FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2016 Bahar, sayı: 21, s. 51-70
ISSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com
POLITEIA’DA ADALET TARTIŞMASI VE
THRASYMAKHOS’UN MEYDAN OKUMASI
Özgüç ORHAN
ÖZET
Bu
makale
Platon’un
Politeia’sındaki
adalet
tartışmasını
Thrasymakhos’un “gerçekçi” argümanı ışığında incelemektedir. Siyasal
gerçekçiliğin ilk temsilcilerinden sayılan Thrasymakhos’a detaylı bir bakış
Politeia’daki adalet tartışmasını daha bütünsel değerlendirmemizi
sağlayacaktır. Platon’un adalet anlayışı genellikle bir bütünde farklı
unsurların kendilerine özgü işlevi yerine getirmesiyle ortaya çıkan düzen veya
uyum olarak bilinir. Ancak Politeia’da adalete dair anlatılmak isteneni sadece
Birinci ve Dördüncü kitaplarda öne sürülen adalet tanımlarına indirgemek
eksik olacaktır. Thrasymakhos’un meydan okuması Platon’un bu eserinde
adaleti tanımlama çabasından daha fazlasının mevzu bahis olduğunu
gösterir.
Anahtar Kelimeler: Platon, Thrasymakhos, adalet, adaletsizlik, siyasal
gerçekçilik
(The Debate of Justice in Politeia and the Challenge of
Thrasymachus)
ABSTRACT
This article examines the debate about justice in Plato’s Politeia in the
light of Thrasymachus’ “realist” argument. A more detailed look into
Thrasymachus, considered as one of the first representatives of political
realism, would allow for a more holistic understanding of the debate of justice
in Politeia. Plato’s conception of justice is usually known as the order or
harmony in a whole emerging from different elements fulfilling their own
roles. However, reducing what Politeia tries to say about justice merely to the
definitions of justice advanced in Books I and IV would be incomplete. The
challenge of Thrasymachus shows that what is at stake in this work of Plato is
more than a mere concern for defining justice.
Keywords: Plato, Thrasymachus, justice, injustice, political realism
Fatih Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi öğretim üyesi
Politeia’da Adalet Tartışması ve Thrasymakhos’un Meydan Okuması
Sayfa
52
Siyasal düşünce tarihine baktığımızda düşünürleri meşgul eden
başlıca meselenin hak ve hukuku gözeten bir siyasal rejim arayışı olduğunu
görürüz. “Adalet mülkün temelidir” vecizesinde ifade bulan ideal, “devlet”
denilen kurumsal örgütlenmenin adaleti esas alması gerektiği normunu ve
beklentisini ifade eder. Diğer bir ifadeyle herhangi bir örgütlenmenin
“devlet” sayılabilmesi için adaleti gözetir bir şekilde örgütlenmiş olması
gerekir. Ancak her “ideal” (veya Platonik ifadeyle Ideada) olduğu gibi adalet
söz konusu olduğunda da insanın deneyimlediği “gerçeklik” ile akıl yoluyla
kurguladığı “ideal” arasında ayrışma olması kaçınılmazdır.
İnsanlık tarihinde bu meseleyi kapsamlı bir şekilde ilk defa ele alan
şüphesiz Platon ve onun Politeia (Devlet) adlı eseri olmuştur.
1
Kabul etmek
gerekir ki
Politeia üzerine geçmişten günümüze yazılıp çizilenler hayli
fazladır ve mevcut literatüre yeni bir şeyler eklemek oldukça güçtür.
2
Ancak
Platon’un eserlerini diyalog formunda yazmış olması
Politeia’nın ve
dolayısıyla Platon’un adalete dair düşüncelerinin ne olduğu sorusunu canlı
tutmamıza ve bu soruya farklı açılardan yaklaşmamıza imkan sağlar.
Platonik diyalogların nasıl yorumlanması gerektiği meselesi eski bir
tartışma konusudur.
3
Bu makalede diyaloglarda ortaya konan argümanları
büyük ölçüde söz konusu eserin bütünsel bağlamından bağımsız okumayı
tercih eden ve çoğunlukla “Sokrates” olan ana karakteri yazarla
özdeşleştiren “dogmatik” yaklaşımdan ziyade; eserin bütünsel bağlamını ve
dramatik yönlerini daha fazla dikkate alan ve Platon çalışmalarında son on
yıllarda gitgide daha fazla kabul gören “dramatik” yaklaşım tercih edilmiştir.
Bu yaklaşımı benimseyen bir yorumcunun dikkat çektiği gibi, diyalogların
felsefi dersinin önemli bir kısmı doğrudan savunulan görüşlerden ziyade
okuyucuya dolaylı olarak gösterdiklerinde aranmalıdır.
4
Bu açıdan
diyalogların dolaylı anlatımları da önem kazanır.
1
Politeia’nın alışılagelmiş Türkçe adı Devlet olsa da anlam kaymasını önlemek adına
“siyasal rejim” anlamına gelen orijinal başlığı tercih edilecektir. “Devlet” olarak da
çevrilen polis için ise “şehir” karşılığı kullanılacaktır. Esere verilen referanslar metin
içinde Stephanus numaraları belirtilerek yapılmıştır. Kullanılan metinler Allan
Bloom ve Joe Sachs’ın İngilizce çevirileri olup John Burnet’in Platonis Opera’sına da
müracaat edilmiştir. İngilizceden Türkçeye çeviriler bana aittir.
2
Platon’da adalet kavramını tartışan Türkçe çalışmalar için bkz. Topakkaya, “Adalet
Kavramı Bağlamında Aristoteles-Platon Karşılaştırması”; Orhan, “Homeros ve
Hesiodos’da Adalet Kavramının Kökenleri ve Platon’a Yansımaları”.
3
Platon’un diyaloglarının yorumlanması meselesine farklı yaklaşımlar için bkz.
Klagge ve Smith,
Methods of Interpreting Plato and His Dialogues.
4
Frede, “Plato’s Arguments and the Dialogue Form,” s. 219. Yazar bu dersin çok daha
önemli bir yanının ise ortaya konan argümanlar hakkında okuyucuyu düşünmeye
sevk etmesi olduğunu belirtir.