ŞOKTAKİ HASTAYA ACİL HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI Afyonkarahisar İl Sağlık Müdürlüğü Eğitim Şubesi
Şoktaki hastaya etkin bakım verebilmek için acil servis hemşiresi Şoka neden olan durumları Hangi hastaların şoka yatkın olduklarını Şokun erken belirti ve bulgularını Şokun tiplerini Şokun fizyopatolajisini Şoktaki kompansazyon mekanizmalarını Tedavinin etkinliğini izlemeyi bilmelidir...
ŞOK NEDİR? Hayati organların normal kanlanmamasına neden olan kalp debisi düşüklüğü ile karakterize akut dolaşım yetmezliği
Yetersiz doku perfüzyonu nedeniyle özellikle oksijen ve beslenme ürünleri açısından dokulardaki hücrelerin metabolik ihtiyacının karşılanamaması durumudur..
Şokun en basit ve genel tanımı ‘Periferik Dolaşım Yetmezliği’ yada ‘Yetersiz Doku Perfüzyonu’ dur.
homeostaz Kardiyovasküler sistem; günlük hayatta dış ve iç etkenlerin oluşturduğu değişikliklere rağmen dokulara gönderdiği kanı sabit tutar
Venöz kanın kalbe dönüş basıncı; kalp kan atımını belirleyen en önemli faktördür... (Frank-Starling Kanunu)
Genel anlamda doku perfüzyonunu sağlayan üç ana unsur vardır: Vasküler tonüs ya da kan damarlarının direnci Kan hacmi ya da bedendeki total kan miktarı Kardiyak pompa ya da kalbin pompa fonksiyonu
Şokun Sınıflandırılması : Hipovolemik Şok Kardiyojenik Şok Vazojenik Şok Septik Şok Anafilaktik Şok
Hipovolemik Şok Hemorajik şok en sık görülenidir ve dolaşımdaki kan hacminin %10-25 oranında kaybedilmesiyle ortaya çıkar. ÖYKÜ: Hipovolemiye neden olabilecek yaralanma Hemoptizi-hematüri-hematemez Vajinal kanama Cerrahi inzisyon-açık yaralar-dış kanamalar Ağrı –ortostatik baş dönmesi-yorgunluk Poliüri-fistül-aşırı terleme Yanık Gebelik obstetrik durumlar Hematolojik hastalıklar
ÖZGEÇMİŞ: Önemli tıbbı hastalık ve cerrahi girişim varlığı şok tipinin belirlenmesinde yardımcıdır. Sorgulanması gerekli durumlar: DM Diyabetes İnsipitus Addison hastalığı Pankreatit Aort anevrizması Yakın zamanda cerrahi girişim Post partum kanama-abortus-ektopik gebelik
KULLANILAN İLAÇLAR: Kullanılan ilaçlar şok tipinin saptanmasını şoka karşı değişen fizyolojik yanıtın tahmin edilmesini Tedaviye karşı hastanın yanıtındaki olası anormalliklerin anlaşılmasını sağlar Diüretikler Kardiyak ilaçlar Antikuagulanlar Aspirin steroidler
Kardiyojenik Şok: Kalbin pompalama gücünün yetersizliği nedeniyle oluşur.Kardiyojenik şokta primer sorun pompalayamamadır. Sol ventrikülün dolaşan kanı boşaltma yetersizliği sonunda düşük kalp debisi ve yetersiz doku perfüzyonu ile sonuçlanır
MI-pulmoneremboli-perikardit- kardiyomyopatiler-kapak bozuklukları kardiyojenik şoka neden olur. ÖYKÜ: Göğüste ağrı ve rahatsızlık hissi Künt göğüs yaralanmaları Elektirik çarpması Dispne hali-ortopne Bulantı-terleme ÖZGEÇMİŞ: Geçirilmiş MI Tromboembolitik olay
VAZOJENİK ŞOK Vasküler tonüs yetersizliği nedeniyle gelişir.Kan volümü yeterli olduğu halde damar yatağı genişlediğinden perfüzyon bozulur.
Septik şok: Cerrahi girişim Herhangi bir lokalisazyonda abse Üriner enfeksiyon-peritonit-safra yolu enfeksiyonu Septik obstetrik girişim İmmünosupresyon yapan kronik hastalıklar Trakeostomi veya intravenöz katater enfeksiyonları İmmünosupresif-stotik-kortikosteroid ilaç kullanımı
Nörojenik şok: Damarların otonomik kontrolünün kaybı ile oluşur.Sempatik tonüsü bozan arteriyol ve venüllerdeki dilatasyon Derin genel anestezi Spinal kord yaralanmalasında görülür
Anafilaktik Şok: Antikor yanıtı ya da hipersensivite reaksiyonu olarak ortaya çıkan durumdur İlaçlar-böcek sokmaları-içecek ve yiyecekler neden olabilir Reaksiyon,antikorlar tarafından salınan histamin ve serotonin salınması sonucu gelişir Aynı zamanda burun larenks ve bronşlarda mukoza ödemi ve bronkospazma yol açar solunum yolu obstrüksiyonuna neden olur
Şokun fizyopatalojisi Hemorajik şok geliştiği zaman kan hacminin azalması kalp debisini düşmesine ,bu da çok sayıda uyaranın harekete geçmesine neden olur. Nöroendokrin Cevap: sempatik sinir sisteminin aktivasyonu ile katekolaminlerin salınımı sağlanır. Amaç azalan kan hacmine paralel biçimde diğer organ perfüzyonunu azaltıp kalp ve beyinin yeterli perfüzyonunu sağlamaktır
Epinefrin-norepinefrin adrenal medulladan salınır.Bu maddeler kalpteki reseptörleri uyararak kalbin kasılma gücünü ve kalp atım sayısını artırır-periferik damarlarda vazokonstriksiyona neden olur
Hormonal Cevap:Renin-Anjiyotensin-aldesteron sistemi uyarılır. Böbreğe giden kan akımının azalmasıyla jukstaglomerüler hücrelerden Renin salınır Renin daha sonra Angiotensin I ve akciğerde Angiotensin II ye dönüşür ön hipofizden ACTH Arka hipofizden ADH salınımını sağlar ACTH aldesteron ve glikokortikoit hormon salınımını uyarır
Hormonal cevabın sonucu :artmış kan hacmi ve vital organlara akımın sağlanmasıdır.
Başlangıçta yararlı olan kompansasyon mekanizmaları ,giderek zararlı olmaya başlar. Myokardial depresan faktör(MDF) salınımı Barsak ve karaciğere giden kan akımının bozulması Böbrek perfüzyonunun azalması yetmezlik Pankreas perfüzyonunub bozulması Doku anaksisi ve karbonhidratların oksijensiz ortamda yıkımı Kapiller dilatasyon bütün damarlarda yaygın pıhtılaşma DİC (dissemine intravasküler kuagülasyon)
Şok’un Evreleri: Kompanse hemorajik şok: Nöroendokrin sistem cevabı ile organ perfüzyonunun devam ettiği aşamadır. Dekompanse hemorajik şok: Kompansazyon mekanizmaları hayati organların perfüzyonunu sağlamakta yetersiz hale gelmiştir..Resusitasyon zamanında ve yeterli yapılırsa geriye dönüş vardır. İrreversible hemorajik şok: İleri derecede vazokonstriksiyon ve kalp debisi düşüklüğü doku refüzyonunu hücre memran işlevlerini bozacak aşamaya gelmiştir.Organizmada deriye dönüşü olmayan hasarlar olmaya başlamıştır
ŞOKTA BELİRTİ VE BULGULAR:
DEKOMPANSE DÖNEM
İRREVERSİBLE DÖNEM
Şoklu Hastada Acil Hemşirelik Girişimleri: Şokun nedeni ilk müdahale sırasında açık olmayabilir.Hipoperfüzyon belirtileri olan her hastada uygulanması gereken ortak kurallar vardır. Amaç: şoktaki hastanın yeterli doku perfüzyonunun sağlanmasıdır
1-Hava Yolunun Açıklığının Sağlanması ve Sürdürülmesi: Protez dişleri çıkarılır, Kan müküs varsa aspire edilir, Solunum durmuş veya ağır hipoksemide olan vakalar entübe edilmeli ve %100 oksijen ile ventilasyon sağlanmalı Şoktaki tüm hastalara %40-50 konsantrasyonda dk.7-8 litre oksijen maske ile verilmelidir. Solunum oranı-ritmi 15 dk. bir izlenmelidir.
2-Kanamanın Kontrol Altına Alınması ve Şok Pozisyonu Hızlı bir fiziki muayene ,aktif kanama bölgesi yada bölgelerinin belirlenmesi mümkünse kanamanın kontrol altına alınması Hasta sırt üstü yatırılmalı alt ekstremiteler 45 derece açı yapacak şekilde yükseltilmeli ,dizler düz olmalıdır
3-Damar yolu Açıklığının Sağlanması En az iki damar yolu açılmalıdır. En geniş çaplı ve en kısa kataterler en yüksek akımı sağlar.Erişkinlerde 16-18 çocuklarda 18-20 nolu kataterler kullanarak ön koldan damar yolu açılmalıdır Verilecek sıvılar: kristalloidler: ringerli laktat solüsyonu serum fizyolojik kolloidler:interstisyel sıvının intravasküler mesafeye çekilmesini sağlar.Ancak hemorojik şokta kullanılan kollidler ekstrasellüler sıvı açığını düzeltmek yerine daha da bozabilirler
Verilecek elektrolitli sıvı miktarı kaybedilen kan miktarından fazla olmalıdır. Verilen sıvı miktarı kaybedilen kan miktarının 2.5-3 katı olmalıdır 2 litereden fazla kan kaybedildiğinde kan transfüzyonu gerekebilir.
4-Rutin laboratuvar incelemeleri için kan alınır. 5-Hasta monitorize edilir.12 derivasyonlu EKG si çekilir. 6-Hastanın yaşam bulguları stabil oluncaya kadar sık takip edilir. 7-Mesane kateterizasyonunun sağlanması ,idrar atılımının kontrol edilmesi,yarım saatte bir idrar miktarının ölçülmesi.(saatte 35 ml altına düşmesi ) 8-ilaçların order edildiği gibi uygulanması sağlanır
9-Şok süresince hastaya oral hiçbir şey verilmez .Mideyi boşaltmak için nazogastrik sonda takılır. 10-Beden ısısının korunması sağlanır . 11-Gereğinde temel yaşam ve ileri yaşam desteği için hazırlıklı olunmalıdır. 12-çevresel uyarılar azaltılmalı,yapılacak işlemler öncesi hastaya açıklama yapılmalı.bu dönemde hasta yalnız bırakılmamalı
KAYNAKLAR: Erdil,F.;ÖzhanElbaş,N.:Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Hacettepe Üniversitesi H.Y.O.,Ankara,1997, 53-67 Birol,L.;Akdemir;N.;Bedük,T:İç Hastalıkları Hemşireliği Vehbi Koç Vakfı Yayınları,6.Baskı,Ankara,1997 68-82 Kadayıfçı,A.;Karaaslan,Y.;Köroğlu,E.:Acil Durumlarda Tanı ve Tedavi Hekimler Yayın Birliği 2.Baskı Ankara 1999 291-300 Kuğuoğlu,S.;EtiAslan,F.;Olgun,N.;editör:Şelimen,D.: Acil Bakım Yüce Yayım 3.Baskı İstanbul 2004 157-168 www.cerrahisayfasi.com.tr/septiksok.html www.geocities.com/türkerbulut/trsok.html www.med.cukurova.edu.tr/pyd/dosyalar/dersnotlari/sok-word.html www.bilkentuniversitesi.edu.tr/saglikmerkezi.html Kumar,P.;Clark,M.:Kliniğe Dayalı Öğrenim Acil Genel Tıp Özet Öğrenim Materyalleri Nobel Tıp Kitapevi İstanbul 2003 351-355
kaynaklar Değerli Ü.Bozfakıoğlu Y.:Genel Cerrahi Nobel tıp kitapevi 2002 86-94 Stacy K.M.,Fitzsimmons L.:Shock and multıple organ dysfunctıon syndrome.Priorities in critical care nursing 3RD Edition capter25 415-431
Dostları ilə paylaş: |