42
oranı 1989’da % 72 iken 1997 nüfus sayımında % 80’lere çıkmıştır ve 2003 yılı
ortasında belirtilen rakam, bu oranın % 95’e ulaştığıdır. Bu artışın sebebiyse
Türkmen olmayan nüfusun özellikle eğitim ve istihdam konularında yaşadıkları
ayrımcılıklarla göçe zorlanmasıdır (www.kobi.mynet.com).
Ekonomik Durum
Topraklarının büyük bir kısmı çöl olan Türkmenistan’ın en önemli su kaynağı
Ceyhun’dur. Türkmenistan, Özbekistan sınırı boyunca uzanan Amuderya’dan
Karakum Kanalı vasıtasıyla faydalanmaktadır. Sulamanın neredeyse % 90’ı, bu
kanaldan yapılmaktadır. Türkmenistan gerek elektrik üretimi, gerek diğer enerji
kaynakları açısından zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisinin temel taşını pamuğun
yanı sıra doğalgaz ve petrol oluşturmaktadır. Türkmenistan’da doğalgaz, elektrik, su
ve tuz gibi nesnelerin 2030 yılına kadar vatandaşlara tamamen bedava dağıtılması
kararlaştırılmıştır. Türkmenistan’da sağlık hizmetleri tamamen devlet tarafından
verilmektedir. Türkmenistan’da sosyal yardımın büyük çoğunluğu emekli fonundan
karşılanmaktadır (www.tr.wikipedia.org).
Teknoloji: Türkmenistan’da 2000 yılına kadar serbest olan internet erişimi
ve internet kafeler yasaklanmıştır. İnternet kafeler yeniden 2007 yılında açılmış
olmakla birlikte erişim ücreti oldukça pahalıdır. İnternet erişim salonları Türkmen
Telekom şirketine ait iki adet salonda günde 9 saat kadar hizmet vermektedir
(www.tr.wikipedia.org).
Tarım: Türkmenistan’da üretilen başlıca tarım ürünleri pamuk, arpa, buğday,
mısır, çeltik, susam, kavun, karpuz, üzüm, meyan kökü ve doğal ipektir. Dünya
sıralamasında ilk 10 ülke arasında bulunan bu ülkenin pamuk üretimi, toplam tarım
sektörünün % 70’ini oluşturmakta ve ürünün % 20’si işlenmek üzere diğer BDT
ülkelerine ihraç edilmektedir. Ayrıca pamuk ihracından elde edilen gelir, toplam
ihracat gelirinin % 20’sini oluşturmaktadır (www.tika.gov.tr).
Sanayi ve Madencilik: Bitki örtüsü bakımından fakir olan Türkmenistan,
madenler yönüyle oldukça zengindir. Madencilik ve enerji sektörü, sahip olduğu
zengin mineral kaynaklar nedeni ile sanayi üretimde önemli bir yer tutmaktadır.
Ülkenin işletilebilen başlıca doğal kaynakları doğalgaz, sodyum sülfat, krom, sülfür,
kurşun, galyum, bentonit, brom, iyot ve petroldür. Ayrıca, önemli miktarda sodyum
43
ve potasyum çıkartılarak, kimya sanayinde kullanılmaktadır. Tuz üretimi madencilik
faaliyetleri arasında önemli bir yer tutmakta ve üretimin büyük kısmı kimya
sanayinde kullanılmaktadır. Ülkede son yıllarda altın ve platin rezervlerine de
rastlanmıştır. Türkmenistan, SSCB’nin en büyük sodyum sülfat üreticisi olmasına
rağmen, zamanla bu rezervler tükenmiş ve sodyum sülfat tesislerinin faaliyetleri
durdurulmuştur. Türkmenistan gerek elektrik üretimi, gerek diğer enerji kaynakları,
özellikle de doğalgaz açısından zengin bir ülkedir. Ülke ekonomisinin temel taşını
pamuk, doğalgaz ve petrol oluşturmaktadır. Ülkede bulunan petrol rezervlerinin 1,1
milyar ton (1,7 milyar varil) olduğu tahmin edilmektedir. Bugün yıllık üretim
ortalama 5 milyon ton düzeyindedir. Ham petrol, yıllık kapasitesi 5,5 milyon ton olan
Türkmenbaşı rafinerisinde işlem görmektedir (www.tika.gov.tr).
Eğitim
Türkmenistan’da 12 Nisan 1993 tarihinden itibaren Kiril harflerinin
bırakılması, belli bir süre sonra da Latin harflerine geçilmesi kararlaştırılmıştır. 9
yıllık zorunlu eğitim bulunan ülkede ayrıca 9 yıllık meslek okulları ve bunlara bağlı
4 yıllık yüksek eğitim okulları vardır (www.tr.wikipedia.org).
Siyasi Hayat
Türkmenistan başkanlık sistemi ile yönetilen, anayasasına göre, demokratik,
laik bir hukuk devletidir. Halk Maslahatı milli iradenin en yüksek temsilcisi
niteliğindedir. Ayrıca anayasa değişikliği, referandum, ülkenin ekonomik, sosyal ve
politik gelişmesine yön verecek ana konularda tavsiyeleri tartışma ve karar alma
yetkisine sahiptir. Ancak Halk Maslahatı yasama organı değildir. Türkmenistan’ın
yasama organı meclistir. Halk Maslahatı kararları meclis tarafından yasalaştırılır.
Meclis, anayasanın hazırlanması ve değiştirilmesi, kanunların yasalaştırılması,
parlamento ve başkanlık seçimlerinin tarihlerinin belirlenmesi, başbakan
yardımcılarınca yürütülen faaliyetlerin onaylanması, bütçenin onaylanması
hususlarında
yetkilidir.
Türkmenistan’da
tek
parti
bulunmaktadır
(www.tr.wikipedia.org).
44
2.1.5. Tacikistan
Resmi
adı
Tacikistan
Cumhuriyeti
(Tacik
Türkçesi’nde Ҷумҳурии
Тоҷикистон, Latin alfabesi ile Cumhurii Tocikiston)’dir. Komşuları güneyde
Afganistan, batıda Özbekistan, kuzeyde Kırgızistan ve doğuda Çin Halk
Cumhuriyeti’dir. Başkenti Duşanbe’dir. Bir dönem SSCB’ne bağlı iken, 1991 yılında
bağımsızlığını ilan etmiştir. Ülkenin yüzölçümü 143.100 km²’dir. Nüfusu
5.264.000’dir. Taciklerin kökeni diğer dört Orta Asya devletinden farklı olarak Türk
değil Fars (İran) asıllıdır. Tacikçe, Farsça’nın bir koludur. Ülkede Taciklerden başka
Özbek Türkleri, Türkmen Türkleri ve Kırgız Türkleri de bulunur. Para birimi Tacik
Somonisi’dir ve kişi başı milli gelir 310 $’dır (www.tr.wikipedia.org).
Coğrafi Konum
Orta Asya ülkelerinden olan Tacikistan, doğudan Çin, güneyden Afganistan,
batıdan ve kuzeybatıdan Özbekistan, kuzeyden Kırgızistan ile çevrilidir. En yüksek
yeri eski adıyla Komünizm Tepesi yeni adıyla Somoni Tepesi (7.483 m.)’dir.
Topraklarının % 93’ü dağlıktır. Ancak dağlık alanlarda da tarım arazisi ya da otlak
olarak kullanılan araziler mevcuttur. Topraklarının % 7’si tarım alanı, % 23’ü
otlaktır. Ülkeye sert bir iklim hakimdir. Kışlar çok soğuk, yazlar çok sıcak geçer.
Sıcaklık kışın dağlık bölgelerde bazen -60 dereceye kadar düşmekte, yazın ise
vadilerde +48 dereceye kadar çıkmaktadır (www.ulkeler.net).
Demografik Yapı
Taciklerin kökeni diğer dört Orta Asya devletinden farklı olarak Türk değil
Fars (İran) asıllıdır. Tacikçe Farsça’nın bir koludur. Ülkede Taciklerden başka Özbek
Türkleri, Türkmen Türkleri ve Kırgız Türkleri de bulunur. Çoğunluk İslam
dinindendir. Hristiyan azınlık çoğunlukla
Ruslardan oluşmuştur. Nüfusu
5.710.000’dir. Nüfusun % 33’ü şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 67 yıldır.
Çocuk ölümlerinin oranı binde 41’dir. Nüfusun % 43’ünü 14 yaşın altındakiler
oluşturmaktadır. Km² başına düşen insan sayısı 39,9’dur (www.tr.wikipedia.org).
Dostları ilə paylaş: |