www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
11
Burada onların «tabu» qoyaraq yasaqladıqları hämin o düşüncälär, räftarlar, davranışlar vä s. cidd-cähdlä
pislänib gizlädilmir, xeyr. Äksinä, onların kütläviläşib hamının malına çevrilmäsi üçün detallarına qädär
açıqlanmasına säy göstärilir. Mäsälä burasındadır ki, digär növ täsirlärdän färqli olaraq, psixoloji täsirläri
neytrallaşdırmağın başlıca metodu – onun mövcudluğu faktını aşkarlamaqdır. Yäni manipulyasiyanın varlığını,
tätbiqini müäyyänläşdirmäk, artıq ani olaraq onun zärärsizläşmäsi demäkdir. Bu baxımdan, ümumi oyun
qaydalarından hamının xäbärdar olması, işin ziyanına yox, xeyrinädir. Belä ki, bu, kimlärinsä mälumat
çärçiväsindäki boşluğa istinad edäräk spekulyasiya aparan neçä-neçä manipulyatorun äl-qolunun bağlanmasına
gätirib çıxarır. Üstälik dä ki, bu variant, yuxarıda sadalanan säbäblärä görä, ziddiyyätlärin kökünün käsilmäsinin
qeyri-mümkün olduğu bu dünyada, insanların yaşamaq uğrunda apardığı mübarizäsini güc sferasından, ağıl
sferasına keçirmäk üçün äväzolunmaz vasitädir.
Kitabın bütün mahiyyäti bizim burada «Davranış vä düşüncälärin ‘‘Neyrostrateji proqramlaşdırılması’’
metodu» adlandırdığımız yeni psixoloji täsir aparatının yaradılması ilä tamamlanır, ümumiläşir
(kitabın 2-ci
hissäsi tam şäkildä ona häsr olunub).
Ümumi qayä baxımından, varislik mäsäläsinä gäldikdä isä, müäyyän mänada bu sahädä yalnız Makiavellinin
(1469-1527) mövqeyi xüsusi qeyd oluna bilär. Belä ki, sosial dünyanın problemlärinä o da mähz bu prizmadan
baxırdı. Lakin näzärä alınsa ki, Makiavelli dünyaya yalnız feodal dövrünün qayda-qanunları eynäyindän baxıb,
ondan sonra bäşäriyyät iki formasiya, iki dünya müharibäsi vä neçä-neçä inqilablar şahidi olub, nä qädär siyasi-
härbi-psixoloji texnologiyalar işlänib hazırlanıb, o zaman bäşäriyyätin bu 500 illik dövrlük täcrübäsinin dä yeni
aspektdän ümumiläşdirmäyä ehtiyacı olduğunu aydın därk etmäk mümkündür.
Kitabda yeri gäldikcä göstärilän bu yeni konsepsiya prizmasından, «nümunä» bähanäsi ilä, yaxın dövrün
tarixinä bir daha näzär salınır vä onun metodları ilä XX äsr tarixinin bir çox sähifäläri yenidän interpretasiya
edilir – hansılar baräsindä ki, demäk olar hamı, o cümlädän, tarixçi, siyasätçi vä politoloqlar da indiyä qädär
tamam özgä mövqedä olub, başqa cür düşünüblär vä düşünmäkdädirlär.
Son olaraq bir daha qeyd edirik: Burada bütün bu «qadağan olunmuş» metodların müfässäl açıqlanmasından
yeganä mäqsäd ondan ibarätdir ki, onlar onsuz da güclülärä mälumdur vä onlar onsuz da, bunlardan zäiflärä
qarşı heç bir mähdudiyyät qoymadan istifadä edirlär. Qoy indi onlar hamının malına çevrilsin ki, heç olmazsa
ümumi oyun qaydaları hamıya bälli olduğundan, aldanıb bu tora düşänlärin sayı azalsın. Digär täräfdän isä,
onlara diqqäti cälb etmäklä, onlardan müdafiä variantlarının yaradılması da aktuallaşsın.
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
12
1-C H SSÄ
I фясил.
DAVRANIŞ VÄ DÜŞÜNCÄLÄR N DETERM NAS YA MEXAN ZM
BARÄDÄ
Näyä görä insanlar öz qarşılarına hansısa mäqsädläri qoyub, onların realizäsi üçün canlarından belä keçirlär?
nsanı fäaliyyätä hansı spesifik motivlär tährik edir? Nähäng kütlälärin davranış vä düşüncäsinin istiqamätini
nälär müäyyänläşdirir? Ümumiyyätcä, bäşäriyyäti qurmağa, yaratmağa, öyränmäyä, kosmoslara ucalmağa vä ya
dağıtmağa, müharibälär etmäyä, özgä torpaqlarına göz dikmäyä nä vadar edir?
Bu kimi sualların cavabını bilmädän nähäng kütlälärin vä ayrıca färdlärin davranış vä düşüncäsini idarä
etmäk qeyri-mümkündür. Bäşäriyyät tarixindä böyük rol oynamış dahi särkärdälär bu sualların cavabını qismän
bildiklärindän dünya taleyindä äväzolunmaz rol oynaya bilmişdilär. Lakin onlar buna özlärinin keşmäkeşli häyat
yollarında qazandıqları şäxsi täcrübäläri äsasında nail olmuşdular. Bu isä här adama näsib olmur vä üstälik dä ki,
här käsin häyat yolu individualdır. Bäs, bu mäşäqqätli yolları keçmädän buna necä nail olmalı?
Elm mähz bir-birindän zaman vä mäkanca älçatmaz uzaqlıqlarda yerläşmiş min-min insanın täcrübäsini
cämlämäk, ümumiläşdiräräk insan beyninin qavraya biläcäyi bir formata salmaq, onlar äsasında gäläcäk üçün
proqnozlar vermäk vä onlar vasitäsilä ätraf dünya vä insanları idarä etmäyin yollarını müäyyänläşdirmäk
mäqsädilä yaranıb. Färdi vä sosial davranışların, düşüncälärin, meyl vä ähvalların öyränilmäsi,
modelläşdirilmäsi, reqlamentläşdirilmäsi, idaräçiliyi mäsäläsi, kütlälärin vä ayrıca färdlärin davranış vä
düşüncäsinin häräkätverici qüvväsinin mahiyyäti, tarixin gedişatına täsir göstärmiş böyük şäxsiyyätlärin
fenomenal qabiliyyätinin sirri vä b. bu baxımdan daim elmin diqqät märkäzindä olmuş predmetlärdändir. Bu
müddätdä isä elm insanların davranış vä düşüncälärinin motivläri sırasından bir sıra faktorları müäyyän etmäyä
nail olub ki, bu da ayrı-ayrı fälsäfi vä psixoloji näzäriyyälärin, cäräyanların yaranmasına gätirib çıxarıb. Bunların
bir qismi aşağıdakılardır:
I
I
.
.
1
1
.
.
M
M
O
O
T
T
I
I
V
V
L
L
Ä
Ä
R
R
B
B
A
A
R
R
Ä
Ä
D
D
Ä
Ä
M
M
Ö
Ö
V
V
C
C
U
U
D
D
N
N
Ä
Ä
Z
Z
Ä
Ä
R
R
I
I
Y
Y
Y
Y
Ä
Ä
L
L
Ä
Ä
R
R
I.1.1. PSIXOANALIZ NÄZÄRIYYÄSI
Bu cäräyanın banisi Ziqmund Freydin vä onun ardıcıllarının fälsäfi baxışlarına görä bütün növ bäşäri
fäaliyyätin äsasında Freydin Eros vä Tanatus adlandırdığı iki äks başlanğıcın mübarizäsi vä vähdäti dayanır.
Freydä görä bunlardan birincisi – häyat, ikincisi isä – ölüm instinktidir. Bu birinci kateqoriyaya o «öz
mövcudluğunu qoruyub saxlamaq täläbatını» (yäni, adi fizioloji täläbatları) vä «özünäbänzärläri yaratma
täläbatını» (yäni, cinsi täläbatı), ikinciyä isä – aqressivlik, sadizm, mazoxizm, özünäqäsd vä s. bu kimi
täläbatları aid edir. Freydä görä kainat lap ävväldän xaosa, dağılmağa meyllidir vä yeganä olaraq häyat bu
xaosun mütäşäkkilläşdiyi qısa zaman käsiyidir. Lakin mütläq mänada yox. Belä ki, varlıqlar häyat boyunca da
olumla ölüm arasında qalır, sabitliklä xaos arasında çarpışırlar. Sabitlik halına Freyd – orqanizmin sağlam,
normal väziyyätini, xaos halına isä – äsäbi, gärgin, qeyri-taraz väziyyätini aid edir. Freydä görä bu sonuncu halın
başlıca säbäbi – onun Eros adlandırdığı hämin o birinci instinktlärin normal ödänilä bilmämäsidir. Bunların
ödänmäsinä mane olan başlıca baryerlär sırasında Freyd xüsusi olaraq praktik imkansızlığı vä mänävi
imperativläri vurğulayır. Mäsälänin mahiyyätini daha aydın çatdırmaq üçün o öz näzäriyyäsini, älälxüsus,
şähvani duyğuların ödänmäsi timsalında izah edir.
Freydä görä instinktiv olaraq insanda mövcud olan cinsi täläbatlar, praktik imkansızlıq vä ya mänävi
baryerlär («super-Eqo») säbäbindän ödänä bilmädikdä, itib getmäyäräk şüur sferasından («Eqo»-dan) tähtälşüur
sferasına (« d»-ä) sıxışdırılır vä burada özünün realizä momentini gözlämäyä başlayır. Bundan sonra tähtälşüur
onun ödänmäsi yollarını düşünüb tapmaq üçün mütämadi olaraq şüura «sifarişlär» göndärir. Onlara verilän här
bir rädd cavabınısa, qeyri-mäntiqi prinsiplärlä işläyän tähtälşüur müstäqil bir sindrom kimi qäbul edäräk növbäti
däfä bunların här biri ilä älaqädar şüura ayrıca sifarişlär göndärir, onların cavabı ilä älaqädar yenä dä beläcä vä s.
Näticädä, orqanizmin başlıca idaräedici orqanını olan şüur eyni bir problemin analizi ilä händäsi silsilä üzrä artan
häcmdä yükländiyindän, getdikcä fäaliyyäti tromblanır, blokirovkalanır, öz normal iş funksiyasını itirir.
Dostları ilə paylaş: |