NİYAZİ BERKES
TÜRKİYE'DE ÇAĞDAŞLAŞMA
YAYINA HAZIRLAYAN
AHMET KUYAŞ
..::İX::..
Türkiye'de Çağdaşlaşma / Niyazi Berkes
Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş
Kitap Editörü: Ayşe Erdem
Düzelti: Korkut Tankuter
Kapak ve Sayfa Tasarımı
Nahide Dikel Baskı:
Şefik Matbaası
YKY'de 1. Baskı: İstanbul, Ekim 2002
4. Baskı: İstanbul, Ocak 2003
ISBN 975-08-0434-1
© Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. 1996
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş.
Yapı Kredi Kültür Merkezi
İstiklal Caddesi No. 285 Beyoğlu 34433 İstanbul
Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (0 212) 293 07 23
Bilgi hattı: 0 212 473 0 444
http://www.yapikrediyayinlari.com
e-posta: ykkultur@ykykultur.com.tr
İnternet satış adresi: http://www.estore.com.tr/bulvar/yky
www.teleweb.com.tr
İÇİNDEKİLER
YAYINA HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ - 7
ÖNSÖZ -13
1.KESİM: İLK ADIMLAR
I. GİRİŞ -17
1. Çağdaşlaşma kavramı -17
2. Osmanlı devlet ve toplum kuruluşunun özellikleri - 24
3. Saltanat, hilâfet, gelenek – 28
4. Batı Avrupa ve Osmanlı Devleti - 35
II. İLK AŞAMA -41
1. 1700 yılları-41
2. İlk reform belgeleri -45
3. İbrahim Müteferrika- 50
4. Basımcılık- 55
5. Askerlik - 63
III. İÇ VE DIŞ ENGELLER-73
IV. İKİNCİ AŞAMA: NİZAM-I CEDİT-91
1. Yeni reform projeleri-91
2. Uygulamalar -96
3. Mali sorun -101
4. Nizam-ı Cedit'in sonuçları-108
5. Nizam-ı Cedit'in karşılaştığı dış engeller - 120
V. ÜÇ GİRİŞİM-133
1.Şeriat yasası -133
2.İttifak Senedi-137
3. Halifelik- 145
4. Uluslaşma akımları -147
II. KESİM: MUTLAKİYETTEN MEŞRUTİYETE
VI. GÂVUR PADİŞAH - 169
1. II. Mahmut'un aydın mutlakıyetçi devleti-169
2. II. Mahmut rejiminin portresi -171
3. Yeni eğitim kurumları - 179 4. Mühendishane, Tıbbiye ve
Harp Okulu -184
5. Başlık ve giyim değişmeleri -194
6. Batı uygarlığı üzerine yeni görüşler -199 7. Çelişkiler ve
sorunlar -203
VII. TANZİMAT -213 1. Fermanların hukuksal nitelikleri-213
2. Hükümet-218
3. Kanunlaştırma çalışmaları -220
4. Hıristiyan halkların kalkınması- 227
5. Eğitim-229
6. Tanzimat'ın başarısızlıkları- 244
VIII. DİL ÇAĞDAŞLAŞMASI VE SİYASAL ANLAMLARI -
253
1. Dil ve anlam sorunları - 253
2. Osmanlıca ve medrese dili - 255
3. Osmanlıca ve bürokrasi - 258
4. Dil, yazı ve basım: Şinasi ve Münif Paşa -260
5. Kavram ve anlam sorunu -266
IX. TANZİMAT'A TEPKİLER -271
1. İlk siyasal örgüt-271
2. İkinci siyasal örgüt, "Genç" akımı -275
3. "Yeni" Osmanlılar -282
4. Namık Kemal - 287 5. Yeni Osmanlılar ideolojisinin sonuçları -296
X. KANUN-I ESÂSÎ- 309
1. Bunalım -309
2. İlk hazırlıklar -313
3. Kavram karmaşası içinde doğan anayasa -319
4. Anayasalı mutlakıyet rejimi-328 5. II. Abdülhamit Meclis'i
dağıtıyor - 335
XI. TANRI GÖLGESİNDE ANAYASA- 341
1. İslâm dünyası ve halifelik -341 2. Abdülhamit rejiminin portresi -
343
3. Düşün akımları - 350 4. Ekonomik ve toplumsal değişmeler-364
5. Dil ve basın -368
6. Manevî uygarlık - maddî uygarlık-370
7. Edebiyatta isyan -375
8. Batıcılık -381
XII. MEŞRUTİYET -389
1. Gizli örgütlenmeler - 389
2. Osmanlılık, İslâmlık, Türklük - 393
3. "İttihat" ile "Terakki"- 401 4. Milliyetler sorunu: Birleşme (ittihat)
ya da uzlaşma (itilaf) - 405
5. Üç düşün akımı -410 6. Baş sorun: geriliğin nedenleri -412
7. Batı sorunu -415 8. Kültür ve anlam sorunu - 418
XIII. BÜYÜK TARTIŞMA - 429 , 1. Devlet sorunu- 429
2. Ulusçuluk sorunu - 435
3. Dinde reform sorunu - 439
4. Aile sorunu - 444
5. Din ve eğitim sorunu- 450
6. Ulusal ekonomi sorunu - 461
III. KESİM: CUMHURİYET
XIV. ULUSAL BAĞIMSIZLIK SAVAŞI - 475
1. Büyük Savaş sonrasında durum -475
2. "Ulusal" bir devlet kurulması sorunu - 480
3. "Teşkilât-ı Esâsiye" Kanunu - 494
4. Meclis'teki muhalefet cephesi-501
5. Saltanat - hilâfet davası- 504
6. Son perde - 509
XV. CUMHURİYET DEVRİMLERİ -521
1. Devrimcilik niteliği -521
2. Devrimci hukuk -527
3. Eğitim ve din - 532
4. Din sorunu (1) - 536
5. Din sorunu (2)-541
6. Devrimlerin korunması sorunu -547
KAYNAKÇA - 555
DİZİN- 577
YAYINA HAZIRLAYANIN ÖNSÖZÜ
Sonunda Niyazi Berkes'le tanıştım. 1980'lerin ortasında, bir yaz akşamıydı.
Sevgili Jale Baysal'ın evinde oturmuş, birkaç saat boyunca birçok şeyden, ama en
çok tarihten konuşmuştuk. Kendi neslinden olan diğer davetlilerin yanında, iki
genç tarihçiydik; Cemal Kafadar ve ben. Üstelik ikimiz de en son çalışıp emekliye
ayrıldığı üniversitedendik, yani McGill'liydik. Orada daha çok uslu uslu oturup
dinledik. Kendisi hakkında Ruşen Sezer'den dinleyerek öğrendiğimiz sayısız şeyi,
biyografik ayrıntıları, anekdotları, hattâ başka bazı biyografilere Berkes sayesinde
yapılabilecek ekleri bile bildiğimizi açığa vurmadık, içimden, "o adam bu adam iş
te" deyip duruyordum ama. Bir de, yanılmıyorsam, anlattığı birkaç şey vesilesiy
le, Cemalle anlamlı anlamlı bakıştığımız oldu. Daha çok öğrencilik yaptık yani;
ama ilk fırsatta taşı gediğine koyup, doktora yapmak için McGill Üniversitesi'ne
gitmeyi, kendisi orada olduğu için seçtiğimizi ima edebildik sanırım. Kanada'da
hiç Türk öğrenci yetiştirememiş olmasının yaşamındaki en büyük mutsuzluklar
dan biri olduğunu da Ruşen'den dinlemişliğimiz, bu yağcılığımızda en büyük et
kendi. Yağcılığımız, doruk noktasına, kendisine epeyce bir süre "hocam" deyip
durduktan sonra, yeri geldiğinde Cemal'in, Berkes'in ders almış olmasına karşın,
doğru dürüst hiçbir şey öğrenmediğini ileri sürdüğü bir hocasına "hocam" demeyi
reddetmiş olduğunu da bildiğimizi ima eden bir şeyler söylemesiyle ulaştı.
Berkes
o akşam mutlu oldu mu, bilmiyorum; ama bizim için bu afacanlığın bir tür züğürt
tesellisi olduğu kesindi. Çünkü, her ne kadar Montreal'e kendisi için gitmiş olsak
da, Berkes'ten ders alamamıştık. Biz gelmeden emekliye ayrılmış, İngiltere'ye
yerleşmişti. .
Beni okyanus ötesine gitmeye teşvik eden şey, üniversitenin son yılında, bi-
tirme ödevi hazırlarken tanıştığım bu kitaptır. Gerçi tarih okumaya, Berkes'in ya-
zılarıyla tanışmadan önce karar vermiştim. Ama daha sonraki ilgi alanımın ne
7
Dostları ilə paylaş: |