkələrdə bu gün də XCH-li
xəstələrin VƏT-i üçün vasitələr siyahısında r-İFN preparatları
qalmaqdadır, PEG-İFN preparatları yuxarıda sadalanan üstünlüklər
hesabına tez bir zamanda VƏT proqramlarında r-İFN preparatlarını
əvəz etmişdir. Nəticədə, artıq 2003-cü ildən etibarən “PEG-İFN +
ribavirin (RV)” proqramı XCH xəstələrinin müalicəsində “qızıl
standart” olaraq qəbul edilmişdir [6, 7].
Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, PEG-İFN preparatlarının
tətbiqi ilə müalicənin dəyəri ən azı 2 dəfə yüksəlmiş və xəstələr üçün
onu əldə etmək imkanı azalmışdır.
2011-ci ildən başlayaraq müalicə məqsədilə tabletləşdirilmiş
virusəleyhinə: 2011-ci ildən “virus proteazasının inhibitorları”,
2013-cü ildən isə “virus polimerazasının inhibitorları” qrupundan
preparatlar tətbiq edilməyə başlandı. Bu preparatların istifadəsi
nəinki müalicənin effektivliyini və imkanlarını genişləndirdi,
həmçinin müalicə üçün əks-göstərişlərin siyahısını azaltmış oldu [8,
9, 10]. Lakin, bu zaman VƏT-in qiyməti dəfələrlə yüksəldi və
əhalinin az təmin olunmuş hissəsi üçün praktik olaraq əlçatmaz oldu.
Bununla belə, ÜST-nın XHC xəstələrinin müalicə ilə təmin
olunması siyasətindəki məsələləri üzrə rəsmi mövqeyinə əsasən hər
bir ölkənin VƏT-ın maliyyələşdirilmə strategiyası ölkənin iqtisadi
ehtiyatlarının əsasında qurulmalıdır və ölkə əhalisinin əsas hissəsi
üçün mümkün olan müalicə proqramlarının tətbiq edilməsinə doğru
istiqamətləndirilməlidir. Aydındır ki, məhdud büdcəli ölkələrdə bu
siyasət, ilk növbədə əhalinin əksər hissəsi üçün müalicənin əlçatan
olmasına (ən effektiv olmasa da) doğru istiqamətləndirilməlidir.
[11].
ÜST-nın bu mövqeyi r-İFN preparatlarına marağın artmasına
səbəb oldu, çünki PEG-İFN preparatları ilə müalicəyə göstəriş olan
XCH-li xəstələrin müalicəsi üçün onlar daha əlçatan və kifayət qədər
effektivdir [12, 13].