22 Щикмят
yaradıcılı
ğına çox böyük təsir göstərmişdir. Əxilər təşkilatı
mütərəqqi xarakterə
malik olmaqla, ümumi azadlıq, qarda
şlıq, istismar edilən kütlələrin feodalizm
zülmün
ə qarşı ittifaqını təşkil etmək kimi xeyirxah fikirlər irəli sürməklə
c
əmiyyətin ümumi inkişafına köməklik göstərirdi. Əxi
təriqətinin irəli sürdüyü
bel
ə parlaq şüarlar cəmiyyətin qabaqcıl adamlarını nəinki feodalizmə qarşı
mübariz
əyə qaldırırdı, eyni zamanda qabaqcıl ziyalı və istedadlı adamların
humanist, v
ətənpərvərlik və digər mütərəqqi ideyalarını gücləndirirdi”.
(M
əmmədov, 1962: 14) Sosial bərabərlik uğrunda inqilabı müdafiə edən
sosializm t
ənqidində əxiliyin bu tərəfinin qabardıldığını və müəyyən dərəcədə
t
əhrif edildiyini görürük. “Çox
güman ki, bu təşkilat Nizaminin nəzəriyyəsini
r
əhbər tutmuşdur. Nizami isə onun təcrübəsindən ətraflı surətdə istifadə
etmi
şdir. Nizaminin irəli sürdüyü ideal cəmiyyət nəzəriyyəsi mütəfəkkirin sıx
sur
ətdə əlaqədar olduğu əxi təşkilatının irəli sürdüyü məramnamənin təsiri
n
əticəsində əmələ gəlmişdir”. (Məmmədov, 1962: 41)
Bertelsin “
Əxilərin dövləti” olaraq səciyyələndirdiyi «İskəndərnamə»dəki
toplum birlik, qarda
şlıq, yardımlaşma, bərabərlik etibarilə ən ideal sistemdir.
Z
ənnimizcə, bu utopik toplumun bənzəri
nə Tomas Morun əsərində, nə
sosializmin ictimai
əsaslarında axtarılmamalı, tarixi gerçəyə uyğun olaraq
islamdan v
ə onunla səsləşən əxilikdən doğan baxış modeli
kimi dəyərləndiril-
m
əlidir. Nizami Gəncəvi əxi təşkilatının üzvü olmasa da, onun əsərləridə həmin
t
əsəvvüfyönümlü cərəyanın əxlaqi, mənəvi və ictimai-sosial ideyalarının əks-
s
ədası eşidilir. Həmin ideyaların kökündə islamın və təsəvvüfün
ümumi əxlaqi-
sosial d
əyərləri ilə yanaşı, Nizaminin öz arzuları dayanır.
Ə
DƏ
Bİ
YYAT:
1.
Akalın N. (1998: 73-74). “Nizami-yi Gencevinin Hayatı, Edebi Ki
ş
iliğ
i və
Eserleri”, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 7, Güz – 1998, s.
67-92
2.
Araslı N. (1980). Nizami v
ə
Türk Ə
də
biyyatı. Bakı: Elm
3.
Bertels E. (1962). Nizami i Fuzuli. Moskva:
İ
zdatelstvo Vostoçnoy Literaturı
4.
Cahen C. (1987).
İ
lk Ahiler Hakkında. (Çev.: M.Öztürk). Atatürk Kültür, Dil
ve Tarih Yüksek Kurumu, Belleten, sayı: 196-198, cilt: L, Ankara: Türk Tarih
Kurumu Basımevi, s. 591-601
5.
Çalı
ş
kan Y. – İ
kiz, L. (1993). Kültür, Sanat ve Medeniyetimizde Ahilik. Ankara:
Kültür Bakanlı
ğ
ı Halk Kültürlerini Araş
tırma və
Geliş
tirme Genel
Müdürlü
ğ
ü Yayınları: 193, Gelenek Görenek və
İ
nançlar Dizisi: 15.