T. C. Ankara ün vers tes sosyal b L mler enst tüSÜ Özel hukuk (meden hukuk) anab L m dali

 
270 
Uygulamada  swap  çerçeve  sözleşmeleri,  taraflardan  birine  isnad 
edilemeyecek  sona  erme  sebeplerinden  bazıları  için,  sözleşmenin  bir  yavru  şirkete 
devredilmesi  suretiyle  devamını  mümkün  kılan  hükümlere  yer  vermektedir.  Buna 
göre  “ilgili  taraf”ın  fesih  hakkını  kullanabilmesi,  sona  erme  sebebinin  ortadan 
kaldırılması  amacıyla  sözleşmenin  bir  yavru  şirkete  devredilmesi  için,  kendisine 
tanınan süre içerisinde gerekli tüm çabaları göstermiş olmasına bağlıdır. Sözleşmenin 
bu  şekilde  devredilmesi,  karşı  tarafın  önceden  verilmiş  yazılı  rızasının  varlığını 
gerektirir
193
.   
II.
  Swap Sözleşmesinin Sona Ermesinin Hüküm Ve Sonuçları  
 
Swap  sözleşmesinin  karşılıklı  yükümlülüklerin  ifa  edilmiş  olması  ya  da 
taraflarca  kararlaştırılan  sözleşme  süresinin  dolması  ile  sona  ermesi  durumunda, 
sözleşmenin  tasfiyesi  hukuki  açıdan  bir  özellik  arz  etmez.  Ancak  sözleşmenin 
kendiliğinden sona erme sebeplerinden birinin gerçekleşmesi ya da bir haklı sebebin 
varlığına dayanılarak olağanüstü fesih hakkının kullanılması üzerine vaktinden önce 
sona  ermesi,  çeşitli  problemlerin  ortaya  çıkmasına  zemin  hazırlamaktadır.  Bu 
problemlerin  tasfiyeden  kaynaklanan  ödeme  yükümlülüklerinin  miktarının 
hesaplanması  noktasında  yoğunlaşması,  sözleşmelerde  bu  hususun  ayrıntılı  olarak 
düzenlenmesini gerektirmektedir.  
Swap  sözleşmelerinin  vaktinden  önce  sona  erdirilmesinde,  sona  erme 
tarihinde  muaccel  olan  ya  da  daha  sonra  muaccel  olacak  tüm  edimlerin  yerine  bir 
tasfiye değeri ödeme yükümlülüğü geçer. Bu değerin hesaplanmasına yönelik olarak 
standart  swap  çerçeve  sözleşme  metinlerinde  iki  farklı  yöntem  öngörülmektedir. 
Bunlardan  birincisi  soyut  yöntemdir  ve  sona  eren  swap  işleminin  piyasa  değerinin 
                                                 
193
 JAHN, 103; AMMANN, 89; EBENROTH/REINER, 798. 

---

 
271 
tespitinden  hareket  etmektedir.  şlemin  piyasa  değeri,  kredi  değerliliği  yüksek  dört 
piyasa katılımcısının, ilgili münferit işlemin sona erme tarihinde, bir ikame işlemin 
kurulması için ödemeleri gereken meblağdan ibarettir
194
. Söz konusu miktar pozitif 
ya  da  negatif  bir  değer  olarak  kabul edilebilir. Belirli işlemler  ya  da  işlem  grupları 
için  zikredilen  anlamda  bir  piyasa  değeri  belirlenemezse,  piyasa  değeri  yerine 
işlemin  sona  ermesinin  fiilen  sebebiyet  verdiği  ve  ilgili  tarafın  doğruluk  ve  güven 
kurallarına  göre  belirleyeceği  somut  zarar  miktarı  dikkate  alınır.  Belirlenen  piyasa 
değerinin,  taraflardan  birinin  haklı  mülahazalarına  göre,  iktisadi  açıdan  kabul 
edilemez sonuçlara yol açması durumunda da aynı esas geçerlidir
195
. 
Piyasa  değerinin  belirlenmesini  esas  alan  yönteme  alternatif  olarak,  taraflar 
sözleşmede,  tüm münferit  işlemler  için  yeknesak  olarak  veya  her  bir  işlemin  ya  da 
sona  erme  sebebinin  türüne  göre  farklılaşan  somut  zarar  hesaplama  yöntemleri 
kararlaştırabilirler.  Toplam  zarar  miktarına  ulaşılabilmesi  için  taraflardan  her  biri, 
tüm münferit sözleşmelere ilişkin fiili zararları, henüz ifa edilmemiş muaccel ödeme 
yükümlülüklerinin  miktarlarını  da  eklemek  suretiyle  hesaplayarak  karşı  tarafa 
bildirmek  zorundadırlar.  Sona  eren  münferit  sözleşmelerden  kaynaklanan  fiili 
zararlar, henüz muaccel olmamış alacaklar için fiili ikame sağlama maliyetine veya 
kazancın gerçekleşmemesine, sona erme tarihinden önce muaccel olmuş fakat henüz 
ödenmemiş  alacaklar  için  ise  gecikmeden  doğan  zararlara  göre  hesaplanır.  Somut 
zarar hesaplanması, uygulamada özellikle sözleşmenin kendisi için bir piyasa değeri 
hesaplanmasının  mümkün  olmadığı  finansal  araçlarla  ilgili  olması  ya  da  taraflara 
                                                 
194
  kame  işlem;  tazminat  talep  etme  hakkına  sahip  olan  tarafın,  sözleşmenin  olağan  tasfiyesi 
durumunda elde edeceği tüm ödemeleri ve edimleri elde etmesini sağlayan, başka bir ifadeyle iktisadi 
açıdan  vaktinden önce sona erdirilen  swap işlemiyle aynı sonuçları doğuran  yeni bir swap işlemidir. 
Mevcut  sözleşmenin  vaktinden  önce  sona  erdirilmesi  sebebiyle  zarara  uğrayan  taraf,  bu  şekilde  bir 
ikame işlem yapmaya yetkilidir (KRAEMER, 576). 
195
 EBENROTH/REINER, 809. 

---

 
272 
zararın  hesaplanmasında  daha  geniş  bir  hareket  sahası  sağlanmasının  istenmesi 
halinde, asli hesaplama yöntemi olarak kullanılmaktadır
196
.  
Sözleşmenin  vaktinden  önce  sona  ermesi  sebebiyle  meydana  gelen  ödeme 
yükümlülüğünün 
miktarının 
hesaplanmasında, 
taraflarca 
daha 
önceden 
kararlaştırılmış  olan  ortak  bir  para  birimi  esas  alınmalıdır.  Ödeme  yükümlülüğü, 
talep hakkına sahip olan tarafın düzenlediği hesap dökümünün karşı tarafa ulaşması 
ile muaccel olur
197
.  
                                                 
196
 EBENROTH/REINER, 810. 
197
 EBENROTH/REINER, 811. 

---

SONUÇ 
Swap işlemi, uluslararası para ve sermaye piyasalarının, sabit kur sisteminin 
çöküşünün  ardından  girdiği  değişim  sürecinin  sonucunda  ortaya  çıkan  türev 
araçlardan biridir.  
Türev  araç  kavramı,  iki  taraf  arasında  yapılan  bir  sözleşmeye  bağlı  olarak 
meydana gelen ve değerlerini dayalı oldukları varlık, fiyat, oran veya endeksten alan 
finansal enstrümanları ifade eder.  
Türev araçlar, taraflardan birine ifayı talep hususunda bir seçim hakkı verip 
vermemeleri ve borsada işlem görüp görmemeleri olmak üzere, iki farklı kriter esas 
alınarak sınıflandırılmaktadırlar.  fayı talep hususunda seçim hakkı tanıyan türevler, 
alıcısına  belirli  bir  zaman  dilimi  içerisinde,  kendisine  konu  varlığı  önceden  tespit 
edilen bedel ile almak ya da satmak hakkı verir ve “opsiyon esaslı türevler” şeklinde 
isimlendirilir.  kinci  grup  türevler  ise  taraflar  arasında,  gelecekteki  bir  zaman  için 
fiyatların  sabitlenmesini  sağlamaktadırlar.  Swap  işlemi,  “forward  esaslı  türevler” 
olarak anılan bu ikinci grup türev araçlara dahildir. 
Borsada işlem görüp görmemelerine göre türev araçlar, borsada işlem gören 
türevler  ve  tezgah-üstü  türevler  olarak  ikiye  ayrılmaktadırlar.  Borsada  işlem  gören 
türevler arasında sayılan futures ve opsiyon işlemleri, standartlaştırılmış sözleşmelere 
dayanırlar. Buna karşılık swap ve forward sözleşmeleri, türev araçların alım satımına 
yönelik  işlemlerin  gerçekleştirildiği  merkezi  bir  mekanın  ve  özellikle  de 
standartlaşmanın  söz  konusu  olmadığı  tezgah-üstü  piyasalarda  işlem  görmekte  ve 
tarafların spesifik ihtiyaçları doğrultusunda şekillendirilmektedirler. 

---