16
tərəfindən məskunlaşdığını ehtima l et məyə əsas verir. "At, mü xtəlif ökü z və ma ral
növləri, kərgədan, fil kimi məməli faunanın zənginliyi ibtidai insanın yaşaması üçün
zəruri şərt idi. Harada belə heyvanlar vardısa, orada onları ovlayan ins an yaşaya bilərdi.
Və ço x va xt inan maq ola r ki, yaşamışdır".
10
Binəqədi bit ki layında iki yerdə aşkar edilmiş kiçik ağac kö mü rü yığ ını da bunun
tarixəqədərki insan ocağının qalıq ları o lduğuna dəlalət edə bilər.
11
Paleolit adamın ın alətlərinə bən zəyən bir neçə tapıntı da Paleolitə, yəni Binəqədi
qır çöküntüləri flora və faunasının mövcud olduğu dövrə aiddir. Birinci tapıntı - 1936-cı
ildə Ba kıdan 10 km ş ərqdəki Zığ gölünün sahilində tapılmış ça xmaq daşından
düzəldilmiş kiçik yadro Y.A.Paxo mov tərəfindən öyrənilmiş və dərc olun muşdur.
12
Yadro torpağın üstündə tapılmış və kələ-kötür kəsilmiş ço xü zlü p iramida şəklindədir.
Y.A.Paxo movun sözlərinə görə insanın qədim düşərgəsini düzənlikdə deyil, gölün
sahilindən şima l-qərbdəki uçuru mda a xtarmaq la zım id i.
13
Abşeronda Güzdək
platosunun şərq yamacında Gü zdək kəndinin 2-3 kilo metrliyində aşkar ed ilmiş ikinci
bir tapıntı - ça xmaqdaşından hazırlan mış kiçik ərsin də vardır. O, uzunu 3-4 m,
hündürlüyü 1,5 m o lan kiçik mağarada torpağın üst qatından çıxarılmışdır.
N.O.Burçaq-Abramoviçin fikrincə, ərsinin açıq-aşkar insan tərəfindən düzəldild iyini
göstərən əlamətlər vard ır.
14
Ba kı rayonunda, Bib iheybət sıldırımın ın a ltında b ir neçə
öyrənilməmiş mağara o lmuşdur. Həmin mağaralardan birində boz g ildən hazırlan mış
46 muncuq (onla rdan beşi qaradır), iki gil lövhə və bir ça xmaqdaşı qəlpəsi tapılmışdır.
15
Arxeoloq Q.Aslanov Bakıda, Bibiheybətlə Bayıl arasındakı rayonda, məktəbin
arxasında, yağışın yuyub apardığı dağın yamac ında Tunc dövrünün əvvəlinə aid
Qobustandakı öküzlərə bənzər qaya təsvirləri aşkar etmişdir. Bu rayonda gələcəkdə
aparılacaq arxeo loji qazıntılar dağın torpaqla örtülmüş ətəyində Bakı bö lgəsində
yaşamış insanların qədim dövr həyatını işıqlandıran yeni materiallar aşkara çıxara bilər.
Bakı yaxın lığ ındakı Şıx çimərliyin in qayalıq sahilində balıq ovunu əks etdirən qaya
təsvirlə ri aşkar olun muşdur. Ba lıqçıların fiqurla rı insan boyundan ucadır. Qız qalasın ın
yaxınlığındakı qazıntıdan tapılmış tunc balığa o xşayan balıq rəs mi ma raqlıdır. Sonra tor
və qağayıya bənzər quşlar göstərilir. Təsvirin yarısı suyun altındadır. Bu da onu Xə zərin
səviyyəsinin aşağı və buxtanın hələ quru olduğu eramızın 1-ci əsrinə aid et məyə imkan
verir.
16
Mezolit dövrünün izləri Şüvəlan daş karxanasından şərqdə Şüvəlan burnu ilə
damba arasında sahildən 1,5 km ara lıqdakı qaya çıxıntısının özü lündəki Kələ zağası
yaşayış yerində də nəzərə çarpır. Bu rada aparılan arxeoloji qazıntılar zaman ı Mezolit
dövrünə aid çaxmaqdaşından düzəld ilmiş ərsin və d igər materiallar aşkar edilmişdir.
17
Qaya təsvirləri Qobustandan başlayaraq, Xəzər dənizi sahillə ri boyunca şima la doğru
Bakıya qədər və Abşeronda müşahidə edilir. Qədim insanın yaşayış yerləri bu bölgədə
də mövcud olmuşdur.
Gö rünür, Qobustandakı kökü kəsilmiş mü xtəlif heyvan növləri rəs mləri ilə
Paleolit dövründə Abşeronda, Binəqədidə, Digahda, Keşlədə, Ba kıda və digər yerlə rdə
yaşamış məməlilər arasında əlaqə mövcuddur. Belə ki, qaya rəs mləri arasında həmin
dövrdə Abşeronda yaşamış bəzi balıq, ökü z, nəhəng maral, keçi, kərgədan, pələng və
17
digər heyvanların təsvirləri (ən qədim təsvirlər) vardır. Qaya təsvirləri Abşeron
yarımadasındakı bir sıra məntəqələrdə, Mərdəkan, Şüvəlan, Zirə, Suraxanı, Ramana,
Qala qəsəbələrinin ətra fında və materiki Pirallahı adası ilə b irləşdirən da mbanın
girəcəyində də aşkar edilmişdir.
Xəzə r dənizinin sahilində, Qa la qəsəbəsinin yaxınlığındakı Dübəndi deyilən
yerdə qaya sallağının üzə rində mü xtə lif heyvanların - ökü z, keçi, mara l və s. - ətrafında
rəqs edən insanlar təsvir olun muşdur. Qayalarda bura larda yaşamış qədim insanın
ma ldarlıq və ovçuluq həyatından söhbət açan mü xtəlif rəs mlər tapılmışdır. Onlar
Qobustandakı qaya təsvirlərinə o xşayır. Bu, Abşeron ərazisində Daş dövründən Tunc
dövrünə keçid mərhələsinə aid ilk abidədir.
18
Materiki Pirallah ı adası ilə birləşdirən dambanın g irəcəyindəki məzarlıqda
Abşeron əhəngdaşından düzəldilmiş lövhə tapılmışdır. Onun üzərində kontur xətlərlə
qayakeçisi (qılıncvari buynuzlu keçi) rəsmləri qazılmışdır. Bu rəsmlər e.ə. II minilliy in
sonu və I min illiyin əvvəllərinə aid ed ilir.
19
Şübhə etməmək olar ki, Qobustan mağaralarının Daş dövrü adamları Abşerona
buradakı vəhşi heyvanları ovlamaq məqsədilə, ehtimal ki, dəniz sahilləri ilə gəlirmişlər.
Yu xarıda bəhs edilən çaxmaqdaşından düzəldilmiş bəzi alətlər göstərir ki, Abşeronun
da bir sıra məntəqələrində qədim insan düşərgələri olmuşdur.
Qobustandakı mağaraların yaxınlığında diametri 15-40, dərinliyi 10-30 s m olub,
bir-b iri ilə novçalarla birləşdirilmiş kasavarı çu xurlar vardır. Onların su torlamaq və
saxla maq, e ləcə də qurbanlıq heyvanların-qanını yığ maq üçün istifadə ed ilən tərpənmə z
ibtidai qablar o lduğu fərz edilir. Bu qablar Neolitin sonu və Tunc dövrünün əvvəlinə
qədərki dövrə (e.ə. V-III minilliklər və daha sonralar) a id edilir.
20
Onlara bənzər qaya
çuxurları köhnə Bakı qalasındakı (İçərişəhər) Şirvanşahlar sarayı ərazisində, təpənin
üstündə saray tikililərinə qədərki köhnə bünövrələrin və Güzdək kəndin in
həndəvərindəki qaya sallaqlarının a ltında da aşkar o lunmuşdur.
XVII əsr səyyahı Lerx Böyük Zirə adasında əksərən bir-biri ilə novçalarla
birləşdirilmiş dəyirmi, ya xud dördkünc belə çuxurların olduğunu qeyd etmişdir.
21
Köhnə Bakı qalasındakı Şirvanşahlar sarayı ərazisindəki, Güzdək kəndi və Böyük Zirə
adasındakı Qobustan kasavarı çuxurla rına bənzər çu xurlar Abşeronun qədim
abidələridir.
Qədim ab idələrdən biri də Bilgəh və Nardaran qəsəbələri arasındakı
Ümidqayanın zirvəsindəki göy cisimlərin in təsviridir. Qaya üzərindəki bu rəsədxana
günəşi və mü xtəlif bürc adların ı - Böyük Ayı bürcü, İlan bürcü və s. - təsvir edən
rəsmlərin zənginliyinə görə digər məşhur bürc təsvirlərini ötüb keç ir. Göstərilən
rəsmlərlə yanaşı, qayada astronomik hesablama cədvəli də həkk olun muşdur. Bu
qayada əkinçilik, maldarlıq möv zusunda rəsmlər də ço xdur. Ümidqaya təsvirləri Tunc
dövrünün əvvəlinə aid edilir.
22
Son illə rdə aparılmış a rxeolo ji tədqiqatlar Abşeronda Tunc dövrünə aid yaşayış
Nargin
Dostları ilə paylaş: |