23
VI
asrda
Turk
xoqonligining
chegarasi
VIII
asr
boshida
G‘arbiy
Turk
xoqon-
VII
asr
o‘rtalarida
Arab
xalifaligi
ligining
chegarasi
661
750-yillarda
arablarning
yurishlari
VII
asr
II
yarmida
Xitoy
ta’siridagi
yerlar
Davlat
chegaralari
taxminan
ko‘rsatilgan
Masshtab
1:20
000
000
B
u
l
g
o
r
l
a
r
‘
Qadimgi
boshqirdlar
U
g
a
r
-
F
i
n
q
a
b
i
l
a
l
a
r
i
D
A
S
H
T
I
Q
I
P
C
H
O
Q
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Q
I
R
G
‘
I
Z
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
SH
ARQIY
TU
RK
XOQON
LIG
I
TAN
IMPERIYASI
G‘
A
R
B
I
Y
T
U
R
K
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
Itil
Ufa
Tobol
Ishim
Irtish
Ob
Beya
Qipchoqlar
Ko‘hcha
tengiz
Sarisu
To‘rg‘ay
Irgiz
Yayla
B
i
j
a
n
a
k
l
a
r
Itil
X
A
Z
A
R
X
O
Q
O
N
L
I
G
I
XARKON
DENGIZI
O
g
u
z
l
a
r
‘
‘
O‘KUZ
KO‘L
I
Sayhun
Jayhun
XORAZM
A
R
A
B
S
O
S
O
N
I
Y
L
A
R
D
A
V
L
A
T
I
X
A
L
I
F
A
L
I
G
I
XUROSON
T
O
X
A
R
I
S
T
O
N
BADAXSHON
Faroba
Q
a
r
l
u
q
l
a
r
T
u
r
k
a
s
h
l
a
r
Issiqko‘l
Lobnor
ko‘li
Tarim
Araks
Kura Shemaxa
Faroba
Niso
Sari
Ray
Hamadon
Marv
Balx
Termiz
Nasaf
Buxoro
Samarqand
Xo‘jand
Shosh
O‘zgan
Olmaliq
Tinjou
Sichjou
Isfijob
chegarasi
Yanszi
TURK
XOQONLIGI
24
Afrosiyob. Devoriy tasvir.
mulkdor dehqonlar asoratiga tushib, qaram kadivarlarga aylanadi.
Qashshoqlik, jabr-zulm va dehqonlar asoratiga qarshi aholi bosh
ko‘tarishga majbur bo‘ladi. Shunday xalq qo‘zg‘olonlaridan biri
585–586-yillarda Buxoroda yuz beradi. Qo‘zg‘olonga xoqon xo-
nadoniga mansub Abruy boshchilik qiladi. Qo‘zg‘olondan vahi-
maga tushgan mulkdor dehqonlar va boy savdogarlar Buxoro vi-
loyatini tark etib, Turkiston va Taroz atrofiga borib o‘rnashadilar.
Ular turk xoqoniga murojaat qilib, qo‘z g‘olonchilarga qarshi ku-
rashda yordam berishni so‘raganlar. Turk xoqoni Qoracho‘rin
o‘g‘li Sheri Kishvar (El Arslon) boshliq qo‘shin yuboradi. Ab-
ruy o‘ldirilib, qo‘zg‘olon bostiriladi. Kadivar va xizmatkorlar o‘z
xo‘jayinlari – dehqonlarga qaytariladi.
* 585–586-yillarda Buxoroda Abruy boshchiligida qash-
shoqlik, jabr-zulm va dehqonlar asoratiga qarshi qo‘z-
g‘olon bo‘lib o‘tadi. Qo‘zg‘olon Sheri Kishvar (El Ars-
lon) boshliq qo‘shin tomonidan bostiriladi.
1. G‘arbiy turk xoqonligining boshqaruv tizimi qanday bo‘lgan?
2. Sharqiy va G‘arbiy turk xoqonliklarining farqlari nimalardan
iborat edi?
3. G‘arbiy xoqonlikning ijtimoiy hayoti qanday edi?
4. Nima sababdan Buxoroda xalq qo‘zg‘oloni ko‘tarildi?
5. Qo‘zg‘olonchilarga qanday chora ko‘rildi?
25
6-§. MAHALLIY HOKIMLIKLARNING
TASHKIL TOPISHI
Tayanch tushunchalar: Mahalliy hokimliklar; Sug‘d ixshidlari;
Toxariston; Farg‘ona; choch; Eloq; Shahar me’morchiligi
V–VII asrlarda mamlakat bir qancha ho-
kimliklarga bo‘linib ketadi. Viloyat va
uning yirik shaharlaridan iborat 15 dan
ortiq mustaqil hokimliklar tashkil topadi.
Bu viloyat hokimliklari avval eftallar, so‘ngra Turk xoqonligi-
ga bo‘ysundirilgan bo‘lsa-da, ammo eftallar ham, turk xoqonlari
ham ularning ichki hayotiga deyarli aralashmaydilar. Markaziy
hokimiyatga boj to‘lab turish bilan ular o‘z mustaqilliklarini
ma’lum darajada saqlab qoladilar.
Mustaqil hokimliklar orasida eng yirigi
Sug‘d ixshidlari – voha hukmdorlari edi.
O‘rta asr davlatlari birlashmasi ittifoqida Sug‘d ixshidlari katta
siyosiy nufuzga ega edi. Mazkur ittifoqda Zarafshon va Qash-
qadaryo vodiylarida joylashgan Samarqand, Buxoro, Kesh
vohalarining o‘n bitta yirik mulklari birlashgan edi. Ularning
har biri o‘z hokimi, harbiy chokarlari va mis puli birligiga ega
edi. Samarqand ixshidi saroyida ajdodlar ruhi xotirasiga ibodat-
xona bino qilingan edi. Har yili unda o‘tkaziladigan xotira maro-
simida viloyat hukmdorlarining barchasi ishtirok etardi. Sug‘dda
aholi gavjum yashardi. Sug‘diylar dehqonchilik va bog‘dorchi-
lik, ayniqsa, uzumchilikda nihoyatda sohibkor edilar. Chorvachi-
likda Sug‘dning hisori qo‘ylari va tulporlari juda mashhur edi.
Sug‘d shaharlari bu davrda hunarmandchilikning markaziga
aylanadi. 718-yilda hadya tariqasida Samarqanddan yuborilgan
dubulg‘adan nusxa olib, Xitoy qurolsozlari qo‘shinni temir
qalpoq (dubulg‘a)lar bilan ta’min etganlar. Sug‘d tog‘laridan
oltin, jez, novshadil va tuz kovlab olinardi.
Nisbatan mustaqil hokimliklarning bir
nechtasi Toxaristonda joylashgan edi.
Ular 27 ta tog‘ va tog‘oldi viloyatlaridan iborat edi. Balx shahri
Toxariston poytaxti bo‘lgan.
Toxariston avval eftallar, so‘ngra Turk xoqonligi tomonidan
bo‘ysundiriladi. Manbalarda ta’rif etilishicha, Toxariston aholisi
Mahalliy
hokimliklar
Sug‘d
Toxariston
Dostları ilə paylaş: |