Basketbol
Ümumi məlumatlar
Mənşə ölkəsi
ABŞ
Yaranma tarixi
dekabr
1891
Xüsusiyyətləri
Tipi
komanda oyunu
Cinsiyyətə görə
kişi, qadın
Oyunçu sayı
Maksimum:5
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Tarixi
oyanan istək klubları basketbol şöbələri açıb komanda qurmağa məcbur etmiş və beləcə
basketbol, Amerikanın ən məşhur milli oyunu halına gəlmişdir.
Basketbolun inkişafı qaydalara, ləvazimata, qurğulara və basketbolçunun geyiminə öz təsirini
göstərdi. 1983-cü ildə ilk dəfə dəmir halqa ilə top qəbul olundu. 1984-cü ildə topun ölçüsü 30–
32 düym (76,2–81,3 sm.) qədər artdı. 1895-ci ildə 15 fut məsafədən yerinə yetirilən sərbəst
atışlar qəbul olundu. Yaranmasından az sonra basketbol
ABŞ
-da populyarlaşdı. Daha sonra bu
oyunu başqa
ölkəl
ərdə də oynamağa başladırlar. 1891–1918-ci illər basketbolun inkişafının
birinci mərhələsi hesab olunur – bu mərhələdə basketbol yeni oyun kimi puxtələşir. Gimnastika
dərslərinin canlanması üçün icad olunan basketbol sonralar öz xüsusiyyəti ilə
idman
oyunlara
çevrildi. Milli Basketbol Federasiyaların yaradılması onun gələcək inkişafına təsir göstərdi.
1919–1931-ci illər basketbolun inkişafının ikinci mərhələsi kimi xarakterizə olunur. 1932-ci ildə
Beynəlxalq Basketbol Federasiyası – BBF yaradıldı. Bu federasiyaya
Argentina
,
Yunanıstan
,
İtaliya
,
Latviya
,
Portuqaliya
,
Rumıniya
,
İsveç
və
Çexoslovakiya
ölkələri daxil oldu (8 ölkə). 1935-
ci ildə
Cenevrəd
ə ilk dəfə Avropa çempionatı keçirilmişdi. Bu çempionatda yüksək yeri
Pribaltika
basketbolçular
ı tutmuşdu. Avropanın ilk çempionu
Latviya
komandası olmuşdu. İlk
dəfə qadınların Аvropa çempionatı 1938-ci ildə keçirilmişdi. 1935-ci ildə isə basketbol
Olimpiya
oyunları
proqramına daxil edildi. 1936-cı ildə isə XI Olimpiadada – (Berlin-Almaniya) 21 ölkə
basketbolçuları iştirak etmişdir. Bu zaman BBF-nın ilk konqresi keçirilmişdi. Konqres basketbol
oyunu üçün vahid qayda qabul etmişdi. 1948–1956-cı illər basketbol inkişafının üçüncü
mərhələsidir. BBF – başqa beynəlxalq
idman
birliklərində başlıca yer tutmuşdu. BBF-nın
rəhbərliyi altında beynəlxalq yarışlar, çempionatlar keçirilir. Artıq 1948-ci ildə Beynəlxalq
Basketbol Federasiyasında 50 ölkə iştirak edirdi. 1950-ci ildə
Argentinada
ilk dəfə kişi
komandalarının dünya çempionatı keçirilmiş və bu çempionatda argentinalılar qalib gəlmişdilər.
Üç ildən sonra
Çilid
ə qadın komandaları ücün dünya birinciliyi keçirildi. Dünya çempionu adını
ABŞ
idmançıları qazanmışdı. Sonralar çempionatlar dörd ildən bir keçirilməyə başladı. Hər il
BBF-nın rəhbərliyi altında çempionatlar və kuboklar kuboku uğrunda basketbol yarışları təşkil
olunur. Belə BOK-in qərarına görə 1976-cı ildə keçirilən XXI Olimpiya oyunlarında (Monrealda-
Kanada) qadın komandaları daxıl edildi. Basketbol indi bütün dünyada inkişaf etmiş və sevimli
oyuna çevrilmişdir. Hal-hazırda Beynəlxalq Federasiya 167 ölkə Milli Federasiyasını öz
heyətində birləşdirir. 1984-cü ildə
ABŞ
-da ilk dəfə rəsmi oyun qaydaları nəşr olundu və bunun
əsasında yarışlar keçirilməyə başlandı. Oyunun yayılması ilə onun texnikası və taktikası da
formalaşırdı. Topun tutulması, ötürülməsi, aparılması və səbətə atılması kimi texniki fəndləri
meydana gəldi. Lakin texnikada dinamiklik çatışmırdı – bütün ötürmələr və atmalar bir yerdən
iki əllə yerinə yetirilirdi. Taktikada komanda üzvlərinin oyun funksiyası və onların müdafiəçilərə
Dünya basketbolunun inkişafı
və hücumçulara bölünməsi müəyyənləşdi. Əsasən bu illər basketbol
Avropa
və
Cənubi Amerika
ölkələrinə yayılmağa başladı.Evrika
Azərbaycanda basketbolun inkişaf tarixi digər
idman
növləri kimi ilk addımlarını hələ 1920-ci
ildən əvvəl
Bakıya
işləməyə gəlmiş xarici
neft
şirkətlərində çalışan fəhlə və qulluqçuların
təşəbbüsü ilə atmışdır. Digər tərəfdən yerli sakinlər üçün qəribə görünən bu
idman
növlərinin
inkişafı həmin ölkələrin mədəni, mənəvi zənginliyini sübuta yetirən faktor kimi yerli insanların
marağına səbəb olmuşdur. Basketbol digər idman növləri kimi Azərbaycanda özünün ilk
addımlarını 1920-ci ildən atmağa başlayır. Məhz bu illərdən başlayaraq ayrı-ayrı əmək
kollektivlərində, idarə və müəssisələrdə,
ali təhsil müəssisələrində
, idman cəmiyyətlərində
komandalar yaradılır, məşğələlərə cəlb olunan basketbol həvəskarlarının sayı gün–gündən
artırılırdı. 1926-cı ildə təkcə
Bakı
şəhərində 300-ə yaxın basketbol üzrə komandaların və
məşğələlərin fəaliyyət göstərməsi qeydə alınmışdı. 1923-cü ildən başlayaraq bütün kompleks
yarışların proqramına basketbol idman növü də daxil edilir və basketbol üzrə sadə idman
meydançaların kütləvi təşkili əksər təşkilatların diqqət mərkəzində olurdu.
Bakı
şəhərində
basketbol,
futbol
və
voleyboldan
sonra öz kütləviliyinə görə üçüncü yeri tuturdu. Tədricən
basketbol
Azərbaycanın
digər
şəhər
və
rayonlarında
inkişaf etdirilməyə başlayır. Komandaların
say artımı ilə yanaşı basketbolun texniki və taktiki keyfiyyətləri təkmilləşdirlir, topun səbətə
salınmasında yeni–yeni üsullar tədbiq edilməyə başlanır ki, bunlar da basketbol oyunun inkişafa
daha böyük meyl etməsinə və nəticə etıbarlı basketbolun estetik baxımdan daha cazibədar
formaya yiyəlməsinə səbəb olur. Tədricən fərdi oyundan kollektiv oyun sisteminə keçid prosesi
başlayır.
1930-cu ildən başlayaraq müntəzəm olaraq keçirilən
Zaqafqaziya
Respublikaları
Spartakiadaların proqramına kişilər və qadınlardan ibarət yarışların keçirilməsi proqrama daxil
edilir ki, bu da basketbolun
Zaqafqaziyada
da geniş inkişaf etməsinə təkan verir, istedadlı
basketbolçuların
hər üç respublikada yetişməsinə imkan yaradırdı. 1931-ci ildə artıq
Azərbaycannın
kişilərdən ibarət seçmə komandası
Zaqafqaziya
birinciliyinin qalibi olur və ilk
dəfə
SSRİ
birinciliyində müstəqil komanda ilə çıxış etmək hüququna malik olur. Bu ildən
başlayaraq
Azərbaycanın
kişilərdən ibarət seçmə komandası
Zaqafqaziyada
uzun müddət
liderliyi özündə saxlayır və ildən ilə idmançılarımızın texniki və taktiki hazırlıq səviyyəsi
rəngarəng olmağla müasirləşir, yeniləşirdi. 1934-cü ildən başlayaraq ilk dəfə basketbol üzrə
respublika birinciliyi keçirilməyə başlanır. Bu da basketbolun
Azərbaycanda
Bakı
şəhərində
əlavə digər
şəhər
və
rayonlarında
inkişafı ilə əlaqədar idi. Bu yarışlarda
Bakının
,
Gəncə
və
Xanların
seçmə komandaları çıxış edirdilər. Yarışlar dairəvi sistemdə keçirilirdi,
Azərbaycanın
ilk
respublika çempionu adına Bakının "Dinamo" cəmiyyətinin komandası layıq görülür. Onu da
deyək ki, bu cəmiyyət sonrakı beş il ardıcıl olaraq bu liderliyi özündə saxladı. Basketbol
Azərbaycan basketbolunun tarixi
Azərbaycanda
geniş yayılmasının və respublikamızda istedadlı basketbolçuların yetişməsinin
nəticəsidir ki, artıq 1935-ci ildən başlayaraq
Azərbaycanın seçmə komandası
SSRİ
birinciliyi
yarışlarında uğurla çıxış etməyə başlayır. Elə həmin ildən başlayaraq respublikamızın
qadınlardan ibarət seçmə komandamızda SSRI birinciliyi yarışlarında öz qüvvələrini sınamağa
başlayır.
Leninqrad
şəhərində 12 kişi və 12 qadın komandaları arasında keçirilən bu yarışlar
hərəsi 6 komandadan ibarət olan 2 yarımqrupa bölünmüşdülər. Azərbaycanın hər iki komandası
birinci qrupda çıxış edirdilər. İlkin yarışlarda qadınlarımızdan ibarət komanda 3-cü yeri tutaraq
finalda Ukrayna seçmə komandası ilə görüşdə 22:24 həsabı ilə məğlub olaraq türnirdə 4-cü yeri
tutur, kişilər arasında
Daşkənddə
keçirilən yarışda isə komandamız nisbətən zəif çıxış edərək
11-ci yer ilə kifayətlənir. 1936-cı il
SSRİ
birinciliydə birinci qrupda çıxış edən qadınlardan ibarət
seçmə komandamız ilkin yarışlarda
Gürcüstanın seçmə komandasına
41:20,
Belarusiyaya
30:16,
Xarkova
23:3,
Sverdlovsk
şəhərinin seçmə komandasına 28:14 və
Kiyev
komandasına 25:17
hesabı ilə qalib gələrək turnirin üçüncü yerinə sahib olaraq, mükafatçılar sırasına daxil olur.
[2]
Basketbolun Avropadakı ilk sınağı, 1893-cü ildə Parisin Trevis küçəsindəki köhnə bir gimnastika
salonunda edilmişdir. Daha sonraları, xüsusilə
Birinci dünya müharibəsi
əsnasında, basketbolun
Avropada yayılmasında amerikalı əsgərlərin böyük təsiri olmuşdur. Sürətlə inkişaf göstərən
basketbol beləcə Avropada ən yayılmış idmanlar arasında yerini almışdır. Amerika, 1897-ci ildə
Avropada
Dostları ilə paylaş: |