1
AZƏRBAYCAN RESPUBL KASI TƏHS L NAZ RL Y
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QT SAD UN VERS TET
«MAG STRATURA MƏRKƏZ »
Ə
lyazması hüququnda
Əhmədov Yaşar Şöhrət oğlunun
«Bank əməliyyatları və onların vergiyə cəlb edilməsinin təkmilləşdirilməsi »
mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
İstiqamətin şifri və adı
İİM010000
____Maliyyə ____
İxtisaslaşma şifri və adı İİM010003 ______ Bank işi______
Elmi rəhbər: i.e.d. prof.Z.F.Məmmədov
Magistr proq.rəh: f/prof dos.R.Rzayev
Kafedra müdiri
_ i.e.d. prof. Z.F.Məmmədov
BAKI 2014
2
MÜNDƏR CAT
G R Ş
…………………………………………………………………………………..4
I FƏ
S L.AZƏ
RBAYCAN BANK SEKTORUNUN TƏŞƏ
KKÜLÜ VƏ
BANKLARDA VERG TUTMANIN Ə
SAS PR NS PLƏ
R ……………………….8
1.1.Bank əməliyyatları anlayışının definisiyası..............................................................8
1.1.
Bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb edilməsinin nəzəri əsasları……………………15
1.3.Bank fəaliyyətinin vergiyə cəlb edilməsi sistemləri və iqtisadi effektivlik: nəzəri
konsepsiyalar………………………………………………………………………........31
II FƏ
S L.BANKLARDA VERG TUTMA PROSES N N XÜSUS YYƏ
TLƏ
R …46
2.1.Bank əməliyyatlarından vergitutma sahəsində xarici təcrübə………………………46
2.2.Bank fəaliyyətinin effektivliyinin müəyyən edilməsi………………………………55
2.3.Azərbaycan Respublikasında bank əməliyyatlarından vergitutma xüsusiyyətləri….62
III FƏ
S L.AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASINDA BANKLAR VƏ
BANK
Ə
MƏL YYATLARINDAN VERG LƏR N TƏTB Q N N
TƏ
KM LLƏŞ
D R LMƏ
S ………………………………………………………...66
3.1.Bank əməliyyatlarının ayrı-ayrı növlərinə vergi güzəştləri və vergi
qanunvericiliyinin pozulmasına görə məsuliyyətin artırılmas yolları………............66
3.2.Vergi ödəyicilərinin uçotuna nəzarətlə bağlı bankların rolunun təkmilləşdirilməsi..78
3.3.Azərbaycan bank sistemində vergitutma mexanizmi və nəzarət funksiyasının
təkmilləşdirilməsi istiqamətləri……………………………………………………..87
NƏ
T CƏ
………………………………………………………………………………..89
Ə
DƏB YYAT S YAHISI……………………………………………………………...93
3
G R Ş
Mövzunun aktuallığ
ı. Azərbaycan Respublikasında iqtisadi islahatların və iqtisadi
inkişafın yeni keyfiyyət mərhələsinə qədəm qoyması təkzibedilməz faktdır.
Bu yeni dövrdə – Azərbaycan Respublikasının uzunmüddətli dayanıqlı sosial-
iqtisadi inkişafı üçün daha möhkəm əsasların yaradıldığı mərhələdə çoxşaxəli, çoxtərəfli
elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasına zərurət yaranıb. Ölkənin vergi-büdcə və pul-kredit
sisteminin daha da təkmilləşdirilməsi – strateji inkişafın təminatına imkan yaradan
səviyyəyə çatdırılması da həlli vacib məsələlərdəndir. Şübhəsiz ki, transformasiya
prosesinin indiki mərhələsində aparılan təkmilləşdirmələr zamanı iqtisadi sistemin
elementləri arasındakı qarşılıqlı əlaqələr, bir istiqamətdə aparılan islahatların başqa
istiqamətlərlə uzlaşdırılması nəzərə alınmalıdır. Bugünki islahatlar zamanı qlobal
təkmilləşdirilmələrin daha konkret detallar üzrə tamamlanması zəruridir və bu baxımdan
nəzəri tədqiqatlarda da təkcə iqtisadi sistemin tənzimlənməsinin ən ümumi
problemlərinin araşdırılmasına deyil, tənzimlənmənin müxtəlif altsistemlərinin, daha
konkret tənzimlənmə məsələlərinin təhlilinə ehtiyac yaranıb. qtisadi problemlərin
detallar üzrə tədqiqi ilə strateji iqtisadi siyasət kursunu - ölkənin dayanıqlı inkişafına
yönələn kursu daha da zənginləşdirməyə imkan verən elmi-praktik nəticələri aşkarlamaq
mümkündür. Bu baxımdan bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb edilməsinin
təkmilləşdirilməsi istiqamətlərini aydınlaşdırmağa yönələn tədqiqat işi də kiyafət qədər
aktual hesab edilə bilər. Çünki bu mövzu daxilində, bir tərəfdən, fiskal siyasətlə monetar
siyasətinin daha optimal uzlaşdırılıması məsələlərini təhlil etmək və makroiqtisadi
tənzimlənmənin təkmilləşdirilməsinə yönələn nəzəri təkliflər müəyyənləşdirmək
mümkündür. kinci tərəfdən, son illərdə kifayət qədər inkişaf edən vergitutma sisteminin
ardıcıl təkmilləşdirilməsinə istiqamətlənən nəticələr əldə oluna bilər. Tədqiqatla
müəyyən etmək olar ki, müxtəlif nəzəri baxış və yanaşmalara, xarici təcrübələrə
istinadla birgə transformasiya və posttransformasiya mərhələsində bank əməliyyatlarının
4
optimal vergitutma sistemlərinin formalaşması üçün müəyyən qədər fərqli nəzəri
ə
saslara güvənmək gərəkdir. Bu və başqa cəhətlərdən aydındır ki, tədqiqat mövzusu
kifayət qədər aktualdır.
Problemin öyrənilmə səviyyəsi. Vergitutma probleminin ən müxtəlif tərəfləri nəzəri
cəhətdən olduqca əhatəli araşdırılıb. Vergitutma ilə bağlı ilkin elmi dünyagörüşləri -
sistemli elmi baxışlar qədim Yunanıstan və Romada təşəkkül tapmışdı və Aristotelin,
Platonun, Ksenofantın əsərlərində dövlət vergi gəlirləri barədə məlumatlar verilirdi. Orta
ə
srlər Şərqində də vergi nəzəriyyəsi kifayət qədər inkişaf etmişdi və Nəsirəddin Tusinin
ə
sərlərində yalnız vergilər barədə məhdud məlumatlar verilmirdi. Tusi vergitutumanın
effektivliyi, ədalətliliyini elmi cəhətdən əsaslandırırdı. Rəşidəddinin, Məhəmməd
Naxçıvaninin əsərlərində də vergilər, dövlət maliyyə sistemi əhatəli araşdırılır.
Azərbaycan alimləri D.Bağırov, M.Həsənli, A.Kərimov, B.Xankişiyev, Y.Kəlbiyev,
T.Paşayev, V.Zeynalovun elmi tədqiqatlarında postsovet mühitində vergi sisteminin for-
malaşması, vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi, vergitutma işinin təşkili, vergi
uçotu və auditinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı elmi-praktik əhəmiyyətə malik nəticələr
ə
ldə edilib.
Vergitutmanın bu və başqa ümumi problemləri çox geniş tədqiq olunsa da, bəzi
spesifik məsələlər, o cümlədən bank əməliyyatlarının vergiyə cəlb olunması məsələsi
tam ətraflı araşdırılmayıb. buna görə də postsosializm mərhələsində bank
ə
məliyyatlarından vergitutmanın təkmilləşdirilməsi məsələlərinin elmi tədqiqinə ehtiyac
böyükdür.
Tə
dqiqatın mə
qsə
d və
və
zifə
lə
ri. Tədqiqatın məqsədi bank əməliyyatlarından
vergitutmanın effektiv sisteminin formalaşması üçün elmi-nəzəri əsaslar müəy-
yənləşdirmək, kredit təşkilatlarının vergiyə cəlb edilməsi sistemlərini təkmilləşdirməyə
yönələn elmi-praktik nəticələr aşkarlamaqdır. Bu məqsədin gerçəkləşməsi üçün tədqiqat
işində aşağıdakı vəzifələrin həlli reallaşacaqdır:
- Müxtəlif nəzəri mənbələrin təhlili ilə bank fəaliyyətinin vergiyə cəlb edilməsinin