216
MARAQOYATMA
Maraqoyatmaya şimşək çaxmasına dair qısa film nümayiş etməklə başlamaq olar. Bu za-
man mövzuya aid fəndaxili və fənlərarası inteqrasiyadan istifadə etmək olar. Sinfə aşağıdakı
tip suallar verilə bilər:
– Şimşək çaxması hansı fiziki hadisədir?
– Şimşək çaxan zaman onun səsindən əvvəl parıltısının görünməsinə səbəb nədir?
– Sürət nəyə deyilir? Sürətin riyazi ifadəsindən istifadə edərək şimşəyin parıltısının sürətini
ölçmək olarmı?
Şagirdlərin cavabları dinlənilir. Lövhədə tədqiqat sualı yazılır və müəllim tərəfindən
səsləndirilir. Şagirdlərin fərziyyələri qeyd olunur.
S.s
Sual
Şagirdlərin fərziyyələri
Nəticə
1
Şimşək çaxması hansı
fiziki hadisədir?
1
2
3
4
2
Şimşək çaxan zaman
onun səsindən əvvəl işı-
ğını görməyimizə səbəb
nədir? Bu hadisəyə sə-
bəb hansı fiziki kəmiy-
yətdir?
1
2
3
4
3
Sürət nəyə deyilir?
Sürətin riyazi ifadəsin-
dən istifadə edərək şim-
şəyin işığının sürətini
ölçmək olarmı?
1
2
3
4
5
Tədqiqat sualı:
“
İşığın yayılma sürətini necə təyin etmək olar?”
Dərsin bu mərhələsində şagirdlər işığın yayılma sürətinin təyininə aid dərslikdə verilən
materialı diqqətlə oxuyurlar ( C bloku). Burada onlar işığın sürətinin astronomik və labora-
toriya üsulları ilə tanış olurlar.
MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ VƏ MÜZAKİRƏSİ
Dərsin bu mərhələsində şagirdlər işığın yayılma sürətinin təyininə aid dərslikdə verilən
materialı diqqətlə oxuyurlar. Burada onlar işığın sürətinin astronomik və laboratoriya üsulları
ilə tanış olurlar. Şagirdlərin diqqəti aşağıdakı suallarla təlim məqsədinə istiqamətləndirilə
bilər:
İşıq şüası nəyə deyilir?
İşığın yayılma sürəti haqqında hansı tarixi məlumatlarla tanışsınız?
İşığın böyük sürətlə yayılmasına aid misallar göstərin.
İşığın yayılma sürəti astronomik üsulla necə təyin olunmuşdur?
İşığın yayılma sürəti laboratoriya üsulu ilə necə təyin olunmuşdur?
Şagirdlərin mənimsəmə keyfiyyətini yüksəltmək məqsədilə “Fizika multimedia” dərsliyindən
istifadə oluna olar.
ala
he
gö
Şa
S
1
2
YA
Mə
L=
“N
H
sü
Ə
sü
sü
sü
“N
mü
tap
for
mə
etm
ÜMUMİLƏŞD
Nəzəri məluma
araq müəyyən ist
– Sürət nəyə
sablamaq olarmı?
– Nəyə görə ilk
– Fransız fizik
rə daha dəqiq alı
– İşıq şüasının
agirdlər birlikdə a
S.s
İşıq sürət
etmək üçü
1
Astronomik
2
Laboratoriya
ARADICI TƏTB
əsələ. Fizo qurğ
=8633 m-dir. İşıq
12,67
bəra
Verilir
N = 720
L = 8633 m
12,67
1
?
Nəticəni müzakirə
Su
Hesablamadan işığ
ürəti üçün hansı nə
Əgər güzgü dişli ç
ürəti ilə uzaqlaşdır
ürətlə yaxınlaşdırıl
ürəti necə dəyişər?
Nə öyrəndiniz?”
üstəqil olaraq üm
pşırığı “AktivIns
rmada təqdim ed
ənasını uyğun his
məklə yerinə yeti
DİRMƏ VƏ NƏT
atın ümumiləşdiri
tiqamətlər verə b
ə deyilir? İşıq
?
k dəfə olaraq Dan
ki Armand Lui F
ndı?
sürəti üçün tapd
aşağıdakı cədvəli
tini təyin
ün təcrübə
Tə
üsul
a üsulu
BİQETMƏ
usunda dişlərinin
q şüasının ilk də
abər idi. İşığın hav
Həlli
.
ə edin” hissəsində
ual
ğın havada yayılm
ticəni aldınız?
çarxdan hər hansı
rılarsa və ya həm
larsa, işığın yayılm
hissəsində verilm
mumiləşdirməsinə
spire”, “MimioSt
də bilər. Bu zama
ssələrdə qeyd ed
irmək olar.
İşıq sürəti
• _______
• _______
217
TİCƏ
ilməsi zamanı mü
ilər. Bu zaman m
şüasının sürətin
nimarka astronom
Fizonun işıq sürət
dığınız qiymətləri
doldurmaqla nət
əcrübənin qısa
məzmunu
n sayı N = 720
əfə görünməz old
vada yayılma sür
4 ∙ 8633 ∙ 7
əki araşdırmada t
I
ma
in
ma
miş tapşırıq dərs b
ə xidmət edir. Te
tudio”, “Power P
an şagirdlər elekt
də bilərlər. Bunu
Ryomer təcrübəs
• ________
• ________
üəllim mövzunun
müəllim sadə sual
ni sürət düsturu
mu Olaf Ryomer i
ti üçün hesablad
i müqayisə edin.
ticələr çıxarırlar:
Alınan nəticə
(vakuum)
olan çarx ilə g
duğu zaman dişl
rətini hesablayın.
Hesablanması
720 ∙ 12,67
3
təqdim edilən sua
Qrupun gəldiyi
II
boyunca şagirdin
exniki imkanları
Point” proqramla
tron lövhədə sərb
aşağıdakı cədvə
si
Fizo təcrübəs
• ________
• ________
n mürəkkəbliyini
llar verə bilər. Mə
undan istifadə
işıq sürətini təyin
dığı qiymət hansı
Hansı üsul əlveriş
Nə üçün?
güzgü arasındakı
i çarxın firlanma
315014717
allara cavab veril
nəticə
III
IV
n öyrəndiyi əsas b
olan siniflərdə m
arının birində in
bəst şəkildə açar
l və sxemlərdən
si
i nəzərə
əsələn:
etməklə
n etdi?
ı səbəbə
şlidir?
məsafə
a tezliyi
ir.
bilikləri
müəllim
nteraktiv
sözlərin
istifadə
El
1.
2.
3.
diy
xid
ver
üçü
Qi
mü
ektron resurslar
https://www.yout
https://www.yout
https://www.yout
“Öyrəndiklərini
yi əsas biliklərin
dmət edir. Dərsin
rilən tapşırıqları
ün zəmin yaradır
iymətləndirmə.
üəyyən etmək ola
İşığın vakuum
yayılma sürət
İşığın suda y
sürəti
İşığın almazd
yayılma sürət
İşığın kanada
balzamında y
sürəti
İşığın şüşədə
sürəti
r:
tube.com/watch?
tube.com/watch?
tube.com/watch?
izi yoxlayın” his
n müstəqil olaraq
n vaxtından asılı
yerinə yetirməy
r.
Aşağıdakı meya
ar.
t
mda
ti
U
ayılma
da
ti
a
yayılma
yayılma
218
?v=vt7lxyZEXMs
?v=qsLqQC52NT
?v=4RtFTQESrjQ
səsində verilmiş
q ümumiləşdirm
ı olaraq müəllim
yi tapşıra bilər.
arlar əsasında təl
İşıq
sürəti
Ryomer
əcrübəsi
_____
t
Uyğunluğu müə
TY
Q
tapşırıqlar dərs b
məsinə və zəif cə
m “Öyrəndiklərin
Bu tapşırıqlar q
lim məqsədlərinə
Fizo
təcrübəsi
əyyən edin
2,2
1,25
1,9
3
2,0
boyunca şagirdin
əhətlərin aşkarlan
izi yoxlayın” his
qiymətləndirmə a
ə nail olmaq də
5 ∙ 10
⁄
5 ∙ 10
⁄
5 ∙ 10
⁄
∙ 10
⁄
0 ∙ 10
⁄
n öyrən-
nmasına
ssəsində
aparmaq
ərəcəsini
219
M-lar
I
səviyyə
II
səviyyə
III
səviyyə
IV
səviyyə
İzahe
tm
ə
İşığın yayılma sürəti-
nin astronomik və op-
tik üsullarla ölçülmə
mexanizmini səhv
izah edir.
İşığın yayılma sürəti-
nin astronomik və op-
tik üsullarla ölçülmə
mexanizmini çətinlik-
lə izah edir.
İşığın yayılma sürəti-
nin astronomik və op-
tik üsullarla ölçülmə
mexanizmini əsasən
izah edir.
İşığın yayılma sürəti-
nin astronomik və op-
tik üsullarla ölçülmə
mexanizmini ətraflı
izah edir.
Şə
rhetm
ə
İşığın vakuumda ya-
yılma sürətinin təbi-
ətdə ən böyük sürət
olduğunu misallarla
səhv şərh edir.
İşığın vakuumda ya-
yılma sürətinin təbi-
ətdə ən böyük sürət
olduğunu misallarla
çətinliklə şərh edir.
İşığın vakuumda ya-
yılma sürətinin təbi-
ətdə ən böyük sürət
olduğunu misallarla
qismən şərh edir.
İşığın vakuumda yayıl-
ma sürətinin təbiətdə
ən böyük sürət olduğu-
nu misallarla düzgün
şərh edir.
M
əs
əl
ə h
əll
et
m
ə
İşığın yayılma sürəti-
nin hesablanmasına
aid kəmiyyət xarak-
terli sadə məsələləri
həll edə bilmir.
İşığın yayılma sürəti-
nin hesablanmasına
aid kəmiyyət xarak-
terli sadə məsələləri
çətinliklə həll edir.
İşığın yayılma sürəti-
nin hesablanmasına
aid kəmiyyət xarak-
terli sadə məsələləri
qismən həll edir.
İşığın yayılma sürəti-
nin hesablanmasına aid
kəmiyyət xarakterli sa-
də məsələləri dəqiq
həll edir.
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur.
Ev tapşırığı. 4-cü məsələni evə tapşırmaq olar.
220
Dərs:
MƏSƏLƏ HƏLLİ
Məsələ həlli dərslərini diskussiya şəklində təşkil etmək məqsədəuyğundur. Belə dərs-
lərdə şagirdlər həll olunan məsələyə dair fikirlərini bildirir, onların həll yollarını müzakirə
edirlər. Müəllim bu zaman məlum olan məsələnin məzmununu aydınlaşdırmağa və həll
yoluna istiqamətləndirməyə kömək edir.
Müqayisə tipli məsələlərin həllində Venn diaqramından, müzakirə tipli məsələlərin
həllində isə konseptual cədvəllərdən istifadə etmək olar.
Məsələlərin inkişafetdirici rolunu təmin etmək məqsədilə onları həll edərkən şagirdlərə
maksimum sərbəstlik verilməlidir. Dərsdə hər bir məsələnin həllini izah etməyə ehtiyac
yoxdur. Eynitipli məsələlərin həllinə dair bir nümunə göstərmək kifayətdir. Məsələ həllinin
aşağıdakı mərhələlər üzrə təşkili daha məqsədəuyğundur.
Məsələ mətninin öyrədilməsi
Məsələnin mətni
Məsələ mətninə aid suallar
Göydaş (mis kuporosu) məhlulunun elektrolizi
zamanı 50 dəq müddətində katodda 1,98 q mis
ayrıldı. Elektroliz hansı cərəyan şiddətində baş
vermişdir (
,
∙
)?
1. Göydaş (mis kuporosu) məhlulunun
kimyəvi tərkibi hansı maddələrdən iba-
rətdir?
2. Katod və anod nədir?
3. Elektroliz qanunu necə ifadə olunur?
4. Elektroliz prosesini izah edin?
Məsələnin təhlili
Məsələnin aid
olduğu mövzuya
dair suallar
1. Cərəyan şiddəti nəyə deyilir? Gərəyan şiddətinin vahidi nədir?
2. Elektrolitik dissosiasiyanın mexanizmi nədən ibarətdir?
3. Elektrolit nədir və onun elektrik keçiriciliyi metalların keçiriciliyindən nə ilə
fərqlənir?
4. Elektroliz qanununun riyazi ifadəsi necə yazılır?
5. Elektrokimyəvi ekvivalentin BS-də vahidi nədir?
Alt
STANDARTLAR
2.1.4. Maddələrin quruluş və xassələrinə aid məsələlər qurur və həll edir.
Təlim
NƏTİCƏLƏRİ
Mayelərin elektrik keçiriciliyinə dair məsələlər qurur və həll edir.
DƏRSİN TİPİ
İnduktiv
İstifadə olunan
İŞ FORMALARI
Bütün siniflə iş, cütlərlə iş, fərdi iş
İstifadə olunan
ÜSULLAR
Beyin həmləsi, araşdırma, təhlil, təqdimat, tapşırıqvermə
Fənlərarası
İNTEQRASİYA
Riy.1.1.3, Riy 1.2.2, Riy. 1.2.4, Riy.1.3.1, Riy. 2.2.1, Riy. 2.2.3,
Riy. 3.1.5, Riy. 5.1.1, İnf. 3.2.4, Kim.1.3.1, Kim. 3.1.1.
RESURS
İş vərəqləri, müşahidə vərəqələri, plakat, kompüter, proyektor, interaktiv
lövhə (“MimioStudio” və ya “Promethean”)
221
Məsələnin həlli
Elektroliz zamanı elektrodlar üzərində ayrılan maddənin kütləsi elektrolit-
dən keçən elektrik yükünün miqdarı ilə düz mütənasibdir.
v
ə
ya
.
Burada
elektrod üzərində ayrılan maddənin kütləsi,
elektrolit-
dən keçən elektrik yükünün miqdarı,
mütənasiblik əmsalı olub
maddənin elektrokimyəvi ekvivalentidir.
Məsələ şərtinin yazılması və bir sistemə gətirilməsi
Verilən və çevirmə:
Vahidin hesablanması:
∙
1 A
t = 50 dəq=3000 san.
m = 1,98 q=1,98
∙ 10
-3
kq
k = 0,33·10
-6
kq/kl
_______________________
I – ?
Məsələnin həlli
Elektrolizin hadisəsinin baş verdiyi cərəyan şiddəti hesablanır.
,
∙
,
∙
∙
∙
.
Cavab: 2 A
Ev tapşırığı:
1. İş vərəqlərinin yoxlanılması zamanı aşkarlanan və qeyd edilən qüsurların düzəldilməsi.
2. Məsələ 2-ni həll etmək.
Qiymətləndirmə. Aşağıdakı meyarlar əsasında təlim məqsədlərinə nail olmaq dərəcəsini
müəyyən etmək olar.
Meyar
I
səviyyə
II
səviyyə
III
səviyyə
IV
səviyyə
M
əs
əl
əh
əlle
tm
ə
Mayelərin elektrik
keçiriciliyinə dair
məsələləri səhv
qurur və həll edə
bilmir.
Mayelərin elektrik
keçiriciliyinə dair
məsələləri
çətinliklə qurur
və müəllimin
köməyi ilə həll
edir.
Mayelərin elektrik
keçiriciliyinə dair
məsələləri əsasən
qurur və qismən
həll edir.
Mayelərin elektrik
keçiriciliyinə dair
məsələləri düzgün
qurur və dəqiq
həll edir.
Dərsin sonunda iş vərəqləri yığılır və şagirdlərin portfoliosuna əlavə olunur.
222
TÖVSİYƏ OLUNAN MƏNBƏLƏR
1. Ümumi təhsilin fənn standartları. Bakı: “Mütərcim”, 2012.
2. Ümumtəhsil pilləsinin dövlət standartları və proqramları (kurikulumları). Bakı,
2010.
3. Cenni l.Stil, Kurtis S.Meredit və Çarlz Templ. Tənqidi təfəkkürün inkişaf
etdirilməsi üsulları. II kitab. Bakı, Açıq Cəmiyyət İnstitutu – Yardım Fondu,
Bakı, 1999.
4. Cenni l.Stil, Kurtis S.Meredit və Çarlz Templ. Birgə təlim. V kitab. Bakı, Açıq
Cəmiyyət İnstitutu – Yardım Fondu, Bakı, 2000.
5. Fəal təlim. Təlimatçılar və müəllimlər üçün vəsait. Azərbaycan Respublikası
Təhsil Nazirliyi, Təhsilin İnkişafı Mərkəzi, Bakı, 2003.
6. Abdullayev S.Q. Elektrik və maqnetizm. Bakı,: “AM 965 MMC”, 2015, 384s.
7. Fizikadan multimedia. I–IV CD. Bakı: Bakınəşr, 2007.
8. Abdurazaqov R.R. Fizikadan multimedia. Metodik vəsait. Bakınəşr, 2007.
9. Abdurazaqov R.R., Məsimov N.M., Padarov X.İ. Fizika. II hissə. Bakı,: Elm və
təhsil, 2011, 260 s.
10. Əlizadə Ş.H. Fizikadan nümayiş eksperimenti: Bakı,: 3 saylı Bakı mətbəəsi
ASC, 2011. 222 s.
11. Eyvazov E.Ə., Qurbanov S.Ş., Fərəcov V.C. Yarımkeçiricilər fizikasına giriş.
Bakı,: Çinar-çap, 2007, 393 s.
12. Murquzov M.İ. Atom fizikası. Bakı,: Elm və təhsil, 2011, 444 s.
13. Qocayev N. Ümumi fizika kursu. IV cild. Optika. Bakı, Çaşıoğlu, 2009, 624 s.
14. İnteraktiv təlim ensiklopediyası [mətn]. Мüəllimlər üçün tədris vəsaiti/ tərcümə
və redaktə K.R.Quliyeva. Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi. Bakı,
2010. 162 s.
15. Qəhrəmanov A. Ümumi orta təhsil səviyyəsinin yeni fənn kurikulumlarının
tətbiqi üzrə təlim kursunun iştirakçılari üçün təlim materialı. Bakı, 2012.
16. Təhsil işçilərinin 2014-cü il sentyabr konfransları üçün tövsiyələr. Təhsil Prob-
lemləri İnstitutu. Bakı: Mütərcim, 2014.
17. Templ Ç., Meredit K., Stil C. Uşaqlar necə dərk edir? İlkin prinsiplər. Açıq
Cəmiyyət İnstitutu – Yardım Fondu. Bakı, 2000.
18. Templ Ç., Meredit K., Stil C. Tənqidi təfəkkürün gələcək inkişaf üsulları. Açıq
Cəmiyyət İnstitutu – Yardım Fondu. Bakı, 2000.
19. Yeni təlim texnologiyaları və müasir dərs. Dərs vəsaiti/ Azərbaycan Res-
publikası Təhsil Problemləri İnstitutu, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Min-
gəçevir filialı; tərt. A.H.Dəmirov; elmi red. N.R.Manafov. – Mingəçevir: Min-
gəçevir Poliqrafiya Müəssisəsi MMC, 2007, 124 s.
20. Yeni təhsil proqramlarının (kurikulumların) tətbiqi məsələləri. Təhsil Problem-
ləri İnstitutu. Bakı: Mütərcim, 2014.
21. Fizikadan nümayiş eksperimenti. 1 cild. Mexanika, istilik. Müəllimlər üçün
vəsait. Bakı: Maarif, 1976, 361 s.
22. Fen ve Teknoloji. Ders Kitabı. 10-cu sınıf. Ankara, 2010.
223
23. Fen ve Teknoloji. Ögretmen Kitabı. 8-ci sınıf. Ankara, 2010.
24. Gandhi, Jagdish. Education for Protection and Security: of the world's two
billion children and generations yet to be born / J. Gandhi. Luckhom: Global
Classroom, Pvt. Ltd., 2010. 260 p. ingilis dilində
25. Murquzov M.İ., Abdurazaqov R.R., Allahverdiyev A.M., Cəlilova S.X. Fizika.
Testlər. 7-8-ci siniflər üçün. Bakı: Bakınəşr, 260 s.
26. Miclene T.H.Chi “Active Constructive Interactive: A Conceptual Framework
for Differentiating Learning Activities” // Psychology in Education, Arizona
State University Received 22 July, 2008; received in revised form 11
November 2008; accepted 11 November, 2008.
27. Колеченко А.К. Энциклопедия педагогических технологий: пособие для
преподавателей. СПб.: Каро, 2009, 367с.
28. Кошелева Н.В. Краткий обзор некоторых инновационных педагогических
технологий в свете создания адаптивной школы: [разноуровневое и мо-
дульное обучение физике]/Н.В.Кошелева//Физика в школе. 2008. №1,
c.14-17.
29. Перышкин А.В. Физика 8. Учебник. М.: Дрофа, 2013, 192 с.
30. Минькова Р.Д., Иванов А.И. Физика 8. Учебник. М.: АСТ, 2014, 239 с.
31. Селевко, Г.К. Энциклопедия образовательных технологий: В 2т.: [в учеб-
но методическом пособии нового поколения представлены около 500 тех-
нологий обучения, воспитания и педагогические технологии на основе
применения соврем. информац. средств] / Г.К. Селевко: М.: НИИ школь-
ных технологий, 2006. 816 с. (Серия «Энциклопедия образовательных тех-
нологий).
32. Саан A. Веселые эксперименты для детей. Физика. Санкт-Петербург:
Питер, 2012, 56 с.
33. Храмов Ю.А. Физики. Биографический справочник.М.: Наука,1983.400 с.
34. Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. - М., 1981.
35. www.kurikulum.az/index.../kurikulumlar/.../pill.
36. www.kurikulum.az/.../kurikulumTam/fizika.pdf
37. http://www.uchportal.ru/load/
38. http://www.deklaraciisqe.altervista.org/.../fizika...ass.html
39. https://www.youtube.com/watch?v=fpohWDwo3Do,
40. https://www.youtube.com/watch?v=1urbM5IUlcE
41. http://school collection.edu.ru/catalog/rubr/a127a253 6d4f 431c 9d9e ce 1f86
260 293 / 78872/?interface=pupil
224
Fizika – 9
Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün
“Fizika” fənni üzrə müəllim üçün metodik vəsait
Tərtibçi heyət:
Müəlliflər:
Mirzəli İsmayıl oğlu Murquzov
Rasim Rəşid oğlu Abdurazaqov
Rövşən Mirzə oğlu Əliyev
Dilbər Zirək qızı Əliyeva
Habil Laçın oğlu Bayramlı
Dil redaktoru
K.Cəfərli
Nəşriyyat redaktoru
K.Abbasova
Texniki redaktoru
Z.İsayev
Dizayneri
P.Məmmədov
Korrektoru
A.Məsimov
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
03.06.2016-cı il tarixli 369 №-li
əmri ilə təsdiq olunmuşdur.
© Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi – 2016
Kağız formatı: 70 x 100
1
/
16
.
Səhifə sayı 224. Fiziki çap vərəqi: 14.
Tirajı: 7000. Pulsuz.
“Şərq-Qərb” ASC-nin mətbəəsində çap edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |