Türk,
Azerbaycan ve Orta Asya’da Değişim Sürecinde Ortaya Çıkan Turancı Siyasi Hareketler (1989-2007)
213
nüfuzlarını artırmak için sempati ile karşılanmıştır. Ancak kısa
sürede bu ülke-
lerde Türkçü ve Turancı muhalefet iktidarlara gerçek manada alternatif oluş-
turmaya başladığından olanca şiddeti ile bastırılmaya başlanmıştır (Freitag-
Wirminghaus 1992: 103). Nitekim Özbekistan’da Abdürrahim Polatov ve
Muhammed Salih Kerimov rejimine karşı gerçek bir tehdit oluşturmaya baş-
ladıkları için önce sindirilmiş ardından da Özbekistan dışına sürülmüşlerdir.
Freitag-Wirminghaus Türkistanlılığın ve Türklüğün Orta Asya’da yaşayan
halkların milli kimliklerinin bir parçası olabileceğini ve özelikle uluslarüstü
Türkçülüğün bölgede birleştirici bir rol oynayabileceğini dile getirmektedir.
Freitag-Wirminghaus’a göre etnik ve sınırsal çatışmalar ancak bu sayede
önlenebilir (Freitag-Wirminghaus 1992: 104). Bu bağlamda Ahat
Andican’da benzer bir görüş savunarak, Orta Asya’da totaliter rejimlerin
varlığını sürdürmesinin ve birleşik bir Türkistan oluşturulamamasının etnik
çatışmalara kapı aralayabileceğini dile getirmektedir (Andican 1996: 337).
Azerbaycan
Müsavat Partisi
Yukarıda vurgulandığı gibi, tarihsel süreç içinde Azerbaycan’ın bağımsızlığı için
önemli bir rol oynamış olan MP 1990’larda Azerbaycan’da kurulan siyasal parti-
ler arasında yerini tekrar almıştır. Nitekim MP Azerbaycan Milli İstiklal Partisi ile
birlikte 1 Temmuz 1989 tarihinde partiler üstü bir yapı olarak kurulan Azerbay-
can Halk Cephesi
3
içinde yer alan önemli bir oluşumdur. MP Kasım 1992’de
Bakü’de kurulmuştur. Takriben 3.000 üyesi bulunduğu sanılan parti Yeni Mü-
savat adında bir gazete çıkarmıştır. Partinin Genel Başkanı 1992 ila 1993 yılları
arasında Azerbaycan Milli Meclisi’nin başkanlığını da yapmış olan İsa
Gamberov’dur http://www.sbu.yildiz.edu.tr/Burakyayinlar/makale1.htm
(08.07.08). MP AHC’den koptuktan sonra daha önce milliyetçi-liberal eksen-
de devam eden tartışmalar yeni kurulan parti içinde de devam etmiştir. Bir
yandan Hikmet Hacızade’nin öncülüğünü yaptığı insan haklarına önem
veren liberal demokratik yaklaşımı benimseyen grup diğer yandan da Nasib
Nasibzade’nin savunduğu M. Emin Resulzade’nin Türkçü milliyetçilik anlayı-
şını savunan hiziplerin tartışmaları parti içinde halen devam etmektedir. İşte
Nasipzade’nin savunduğu Türkçü yaklaşımın partinin bir bölümü tarafından
benimsenmesi MP’yi Turancı partiler arasına sokmaktadır
http://www.sbu.yildiz.edu.tr/ Burakyayinlar/makale1.htm (08.07.08).
MP lideri İ. Gamberov’un Türkiye’ye karşı kontrollü yaklaşımı adeta parti
içinde liberallerin düşüncelerini yansıtır gibidir. Gamberov’a göre Türkiye
Azerbaycan için önemli bir ülkedir. Ancak Azerbaycan’da Türkiyecilik yapıl-
mamalıdır. Türkiye’nin büyük ağabey rolüne soyunmaması gerektiğini belir-
ten Gamberov Türk Hükümeti’nin sadece kendi milli menfaatleri çerçevesin-
bilig, Güz / 2009, Sayı 51
214
de Azerbaycan’ın haklarını savunması gerektiğini vurgulamaktadır
http://www.sbu.yildiz.edu.tr/Burakyayinlar/makale1.htm (08.07.08).
MP, 20. yüzyılın başlarından beri parti programında yer alan “Türkçülük,
İslam Birliği, Modernlik ve Müsavatçılık” sloganına sadık kaldığını belirtmekte
ve bunun Türk kültürüne aidiyet anlamına geldiğini vurgulamaktadır. Parti
programında Azerbaycan’ın Kuzey ve Güney olarak bölünmüşlüğünden
bahisle er geç bu birleşmenin gerçekleşmesi gerektiği savunulmaktadır. Lakin
Güney Azerbaycan’ın kaderinin İranlı Azeriler tarafından belirlenmesi gerek-
tiği belirtilmektedir. MP’nin programında ayrıca Azerbaycan’ın Türk ve İslam
dünyasına özel bir önem vermesi ve bu ülkelerle daha yakın ilişkiler kurması
gerektiği yer almaktadır (Musavat Partiyası’nın Programı ve Nizamnamesi,
Gence 1993: 3-12).
Bozkurt Partisi
Bozkurt Partisi (Bozkurt) İskender Hamidov tarafından 1992’de AHC’nin bir
kolu olarak kurulmuştur. AHC’ye 1991’de katılan İ. Hamidov Ayaz
Muttalibov’un devrilmesine iştirak etmiş ardından da Ebulfelz Elçibey döne-
minde İçişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. Fakat diğer partiler tarafından
aşırı derecede eleştirildiği için Mart 1993’te bu görevden alınmıştır. İlk kong-
resi 26 Aralık 1993 tarihinde yapılan Bozkurt’un başkanlığına Bahtiyar
Ahmedov seçilmiştir. Partinin resmi kuruluşu Azerbaycan Adalet Bakanlı-
ğı’nca Nisan 1994’te onaylanmıştır. Mart 1995’te Hamidov muhalefet lider-
lerine karşı girişilen büyük operasyonda tutuklanmış ve parti Aliyev yönetimi
tarafından siyasetten men edilmiştir. Bu olaydan sonra 11 Haziran 1995’te
Bozkurt’un adı Azerbaycan Demokratik Milli Partisi olarak değiştirilmiştir.
Bozkurt, 1992’den itibaren kendisiyle aynı adı taşıyan bir de gazete çıkarmış-
tır (Babak 2004: 34).
Karabağ meselesinin askeri yoldan çözümünü savunan Bozkurt 1994’te Rus-
ya’ya karşı Çeçenlerin mücadelesini desteklemiştir. Parti politikasındaki
önemli noktalardan biri de Azerbaycan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu’na
(BDT) üyeliğinin kategorik olarak reddedilmesidir. Aşırı milliyetçi olan bu
parti Türkiye yanlısı bir politika izlemekte ve diğer Türk halklarıyla işbirliğini
savunmaktadır. Bozkurt ayrıca esaret altında bulunan Türklerin bağımsızlıkla-
rına kavuşmaları için onlara yardım edilmesi gerektiğini savunmaktadır. Boz-
kurt hem Azerbaycan’da hem de yurtdışında yaşayan Azerileri üyeliğe kabul
etmektedir (Babak 2004: 34).
Kendini sosyal ve siyasal bir organizasyon olarak tanımlayan parti Azerbay-
can Anayasası çerçevesinde faaliyet göstermektedir. Bozkurt, Azerbaycan’ın
tam bağımsızlığını, hürriyetini ve toprak bütünlüğünü savunmaktadır. Parti-
nin programına göre, henüz bağımsızlıklarını kazanamamış kardeş Türk halk-