17
olunurdu. Lakin 2009-cu ildən etibarən İngiltərə Bankı bütün ehtiyatlar üçün remunerasiya
ödəməyə başladı və beləliklə, hazırda faiz dəhlizinin döşəməsini
bank faizi təşkil edir.
Yeni çərçivə ilə ehtiyatların ortalanması mexanizmi qəbul edildikdən sonra, Bank
qısamüddətli açıq bazar əməliyyatlarını hər həftə, həmçinin ehtiyat saxlama müddətinin son günü
keçirməyə başladı. Belə qısamüddətli repo/əks repo əməliyyatlarının müddəti 1 həftə təşkil edir
və həmin əməliyyatlar bank faizi ilə aparılır. Bank ehtiyat saxlama müddətinin son günündə
gecəlik açıq bazar əməliyyatları vasitəsi ilə rutin kökləmə əməliyyatları həyata keçirir. Həmin
gün faiz dəhlizinin eni digər günlərə nisbətən daha da daraldılır. Uzunmüddətli repo açıq bazar
əməliyyatlarının günləri isə əvvəlcədən elan olunmuş illik qrafikə nəzərən aparılır. Həmin
əməliyyatlar üzrə müddətlər 3, 6, 9 və 12 aya kimi təyin oluna bilər. Bank belə uzunmüddətli
repo əməliyyatlarını dəyişən faizlə aparır və bazarda qiymət götürən
14
kimi çıxış edir. Bank həm
də açıq bazar əməliyyatları ilə istiqrazlar da alıb satır və belə istiqraz alışlarının həcmi gələcək il
üçün əvvəlcədən elan olunur. Alınan istiqrazların maksimum qalıq dövrü 21 il, minimum dövrü
isə 3 il təşkil edir və həmin istiqrazlar Bank tərəfindən əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş qrafikə
əsasən bərabər həcmlərlə alınır. İngiltərə Bankı həm də bazardan yüksək keyfiyyətli xarici dövlət
istiqrazlarının birbaşa alınmasını da həyata keçirir.
(ii)
Türkiyə Mərkəzi Bankı
2002-2005-ci illəri ərzində Türkiyə Mərkəzi Bankı qısamüddətli faiz dərəcələrindən siyasət
aləti kimi istifadə etməklə elan olunmamış İH rejimində fəaliyyət göstərirdi. 2006-cı ildən
etibarən Mərkəzi Bank elan olunmuş inflyasiya hədəflənməsi rejiminə keçid etmişdir. Bu
çərçivədə Bank, hökumətlə birgə qarşıdan gələcək üç il müddətinə illik inflyasiya (İQİ) üzrə
nöqtə hədəfi müəyyən edir. Qanuna görə, Mərkəzi Bank hədəfdən yayındığı təqdirdə hökumətə
açıq məktub yazaraq hədəfdən yayınmanın səbəblərini və görülən tədbirləri bildirir. Hədəfdən
yayınma, inflyasiyanın Mərkəzi Bankın ixtiyari təyin etdiyi qeyri-müəyyənlik intervalnın
xaricinə çıxması kimi şərh olunur. Rüblük inflyasiyanın intervaldan kənara çıxması halında
rüblük nəşr olunan inflyasiya hesabatında kənarlaşmanın səbəbləri və hədəfə nail olmaq üçün
Bank tərəfindən görülən tədbirləri göstərilir. İllik inflyasiyanın hər iki istiqamətdə iki faiz bəndi
hədəfdən yayınması halında Mərkəzi Bank hökumətə təfsilatlı açıq məktub yazır.
Mərkəzi Bankın siyasət faizləri olaraq 2010-cu ilə qədər Bankın gecəlik borc vermə/alma
faizləri müəyyənləşdirilsə də, 2009-cu ilin sonlarından etibarən 1 həfəlik repo faizi bençmark
faiz dərəcəsi olaraq mənimsənilmişdir. Həmin dövrdə faiz korridorunun parameterlərini təşkil
edən gecəlik borc vermə/alma faizləri siyasət faizindən 125 faiz bəndi yuxarı və aşağı
müəyyənləşdirilirdi. Gec likvidlik pəncərəsi üzrə faizlər isə simmetrik qaydada repo faizindən
400 faiz bəndi aşağı və yuxarı təyin olunmağa başlandı. Mərkəzi Bankın bazar qurucu
15
banklara
1 həftəlik borc vermə əməliyyatları isə repo faizindən 75 faiz bəndi aşağı müəyyənləşdirilmişdi.
14
İngilis dilində qarşılığı “price taker” – bazar iştirakçısının qiymətləri müəyyənləşdirmək və ya ona təsir etmək
imkanının olmaması.
15
İngilis dilində qarşlığı “market maker” kimidir.
18
Lakin 2010-cu ildən etibarən mövcud çərçivə müəyyən dərəcədə dəyişdirildi, həmçinin yeni
siyasət çərçivəsinə görə assimetrik korridor istifadə olunmağa başladı.
Mərkəzi Bank səhər saat 10.00-12.00 və günorta 13.00-16.00 saatları arasında keçərli olmaq
şərti ilə gecəlik kredit və depozit faizlərini elan edir. Həmin müddət ərzində banklar Mərkəzi
Bankdan girov qarşılığında (öz limitləri daxlində) borc ala və Banka limitsiz borc verə bilərlər.
Axşam16.00-17.00 saatları arasında, ehtiyat saxlama dövrünün son günündə isə 16.00-17.15
saatları arasında Bankın gec likvidlik pəncərəsi aktivləşir. Eyni qayda ilə banklar bu imkandan
girov qarşılığında limitsiz borc ala və verə bilərlər. Bir qayda olaraq gec likvidlik pəncərəsi üzrə
faiz dərəcələri gecəlik kredit və depozit imkanları üzrə faiz dərəcələri dəhlizini əhatə edir.
Mərkəzi Bankın həftəlik repo əməliyyatları üzrə tenderi səhər saat 11.00-də başlayır,
nəticələr isə saat 11.30-dan gec olmayaraq elan olunur. Mərkəzi Bank bazarda gözlənilməz
likvidlik problemləri yarandığı təqdirdə planlaşdırılmamış repo əməliyyatları da keçirir. Repo
əməliyyatları üzrə tender sabit faiz dərəcəsi əsasında aparılır və təkliflər alış həcmi üzrə qəbul
edilir. Bazarda likvidlik profisiti meydana gəldiyi zaman Mərkəzi Bank 1 həftəlik əks-repo
əməliyyatları üzrə tenderləri eyni şərtlərlə və repo əməliyyatları üzrə eyni faizlə həyata keçirir.
Sabit faizli tenderlər yalnız 1 həftəlik repo/əks-repo əməliyyatları üçün keçərlidir. Müddəti bir
həftədən uzun olan repo/əks repo əməliyyatları üzrə tenderlər dəyişkən faiz yolu ilə həyata
keçirilir və beləliklə, həmin əməliyyatlar üzrə faizlərin bazar şərtləri altında formalaşması təmin
olunur. Mərkəzi Bank bazar qurucuları ilə repo əməiyyatlarını isə saat 10.00-12.00 və 13.00-
16.00 arasında aparır.
Bazarda izafi likvidlik yarandığı zaman Mərkəzi Bank 91 günə kimi müddəti olan notlarını
və əvvəllər bazardan alınan hökumətin borc kağızlarını satışa çıxarır. Əgər ehtiyac olarsa,
Mərkəzi Bank 1, 2 və 4 həftəlik standard müddəti olan Türk Lirəsi depozit alma hərracına,
həmçinin 91 günlük əks-repo əməliyyatlarına start verir. Bazarda uzunmüddətli likvidlik defisiti
yarandığı zaman isə tam əks əməliyyatlara başlayır. Notlar və hökumətin istiqrazları üzrə
alış/satışlar Reuters platformasından saat 10.00-da hərracdan bir gün əvvəl elan olunur. Hərraclar
isə sonrakı gün saat 11.00-də başlayır, nəticələr isə 11.30-dan gec olmayaraq elan olunur.
2010-ci ilin ikinci yarısından başlayaraq Türkiyə Mərkəzi Bankı ölkəyə xarici kapital
axınlarının güclənməsi və bank sektorunun kreditlərinin həcminin əhəmiyyətli şişməsinə görə
yeni siyasət paketi dizayn etməyə başladı. Bu siyasətin ilk sütunu siyasət faizinin 75 faiz bəndi
azaldılaraq 6.25 faizə çəkilməsi, faiz dəhlizinin döşəməsinin isə 500 faiz bəndi azaldılaraq 1.50
faiz müəyyən edilməsi oldu. Beləliklə, Bankın həm siyasət faizi aşağı çəkildi, həm də faiz
korridoru üzrə aşağıya doğru geniş dəhliz formalaşdırıldı. Mərkəzi Bank ehtiyatlar üzrə orta
gəlirliyi endirmək və volatilliyi artırmaqla gəlirlilik-risk nisbətini (Şarp nisbəti) aşağı çəkməyə
çalışırdı ki, bu da kapital axınlarının qarşısını almaq məqsədi güdürdü.
Paketin ikinci sütunu isə kredit artımının qarşısını almağa yönəlmişdi. Bu məqsədlə, Mərkəzi
Bank məcburi ehtiyat normasından aktiv istifadə edərək likvidlik və kredit şərtlərini
sərtləşdirməyə çalışırdı. Həmin dövr Mərkəzi Bank məcburi ehtiyatlar üzrə faiz ödənişlərini
dayandırdı və məcburi ehtiyat bazasını genişləndirdi.