[ telif makale ]
ERUIFD
[ 2012 / 2, SAYI: 15, SAYFA: 35-53 ]
Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi
Ali KUŞAT
doç. dr., erciyes üniversitesi ilahiyat fakültesi öğretim üyesi
{ kusat@erciyes.edu.tr }
| Bilişsel Gelişim Açısından Din-Fıtrat İlişkisi |
ERUIFD
2012/2
35
ÖZ
İnsanın doğuştan sahip olduğu yeti ve yetenekler hep tartışma konusu
olmuştur. İnsanın doğuşunda bazı yetenekler ile doğup doğmadığı konusunda
psikologlar ve felsefeciler hep tartışmışlardır. Bazıları doğuştan getirilen
yeteneklerin ve hatta bilgi donanımlarının bulunduğunu, bazıları ise insanın
doğuştan herhangi bir yetenek ile doğmadığını daha sonraki eğitim sürecinde
bazı kazanımlar elde ettiğini iddia etmektedirler.
Dini inancın da doğuştanlığı ile ilgili pek çok şey söylenmiş, bazıları bireyin
doğuştan dindar doğduğu ve hatta Müslüman inancı üzerine doğduğu ve daha
sonra diğer dinlere sosyal ortam nedeniyle dönüştürüldüğü iddia edilmiştir.
Bu çalışmada, bireyin şu veya bu din üzerine doğduğu tartışmasından ziyade,
gelişim sürecinde sahip olduğu bazı bilişsel yeteneklerin doğaüstü bir varlığa
inanma yeteneğini oluşturduğu tartışılmakta ve özellikle, daha önce yapılan
çalışmalarda hiç vurgulanmayan ve dini inanç açısından üzerinde hiç
durulmayan bebeklik döneminin sekizinci aylarında itibaren ortaya çıktığı
bilinen nesne devamlılığı yetisinin duyu ötesi doğaüstü güçlere inanabilmenin
temelini oluşturduğu iddia edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bilişsel Gelişme, Nesne Devamlılığı, Fıtrat, Din.
ABSTRACT
Religion And Disposition From Cognitive Development
The disposition of human have been discussed in philosophy and psychology.
Some of them beleived that human have some disposition from the birth, on
the other hand some of them believed that human being don’t have any
disposition from birth.
This discussion also made on the origion of religious belief. Some scholars
have suggested that human has born with a religious belief even as a Muslim,
some of them have asserted that a child has not burn with a special belief but
has a disposition to accept a religious faith or supernatural beings.
In this article it is discussed that a child has not born with a special religious
faith but it has born with a religious disposition. It is suggested that the object
conservation ability which appear in 8. mounth child is a base for belief in
extrasensory supernatural beings.
Key Words: Disposition, Religion, Cognitive Development, Object
Conservation.
| Ali KUŞAT |
ERUIFD
2012/2
36
Giriş
İnsanın doğuştan nasıl bir donanım ile doğduğu eski filozofların merakını
celp etmiş ve bu konu ile ilgili iki temel düşünce ortaya çıkmıştır. Ortaçağda,
Descartes’in başını çektiği bir grup nativist filozof, bazı düşüncelerin doğuştan
geldiğini savunurken, deneyimciliği savunan J. Locke, Berkeley, Hume gibi bazı
filozoflar ise bilgilerin, duyusal deneyimlerin giderek daha fazla birikmesiyle elde
edildiğini savunmuşlardır.
1
Yukarıdaki tartışma çerçevesinde dinin doğuştan sahip olunan bir ide mi
yoksa sonradan anne-babadan öğrenilmiş bir düşünce biçimi mi olup olmadığı
tartışma konusu olmuştur. Bu konu ile ilgili olarak genelde dindar eğilimli din
psikologları bunun doğuştan bir eğilim olduğu kanaatini taşırken, deneyci görüşe
sahip olanlar bunun, sosyalleşme süreci içerisinde elde edilen bir düşünce
olduğunu savunmaktadırlar.
Bugün din psikolojisi literatüründe, dini düşüncenin izlerine, çocuklarda
genel olarak ilk çocukluk yıllarında konuşmaya başladığı üç yaşından sonra
rastlandığı iddia edilmekte ancak henüz konuşmanın başlamadığı, bebeğin, duygu
ve düşüncelerini ifade edemediği yıllara pek inilmediği görülmektedir.
2
Çocukların dini inanış özellikleri ile ilgili olarak yapılan bazı çalışmalarda, bu
özelliklerin hangi psikolojik yapının bir gereği olarak ortaya çıktığına yönelik
herhangi bir açıklama bulunmamaktadır.
3
Bireyin dini eğiliminde onun istidat ve
kabiliyetlerinin olmazsa olmaz olduğu yalnızca sosyal çevrinin etkisiyle bireyin
doğaüstü bir güce bağlanamayacağı veya O’nun varlığını kabullenemeyeceği
vurgulanırken, insanı dini kabullenmeye istidatlı kılan bu “ruhi güçlerin” neler
olduğundan hiç bahsedilmemektedir.
4
Hâlbuki din psikolojisi, dinsel inanış
özelliklerin, psikolojinin yaklaşım biçimi ve metotları ile açıklanması olarak
bilinmektedir.
Yavuz, Hollenbach’a atfen çocuğun yardıma muhtaç olması sebebi ile
kendisini koruyacak bir koruyucuyu arama ihtiyacından dolayı doğaüstü üstün bir
gücün yardımını aradığını söylemektedir. Ayrıca emniyet, korunma, dayanma,
güvenme, sığınma, kabul görme gibi birtakım psiko-sosyal güdülerin doyurulma
1
Duane P. Schultz ve Sydney Ellen Schultz, Modern Psikoloji Tarihi, Terc. Yasemin
Aslay, Kaknüs Yayınları, 2001, s. 66.
2
Bkz. Robert Coles, The Spiritual Life Of Children, Parper Collins, Great Britain, 1992;
Mustafa Köylü, “Çocukluk Dönemi Dini İnanç Gelişimi ve Eğitimi”,
Ankara
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLV, II, (137-154), Ankara 2004, s.137;
David Elkind, “The Development of Religious Understanding in Children,”, in (ed)
Merton P. Strommen, Research on Religious Development; A Comprehensive
Handbook, Hawthorn Books, New York, 1971, ss. 655-685.
3
Bkz. Kerim Yavuz, Çocukta Dini Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi, Boğaziçi
Yayınları, İstanbul, 2012, ss. 21-173.
4
Kerim Yavuz, “Dini İnancın Gelişmesinde Nativizm ve Tecrübecilik”, Atatürk
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 7, 1986, s. 129 (129-142).