lərə əsaslanan bilik, bacarıq və vərdişlərin məcmusudur" (Məktəb
pedaqogikası, səh. 34).
Biz bu tərifi təhsil üçün məqbul sayırıq.
İndi də pedaqoji elmin sonuncu kateqoriyası olan psixoloji
inkişaf haqqında fikrimizi bildirək.
Qeyd etmək lazımdır ki, təlim-tərbiyə sahəsində tədqiqat
aparanlar, xüsusilə görkəmli pedaqoqlarımız uşaqların, yeniyetmə və
gənclərin əqli, əxlaqi, mənəvi, ekoloji, estetik, etik, fiziki inkişafında,
eləcə də onların idrak fəaliyyətinin yüksəlməsində, təlimə
maraqlarmın artmasında, təlimdə geridə qalmalarmm aradan qaldı-
rılmasmda psixoloji yanaşmalara böyük üstünlük vermiş, məhz bu
baxımdan onlarm psixoloji cəhətdən öyrənilməsini vacib saymışlar.
M.Mehdizadənin, M.Muradxanovun, Ə.Həşimovun, Y.Talıbo- vun,
B.Əhmədovun, Ə.Ağayevin, R.Mustafayevanın əsərlərində belə,
yanaşmalar haqqıda maraqlı fikirlər vardır. N.M.Kazımov isə psixoloji
inkişafı pedaqoji elmin kateqoriyaları sırasına daxil etmişdir. Məhz
onun sayəsində pedaqoji elmin kateqoriyaları bütöv bir sistem halında
təqdim olunmuşdur. N.M.Kazımov psixoloji inkişaf kateqoriyasından
danışarkən göstərir ki, inkişaf ümumi fəlsəfi anlayışdır. Pedaqogikada
isə şəxsiyyətin psixoloji inkişafı deyəndə təsəvvürün, təfəkkürün,
iradənin, diqqətin və s. psixoloji xüsusiyyətlərin inkişafı nəzərdə
tutulur (Məktəb pedaqogikası, səh. 35). Məsələyə daha diqqətlə
yanaşdıqda aydın olur ki, psixologiya bir elm kimi ilkin olaraq,
"Şəxsiyyət və fəaliyyət" problemi axarında şəxsiyyətin psixoloji
xarakteristikasını, şəxsiyyətlərarası münasibətlərin psixologiyasını,
şəxsiyyətin fəaliyyətinin ümumi xarakteristikasını (bu konteksdə
diqqəti, nitq və ünsiyyəti); ikincisi, "şəxsiyyətin idrak prosesləri"
fonunda onların duyğusunu, qavrayışını, hafizəsini, təfəkkürünü,
təxəyyülünü; üçüncüsü, şəxsiyyət fəaliyyətinin emosional iradi
cəhətlərini, o cümlədən hissləri, iradəni və ən nəhayət, şəxsiyyətin
psixoloji xüsusiyyətlərini, yəni onların tempera- mentini, xarakterini
və qabiliyyətlərini öyrənir və bütün bunlar isə pedaqoji prosesdə
həyata keçirilir. Deməli, pedaqoji elmin pedaqoji prosesi, tərbiyəni,
təlimi, təhsili və psixoloji inkişafı bir kateqoriya kimi özündə ehtiva
etməsi təbii sayılır.
Sözün əsl mənasında, pedaqoji proses öyrənmək üçün onun
psixikasını, xüsusilə duyğusunu, qavrayışını, hafizəsini, təxəyyü
26
lünü, təfəkkürünü, hisslərini, iradəsini, diqqətini, temperament tipini,
xarakterini, qabiliyyətlərini müəyyənləşdirmədən ona düzgün
yanaşmaq mümkün deyil. Yalnız belə yanaşma zamanı şəxsiyyətin
düzgün tərbiyəsinə, təlim fəaliyyətinin stimullaşmasına, elmi
dünyagörüşünün formalaşdınlmasma nail olmaq mümkündür.
Avropada
bu
gün
"Feminist
psixologiya",
"Feminist
pedaqogika", "Centlimen psixologiyasıda bu zərurətdən həli gəlir.
Avropa pedaqoqları və psixoloqları bu qənaətə gəlmişlər ki, cinslər
arası əxlaqi münasibətlərdə yaranan uçurum yetişən nəslə psixoloji
cəhətdən düzgün yanaşılmamasınm nəticəsidir. Yeniyetmə və gənc
qızların gecə barlarma, kazinolara, fazendalara, qırmızı küçələrə (a red
strit, yəni qızların və qadınlarm lisenziyalaşdırılmış satışı və intim
istismarını nümayiş etdirən küçə) dəvət olunaraq çılpaq nümayiş
etdirilmələri, yarlıqlar yapışdırılmış kabinələrdə çılpaq qadmlarm
seksoloci jestlər nümayiş etdirərək müştəriləri özlərinə cəlb etmələri
kimi iyrəncliklərin aradan qaldırılması yolunu qadınlara lap kiçik
yaşdan psixoloji cəhətdən düzgün yanaşılmama- smda görürlər. Onlar
qadını fiziki, fızioloci və mənəvi - əxlaqi cəhətdən şikəst edən bu
iyrəncliklərin psixologiyasmı işləyərək "Feminist pedaqogika"da
onlarm aradan qaldırılması yollarını göstərirlər. "Centlimen
pedaqogikasında da təxminən eyni məzmunlu yanaşmalar vardır. Fərq
ondadır ki, bu pedaqogikada kişi səbatsızlığı- nm aradan qaldırılması
psixologiyası daha geniş şəkildə öz əksini tapır. Bu gün Avropa
alimlərini narahat edən problemlərdən biri məhz Avropada "maviləri"
özündə birləşdirən qurum və təşkilatla- rm günü-gündən artmassı,
yeniyetmə və gənc oğlanların da bu qurum və təşkilatlara cəlb
olunmasıdır.
Göründüyü kimi, pedaqoji prosesdə uşaqların təlimi, tərbiyəsi və
təhsili üçün onlara həm də psixoloji cəhətdən düzgün yanaşılmasına
zəruri ehtiyac vardır. Məhz ona görə də pedaqogikada psixoloji inkişaf
problemi müfəssəl bir fəsil kimi öz əksini tapmalıdır.
Mən təklif edirəm ki, psixoloji inkişaf kateqoriyası "psixoloji
yanaşma və psixoloji inkişaf kateqoriyası" kimi ifadə olunsun. Çünki
pedaqoji prosesdə uşağın psixoloji inkişafının təmin olunması üçün
ona ilk öncə psixoloji cəhətdən düzgün yanaşılmasını tələb edir.
27
Dünyanın ən böyük körpüləri Amerika və Yaponiyada
salınmışdır. Amerikadakı "Corc Vaşinqton" körpüsünün uzunluğu 4
km, Yaponiyadakı "Akasi-Vaikri" körpüsünün uzunluğu isə 6 km-dir.
Bu körpülər dünyanm ən möhtəşəm körpüləri hesab edilir. Amerikada
bu günə qədər salmmış yarım milyondan artıq körpülərin təxminən
40%-i uçmuş və minlərlə insan tələfatına səbəb olmuşdur. Mən nə
üçün körpünü misal gətirirəm? Çünki "Pedaqogika" elmi insanlarla
elm-təhsil və tərbiyə arasında əsl körpü rolunu oynayır. Bu körpü elə
möhtəşəm qurulmalıdır ki, yüz illər boyu insanların təlim, tərbiyə və
təhsilinə xidmət edə bilsin. Bu gün körpü mühəndisliyi sənəti elə bir
zirvəyə yüksəlmişdir ki, adam o zirvəyə tamaşa edəndə heyrətdən
uğunur. Körpü mühəndisləri Yaponiya ilə Alyaskanı, İtaliya ilə
Siciliyanı birləşdirəcək körpü layihəsi hazır- lamışlır. Cəbəllütarix
boğazını birləşdirəcək körpünün tikilməsinə yaxın zamanlarda
başlanılacağı ehtimal olunur. Bu nəyin sayəsində baş verir? Dünya
mühəndislik sənətinin karifeylərinin birləşməsi sayəsində. Biz də
pedaqogika elmini yüksək zirvələrə ucaltmaq üçün beləcə
birləşməliyik. Respublika Təhsil Şurasının pedaqoqla- rımız arasında
birlik yaratmaq təşəbbüsünü yalnız alqışlamaq lazımdır.
Əmrulla Paşayev və Fərrux Rüstəmov tərəfindən hazırlanmış və
ali məktəb tələbələrinin istifadəsinə verilmiş "Pedaqogika" adlı dərs
vəsaitində (Bax: Bakı, Çaşıoğlu, 2002, 552 səh.) yeni məsələlər, o
cümlədən "pedaqoji aksiologiyanın əsaslan", "pedaqoji inno-
vasiyalar", "tərbiyə texnologiyası", "yeni təlim texnologiyaları",
"öyrənənin motivizasiyası", "təlimin diaqnostikası", "sosial yönüm- lü
işlərin mahiyyəti", "ictimai tərbiyə və ailə tərbiyəsi" problemləri
Azərbaycan təhsilinin Avropa və dünya təhsilinə inteqrasiyası
şəraitində yeniliklər kimi təqdirəlayiq hesab olunmalıdır.
Professor Nurəddin Kazımov tərəfindən çap etdirilən "Məktəb
pedaqogikası" adlı dərslikdə də bir sıra yeniliklər vardır. Pedaqoji ali
məktəb tələbələrinin istifadəsində olan həmin dərslikdəki yeniliklərin
həcmi isə daha genişdir. Hansı ki, bu yeniliklər ölkəmizdə həyata
keçirilən islahatların tələbləri ilə daha çox səsləşir.
Unutmaq olmaz ki, Təhsil İslahatı “ilk növbədə” təhsilin nəzəri
mənbələrinin yeniləşməsini, onun milli və bəşəri dəyərləri özündə əks
etdirilməsini tələb edir. Çünki keçmiş SSRİ məkanm- dakı 70 ildə
təhsil Sov.İKP Proqramının tələblərinə, marksizm, le-
28
Dostları ilə paylaş: |