Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı
[819]
Direniş başlığı altında bölge halklarının yüksek
vergi ve dini baskılardan ötürü bir başkaldırıya
giriştiğinden bahsedilirken, Osmanlıların din
değiştirmediği için birçok Makedon’u ve ismi
verilen iki Hıristiyan’ı işkence ederek öldürdüğü
hiçbir kaynak belirtilmeksizin ifade edilmiştir.
ve haklı alt yapılarının ortaya
konulmasından çok Osmanlılar
zorba, baskıcı ve şiddet yanlısı
olarak gösterilmeye çalışılmıştır.
Y
ed
in
ci
S
ın
ıf
XVIII. asırda Osmanlı İmparatorluğu başlıklı
bölümde Osmanlıların genel durumu büyük
toplumsal, askeri, siyasi ve iktisadi krizlerle
uğraşan bir devlet şeklinde aktarılmıştır. Ayrıca
1803 tarihli bir İngiliz raporuna dayandırılan
bilgilerle “Türkiye” ismiyle ifade edilen Osmanlı
Devleti’nin hemem hemen tüm Avrupa’da
korkunç düzensizlik, isyan ve barbarlık
görüntüsü içinde olduğu bilgisine yer verilmiştir
Geriye dönük olmak üzere hem
Osmanlı devletinin hem de ileride
kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti
Devletinin imajı olumsuzluklarla
verilmek istenmiştir.
Osmanlı Devletinin XIX. asırdaki durumuyla
ilgili olarak aynı tarihlerdeki bir Avrupa kentiyle
bir Osmanlı kentinin karşılaştırılmasının bazı
örnek resimlerle öğrenciler tarafından yapılması
istenmiştir. Osmanlıların Balkanların hemen
hemen tamamında ve şehirler özelinde
gerçekleştirdikleri fiziksel, içtimai ve kültürel
yapılar
hakkında
hiçbir
bilgiye
yer
verilmemiştir.
İlköğretim seviyesindeki çocukların
zihinlerinde
Balkanlarda
Osmanlıların fiziki, siyasi, kültürel
manada bir boşluk yarattığı ve
bölgeye
hiçbir
katma
değer
sağlayamadığı algısı oluşturmuştur.
Se
ki
zi
nc
i S
ın
ıf
Kitap başlangıç itibariyle I.Dünya Savaşının
genel manada sebepleri üzerinde dururken yine
Osmanlı Devletinin mevcut durumuyla alakalı
izahat yapılmadan savaşın başlangıcı itibariyle
Almanya ve Avusturya-Macaristan’la beraber
olduğu izlenimi verilmiştir.
Ancak Osmanlılar bir yandan askeri
ve siyasi düzenlemelerini yapmaya
çalışırken diğer yandan da olası
savaşta siyasi yalnızlıkta kalmamak
için bazı diplomatik girişimlerde de
bulunmuştur. Kitapta Osmanlıların
savaşa girmesi noktasında bilgiler
verilmediği için de Osmanlının
ittifak girişimlerine İngiliz, Fransız
ve Rusların ret cevabı verişinin arka
planındaki asıl gerçek olan savaş
sonrasındaki Anadolu topraklarını
bölüşme heves ve isteği de ortaya
konulamamıştır. Bu sebeple bu
aktarımla da Osmanlı Devletinin
politik
basiretsizlikle
anılması
sağlanmıştır.
Selçuk Ural
[820]
Öğrencilerin Osmanlıların I.Dünya Savaşındaki
tercihleri ve durumunu daha iyi anlayabilmeleri
açısından İtilaf grubundaki ülkelerin daha
savaşın başlarında yaptıkları ve temelinde
Osmanlı İmparatorluğunu paylaşmak olan gizli
anlaşmalardan da kesinlikle söz etmek gerekir.
Ancak
kitapta
gizli
anlaşmalardan
hiç
bahsedilmemiştir.
Osmanlı Devleti olduğundan da
güçsüz ve siyasi ve askeri hamleleri
olmayan
bir
devlet
olarak
gösterilmiştir.
Kitapta
Türkiye
Cumhuriyetinin
Oluşu
başlığıyla I.Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı
Hanedanlığının yıkıldığı belirtilirken, hanedanlık
topraklarının Doğu Trakya ve İzmir bölgesinde
Yunanlıların hâkim olduğu, doğu bölgesinde
Ermenilerin bir devlet kurduğu, güneyde ise
İtalyan
ve
Fransızların
etkili
olduğu
savunulmuştur. Bu bilgilerde kısmen doğruluk
payı olmasına karşın, gerçekte Anadolu’da
yapılmak
istenenlere
kitapta
hiç
yer
verilmemiştir. Ayrıca İtilaf devletleriyle birlikte
Ermenilerin de Anadolu’nun doğu, batı ve
güneyi ile İstanbul ile çevresinde tam bir
hâkimiyet kurdukları da söylenemez. Çünkü bu
bir hâkimiyet değil işgal ve isyan teşebbüsüdür.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin
gerçekte kuruluş gerekçeleri ve
başlattığı Türk Kurtuluş Savaşından
bahsedilmeyerek,
öğrencilerin
dikkatleri yeni Türk devletinin
kuruluş merhalesinden başka bir
yöne çekilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması kısmi bir
Türk-Yunan Savaşına bağlanarak, bu savaştan
yenik ayrılan Rumların Anadolu’yu terk ettikleri
ve imzalanan Lozan Barış Antlaşmasıyla da
Türklerin de kendi ulus devletlerini kurdukları
belirtilmiştir.
Kitabın genelinde özellikle Balkanlarda Osmanlı
egemenliğine
karşı
başlatılan
isyan
hareketlerinin olduğundan çok daha etkin ve
abartılarak anlatımı yapılmışken, yeni bir
devletin
kurulmasıyla
sonuçlanmış
ve
Balkanlardaki süreçle karşılaştırma yapmak
adına bir isyan değil de işgale karşı mücadele
olarak çıkan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin
oluşumundan sadece iki sayfada bahsedilmiştir.
Bu eksik ve amacından saptırılmış
bilgilerle, özellikle Makedonya’daki
Türk
öğrencilerin
Türkiye
Cumhuriyeti Devletinin kuruluşu
sırasında
Anadolu’da
yaşanan
gerçeklerden haberdar olmaları
engellenmiş, Anadolu’daki bu var
oluş mücadelesinin üstü örtülerek
sıradanlaştırılmıştır.
Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı
[821]
Türkiye hakkında kısa da olsa izahat yapılmaya
çalışılan bölümün hemen altına iliştirilen
fotoğrafta “İstanbul’da camiye çevrilen Aya
Sofya Kilisesi” ifadesi de yer almıştır.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin de
tıpkı Osmanlı Devleti gibi baskıcı,
zorba bir anlayışa sahip olduğu
iması verilmiştir. Bu anlatımla bile
tarihi hadiselerin aktarımında ne
denli taraflı bir bakış açısının
kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Son olarak kitabın Makedon Devletinin
Kurulması
başlığı
altında,
demokratik
Makedonya vatandaşı hakları şeklinde 1944
yılındaki kazanımlardan bahsedilirken herkese
can, mal güvenliğinin, her vatandaşa din ve şuur
özgürlüğü garantisinin verilmesine dikkat
çekilmiştir.
Ancak Osmanlı Balkanlarında o dönem için Batı
Avrupa’da dahi başarılamamış olan hoşgörü ve
baskıdan uzak bir siyasi ve dini hava teneffüs
edilmiş olmasına rağmen kitapta bu durum
üzerinde neredeyse hiç durulmamıştır
Bu aktarımla da Balkanlardaki
Osmanlı
egemenliği
süresince
bölgede yaşanmış olan iktisadi,
içtimai ve kültürel gelişmişlik genç
zihinlerden uzak tutulmuştur.
Sonuç
Makedonya’da okutulan Türkçe tarih ders kitaplarında tarihsel
aktarımların öğrencilere aktarılmasında kullanılan veriler, bilgiler, dokümanlar,
görsel materyaller oldukça sınırlı ve bazılarının da doğruluğunun ispata
gereksinim duyduğu açıktır. Bu vesileyle incelediğimiz Türkçe tarih ders
kitaplarından ilki olan altıncı sınıf ders kitabında, öğrencilerin Avrupa,
Balkanlar ve Makedonya’da tarihsel bir gezintiye çıkarılacağı söylenmiştir.
Ancak ne Avrupa ve bu kıtanın özellikle Balkan mıntıkasına yerleşmiş Türk
kavimlerinden bahsedilmiş ne de Balkanlar ile Makedonya özelinde Osmanlı ve
Türk izlerinden bahsedilmiştir. Ayrıca Balkanlar bölgesi ve en azından balkan
ifadesinin bile içeriği hakkında bilgi verilmemiştir. Yine kitapta Türk kelimesi
de Bizans İmparatorluğunun gölgesi altında ve çok kısa bir şeklide geçmiştir.
Yine İstanbul’un fethi gibi çağ değiştiren bir tarihi hadiseden bile son derece
taraflı ve çok kısa bir biçimde bahsedilmiştir. Ayrıca Osmanlıların bölgeye
gelişi hakkında gerekli izahat yapılmadan Balkanlardaki idari anlayışının
zorbalığa dayandığı, zorla İslamlaştırma politikalarının uygulandığı ve doğu
tipli basit ve geri kalmış bir şehir sistemi ortaya koyduğu gibi aktarımlarla,
öğrencilerin zihninde olumsuz bir Osmanlı algısı oluşturulmak istenmiştir. Bu
Selçuk Ural
[822]
vesileyle yaklaşık beş asır boyunca Balkanlara hâkim olarak bölgenin iktisadi,
içtimai, demografik ve kültürel yapısında büyük değişikliklere sebep olmuş
Osmanlı Türklerinden sınırlı bir şekilde bahsedilmiş olması, kitabın Osmanlı-
Türk imajını öğrencilerle paylaşmamak ya da farklı ve olumsuz bir kanaat
bıraktırmak hususunda olduğu çıkarımını sağlamıştır.
Yedinci sınıf Türkçe tarih ders kitabında ise Fransız İhtilalinden
I.Dünya savaşına dek geçen tarihsel sürecin işleneceği belirtilmiştir. Bu
doğrultuda o dönem itibariyle Avrupa ve Asya’daki en büyük siyasi güçlerden
biri olan Osmanlı Devleti es geçilmiştir. Ancak sadece I.Dünya Savaşında
Osmanlıların savaşta yer aldığı blok ve savaştan yenik ayrılmaları üzerinde
durulmuştur. Hatta Osmanlıların savaşa girişteki siyasetinden, savaş esnasında
savaştığı cephelerden ve savaş sonunda karşılaştığı durumdan da son derece
kısıtlı bir şekilde bahsedilmişti. Bu haliyle bu kitapta da Osmanlı-Türk algısı
dönem itibariyle zayıf, siyaseten ve iktisadi açıdan güçsüz ve I.Dünya
Savaşından yenik ayrılmış bir algı üzerinden verilmeye çalışılmıştır. Hâlbuki
Osmanlı Devleti XVIII ve XIX. asırlarda bile bölgesinin en kudretli
imparatorluklarından biridir. Osmanlı özelinde hem Asya veyahut hiç değilse
Doğu Avrupa üzerinden gerekli izahatlar yapılabilir düşüncesindeyiz. Ancak
kitabı okuyan ve tarihsel süreci kendisine verildiği üzere anlamaya çalışan Türk
öğrenciler, Türklerin dünya siyasi arenasındaki üstlendikleri rolü ne yazık ki
kavrayamayacaktır.
Son kitabımız olan sekizinci sınıf Türkçe tarih ders kitabında da
I.Dünya Savaşının başlangıcından II.Dünya Savaşının sonlarına kadar geçen
tarihi süreç ele alınmıştır. Ancak ele alınacağı söylenen tarihsel süreç içinde
yine Osmanlı Devleti ile yeni kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti
hakkında geniş izahat yapmaktan kaçınılmıştır. Gerek Osmanlı Devletinin
yıkılış süreci ve gerekse de onun küllerinde yeniden doğan ve kendi
topraklarına karşı sistemli bir şekilde başlatılmış işgal sürecine karşı başlatılan
Türk Kurtuluş Savaşından da çok kısa ve cılız bir şekilde bahsedilmiştir. Bu
durum ise bu üç kitabın genelinde aktarılmaya çalışılan tarihsel bilgilerin,
günümüz reel ve objektif tarih öğretiminden oldukça uzak olduğu söylenebilir.
Tüm bu tespit ve eleştirilerimiz sonucunda toplum ve onu oluşturan
bireylerde tarih bilincinin oluşturulmasının ne denli önemli olduğu fikri bir kez
daha ön plana çıkmaktadır. Ancak bu bilinç oluşturulurken de tarihi
materyallerle, delilleri açık, güvenilir ve evrensel normlara uyma ilkelerinden
asla taviz verilmemelidir. Yeni nesiller ve onların gelecekleri ancak bu tarzdaki
Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı
[823]
bir tarih anlayışı ile sağlam bir temel üzerine inşa edilebilir. Anacak
incelediğimiz bu üç kitapta da bu tarihsel gerçeklik ve sorumluluk duygusundan
uzak olunduğu tespit edilmiştir.
Makedonya Cumhuriyeti’nin ülke sınırları içerisinde okullarda okutulan
tarih kitaplarını Türkçe bastırması son derece olumlu bir gelişmedir. Böylelikle
Makedonya’da yaşayan Türkler tarihi süreçleri kendi dillerinde okuyup
algılayabilme şansına kavuşmuştur. Ancak genç nesillerin objektif ve özellikle
aşırı milliyetçilikten uzak bir süreçle eğitilmeleri de tarih ders kitaplarındaki
anlatıma bağlıdır. Kitaplarda kullanılan üslup ve veriler, tarihsel gerçeklerden
uzaklaştıkça da o devletlerin gelecek inşasında büyük eksiklikler oluşur. Kaldı
ki başka bir devletin siyasi organizasyonu altında vatandaşlık bağıyla yaşayan
nüfuslar, kendilerine verilen tarihi bilgiler ışığında hem geçmişlerine hem de
milli tarihsel süreçlerine sahip çıkabilirler. Bu sebepledir ki bu gibi çalışmalar
iyi niyetli bile yapılsa tüm tarihsel süreci kesinlikle reel, objektif ve
milliyetçilikten uzak bir şekilde sunmalıdır. Ancak incelediğimiz bu üç tarih
ders kitabı da Makedonya’da yaşayan Türk gençlerinin kendi tarihsel süreçleri
hakkında doğru ve tarafsız bilgileri kazanamayacakları gerçeğini ortaya
çıkarmıştır.
Bu sebeple makalemiz genelinde, Türkçe hazırlanmış ders
kitaplarındaki tüm tarihi süreçler, “Osmanlı ve Türk” imgeleri ekseninde büyük
bir titizlikle incelenmiştir. Kitap genelinde birçok bilgi ve sunum eksikliklerine
eleştirisel bir bakış açısıyla değinilerek bu gibi aksaklıkların giderilmesi
hususunda hem reel bilgiler verilmeye hem de ileride yapılacak bu gibi
çalışmaların içerisinde yer alabilecek eksikliklere de dikkat çekilmeye
çalışılmıştır. Bazı noktalarını eleştirerek düzeltmeye çalıştığımız ders
kitaplarında aktarılan bilgiler ve bu verilerin sunum şekli mutlaka uluslararası
normlara uygun, objektif, devletin stratejik menfaatleriyle paralellik
göstermekle birlikte abartılı milliyetçiliklerden uzak ve doğru bir tarihsel
bakışla mümkün olabilecektir. Bu sebeple Makedonya’da okullarda okutulan
Türkçe tarih ders kitapları ya tekrar ele alınmalı ya da her iki ülkenin ortaklaşa
kuracağı komisyonlarca desteklenerek hazırlatılmalıdır.
Selçuk Ural
[824]
KAYNAKÇA
Açkoska, Violeta, Vanço Gyyorgiev, Feyzula Şabani, Dalibor
Yovanovski, Yedinci Sınıflar İçin Tarih, Çev.Nureddin İseynovski, Grafikçi
Centar Basımevi, Üsküp 2009.
Ahmetbeyoğlu, Ali, Avrupa Hun İmparatorluğu, Türk Tarih Kurumu
Yayınları, Ankara 2001.
Akçam, Taner, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu, İmge Kitabevi, Ankara
1999.
Altınay, Ahmet Refik, Haçlılar, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2007.
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Alkım
Yayınları, İstanbul 2005.
Atlan, Sabahat, Roma Tarihinin Ana Hatları, İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Zeus Kitabevi, İzmir 2005.
Boşkoski, Milan, Yordan İlioski, Nebi Dervişi, 6. Sınıf Tarih,
Çev.Melahat Ali, Ceylan Ruşit, Napredok Basımevi, Kalkandelen 2005.
Brown, L. Carl, İmparatorluk Mirası, İletişim Yayınları, İstanbul 2000.
Castellan, Georges, Balkanların Tarihi, Çev.Ayşegül Yaraman, Milliyet
Yayınları, İstanbul 1993.
Darkot, Besim ve Bonapace Visintin, Modern Büyük Atlas, Arkın
Kitabevi, İstanbul 1971.
Doğru, Halime, “Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de Fetih ve İskân
Siyaseti”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt IX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
Hasan Tahsin Fendoğlu, Modernleşme Bağlamında Osmanlı-Amerika
İlişkileri 1786-1929, Beyan Yayınları, İstanbul 2002.
Gül, Muhittin, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Platin Yayınları, Ankara
2006.
Güler, Ali, Suat Akgül, Sorun Olan Ermeniler, Emre Promosyon
Yayınları, Ankara 2003.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğunda Klasik Çağ, Çev.Ruşen
Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik Ve Sosyal Tarihi
1300-1600, Cilt I, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
İnalcık, Halil, “Türkler”, İslam Ansiklopedisi, Cilt XII, Milli Eğitim
Bakanlığı Yayınları, Ankara 1997.
Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı
[825]
İnalcık, Halil, “Çiftlik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt VIII, Diyanet
Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
İnalcık, Halil, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğuna: XV.
Asırda Rumeli’de Hıristiyan Sipahiler Menşeleri”, 60.Doğum Yılı
Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul
1953.
İsen, Mustafa, Mehmet İbrahimgil, Balkanlarda Osmanlı Mirası, A
Turizm Yayınları, İstanbul 2005.
Kaleşi, Hasan, “XV. Asırdan XVII. Asrın Nihayetine Kadar Yugoslav
Topraklarında Şark Medeniyeti”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Yıl I,
Cilt I, Sayı I, İstanbul 1979, ss.73-129.
Koçsoy, Şevket, “Türk Tarihi Kronolojisi”, Türkler Ansiklopedisi, Cilt
I, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss.73-189.
Koloğlu, O., H. İnalcık, E. Manisalı, Osmanlı Döneminde Balkanlar,
OBİV Yayınları, İstanbul 1993.
Köstüklü, Nuri, Sosyal Bilimler Ve Tarih Öğretimi, Günay Matbaası,
Konya 1999.
Kutlu, Sacit, Milliyetçilik Ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve
Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev.Metin Kıratlı, Türk
Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004.
Ostrogorsky, George, Bizans Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih
Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
Özlem, Doğan, Tarih Felsefesi, Anahtar Kitaplar Yayınları, İstanbul
1996.
Helmreich, Paul C., Sevr Entrikaları, Büyük Göçler Maşalar, Gizli
Anlaşmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Çev.Şerif Erol, Sabah Kitapçılık, İstanbul
1996.
Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Yayınları, Seri III, Sayı A11, Ankara 1971.
Renouvın, Pierre, I.Dünya Savaşı Ve Türkiye, Çev.Örgen Uğurlu, Örgün
Yayınevi, İstanbul 2004.
Ristovski,
Blaje, Şukri Rahimi, Simo Mladenovski, Stoyan
Kiselivovski, Todor Çepreganov, Tarih VIII. Sınıf, Çev.Bedri Nureddin,
Peçatnıca Naumovski Basım Şirketi, Üsküp 2010.
Selçuk Ural
[826]
Sarıçelik, Kerim, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’nin İtilaf
Devletlerine Karşı Anadolu’nun Akdeniz Kıyılarında Aldığı Bazı Tedbirler”,
Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 21, Konya, 2007, ss.173-189.
Shaw, Stanford, Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern
Türkiye, E Yayınları, İstanbul 2006.
Tunçay, Mete, Cemil Koçak, Hikmet Özdemir, Korkut Boratav,
Selahattin Hilav, Murat Katoğlu, Ayla Ödekan, Türkiye Tarihi 4 (Çağdaş
Türkiye 1908-1980), Cem Yayınevi, 1995 İstanbul.
Uçarol, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1999), Filiz Kitabevi, İstanbul 2000.
Yalçın, Durmuş, Yaşar, Akbıyık, D.Ali Akbulut, Nuri Köstüklü, Azmi
Süslü, Refik Turan, Cezmi Eraslan, M.Akif Tural, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,
Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
Dostları ilə paylaş: |