17
Ze słów Marksa nie wynika jednak, że społeczne idee, teorie, poglądy polityczne,
instytucje polityczne nie mają znaczenia w życiu społeczeostwa, że nie
oddziaływają z kolei na byt społeczny, na rozwój warunków materialnych życia
społeczeostwa. Mówiliśmy dotychczas o pochodzeniu społecznych idei, teorii,
poglądów, instytucji politycznych, o ich powstawaniu, o tym, że życie duchowe
społeczeostwa jest odbiciem warunków jego życia materialnego. Co się zaś tyczy
znaczenia społecznych idei, teorii, poglądów, instytucji politycznych, co się tyczy
ich roli w historii, to materializm historyczny nie tylko nie zaprzecza, lecz
odwrotnie, podkreśla ich poważną rolę i znaczenie w życiu społeczeostwa, w
historii społeczeostwa.
Różne bywają idee i teorie społeczne. Są stare idee i teorie, które się przeżyły i
służą interesom przeżywających się sił społecznych. Znaczenie tych idei i teorii
polega na tym, że hamują one rozwój społeczeostwa, jego posuwanie się
naprzód. Są również idee i teorie nowe, postępowe, które służą interesom
przodujących sił społecznych. Znaczenie ich polega na tym, że ułatwiają rozwój
społeczeostwa, jego posuwanie się naprzód, przy czym nabierają one tym
większego znaczenia, im dokładniej odzwierciedlają potrzeby rozwoju
materialnego życia społeczeostwa.
Nowe idee i teorie społeczne powstają dopiero wówczas, kiedy rozwój
materialnego życia społeczeostwa postawił przed społeczeostwem nowe
zadania. Ale skoro te nowe idee i teorie społeczne powstały, stają się one wielką
potęgą, ułatwiającą rozwiązanie nowych zadao, wysuniętych przez rozwój
materialnego życia społeczeostwa, potęgą, ułatwiającą postępowy rozwój
społeczeostwa. W tym się właśnie ujawnia olbrzymie znaczenie nowych idei,
nowych teorii, nowych poglądów politycznych, nowych instytucji
politycznych,
jako
czynników
organizujących,
mobilizujących
i
przekształcających. Nowe idee i teorie społeczne powstają właściwie dlatego, że
są one niezbędne dla społeczeostwa, że bez ich oddziaływania jako czynnika
organizującego, mobilizującego i przekształcającego nie można rozwiązad
dojrzałych już zadao rozwoju materialnego życia społeczeostwa. Nowe idee i
teorie społeczne, które powstały na gruncie nowych zadao, wysuniętych przez
rozwój materialnego życia społeczeostwa, torują sobie drogę, stają się
dorobkiem mas ludowych, mobilizują te masy, organizują je przeciwko
18
przeżywającym się siłom społecznym i ułatwiają w ten sposób obalenie
przeżywających się sił społecznych hamujących rozwój materialnego życia
społeczeostwa.
Tak więc społeczne idee, teorie, instytucje polityczne, powstałe na gruncie
dojrzałych już zadao rozwoju życia materialnego społeczeostwa, rozwoju bytu
społecznego — same potem oddziaływają na byt społeczny, na materialne życie
społeczeostwa stwarzając warunki niezbędne dla ostatecznego rozwiązania
dojrzałych zadao materialnego życia społeczeostwa i umożliwienia jego dalszego
rozwoju.
W związku z tym Marks mówi:
«Teoria staje się siłą materialną z chwilą, gdy opanowuje masy» («Przyczynek do
krytyki filozofii prawa Hegla», K.Marks i F. Engels, Dzieła, t. I, str. 614).
A zatem, by móc oddziaływad na warunki materialnego życia społeczeostwa i
przyspieszyd ich rozwój, przyspieszyd ich poprawę, partia proletariatu powinna
się oprzed na takiej teorii społecznej, na takiej idei społecznej, która wiernie
odzwierciedla potrzeby rozwoju życia materialnego społeczeostwa i potrafi
wobec tego wprawid w ruch szerokie masy ludowe, potrafi zmobilizowad je i
zorganizowad w wielką armię partii proletariackiej, gotową rozbid siły reakcyjne i
utorowad drogę przodującym silom społecznym.
Upadek «ekonomistów» i mieoszewików tłumaczy się między innymi tym, że nie
uznawali oni roli teorii przodującej, idei przodującej, jako czynnika
mobilizującego, organizującego i przekształcającego, że wpadli w wulgarny
materializm i sprowadzali rolę przodującej teorii, przodującej idei niemal do zera
— a zatem skazywali partię na biernośd i wegetację.
Siła i żywotnośd marksizmu-leninizmu polega na tym, że opiera się on na
przodującej teorii, wiernie odzwierciedlającej potrzeby rozwoju materialnego
życia społeczeostwa, że podnosi teorię do należnego jej znaczenia i uważa za
swój obowiązek zużytkowanie jej mobilizującej, organizującej i przekształcającej
siły do ostatka.
19
Oto jak materializm historyczny rozstrzyga zagadnienie stosunku między bytem
społecznym a świadomością społeczną, między warunkami rozwoju życia
materialnego a rozwojem duchowego życia społeczeostwa.
II. Materializm historyczny.
Pozostaje do wyjaśnienia zagadnienie: co należy rozumied z punktu widzenia
materializmu historycznego przez «warunki materialnego życia społeczeostwa”,
które w ostatniej instancji określają oblicze społeczeostwa, jego idee, poglądy,
instytucje polityczne itd.
W samej rzeczy — cóż to za «warunki materialnego życia społeczeostwa», jakie
są ich cechy charakterystyczne?
Niewątpliwie w skład pojęcia «warunki materialnego życia społeczeostwa”
wchodzi przede wszystkim otaczająca społeczeostwo przyroda, środowisko
geograficzne, które jest jednym z niezbędnych i stałych warunków materialnego
życia społeczeostwa i oczywiście wpływa na rozwój społeczeostwa. Jaką rolę
odgrywa środowisko geograficzne w rozwoju społeczeostwa? Czy środowisko
geograficzne nie jest tym głównym czynnikiem, który decyduje o obliczu społe-
czeostwa, o charakterze ustroju społecznego ludzi, o przejściu od jednego
ustroju do drugiego?
Materializm historyczny odpowiada na to pytanie przecząco. Środowisko
geograficzne jest bezsprzecznie jednym ze stałych i niezbędnych warunków
rozwoju społeczeostwa i wpływa oczywiście na rozwój społeczeostwa —
przyśpiesza rozwój społeczeostwa lub go opóźnia. Ale wpływ środowiska
geograficznego nie jest wpływem decydującym, ponieważ zmiany i rozwój
społeczeostwa odbywają się bez porównania szybciej aniżeli zmiany i rozwój
środowiska geograficznego.. W ciągu trzech tysięcy lat minęły jeden po drugim
w Europie trzy różne ustroje społeczne: ustrój wspólnoty pierwotnej, ustrój
niewolniczy i ustrój feudalny, we wschodniej zaś części Europy, w ZSRR,
nastąpiły jeden po drugim nawet cztery ustroje społeczne. Tymczasem w ciągu
tego okresu warunki geograficzne Europy albo zupełnie się nie zmieniły, albo też
zmieniły się tak nieznacznie, że geografia nawet o tym nie, wspomina. Jest to
zupełnie
zrozumiałe.
Jakiekolwiek
poważniejsze
zmiany
środowiska
geograficznego wymagają milionów lat, podczas gdy dla najpoważniejszych
Dostları ilə paylaş: |