adlandırırdılar. ngiltərədə təhkimçilik yox idi. Lakin kəndlilərin əsas kütləsi
töycünü mülkədarlara pulla, məhsulla və heyvanla ödəyirdilər.Kəndlilərin pul ilə
haqq- hesabları getdikcə artırdı.
Kralın ağır vergiləri yeni zadəganlara və bujuaziyaya əldə etdikləri vəsaiti tam
şə
kildə təsərrüfatın inkişafına yönəltmələrinə mane olurdu.
Hələ XVI əsrdə ngiltərə katolik kilsəsindən çıxmışdı.Müstəqil olan ngiltərə
kilsəsi anqlikan kilsəsi adlanırdı.Bu kilsənin katolik kilsəsindən fərqi az idi, onu
da keşişlər idarə edirdilər, lakin başçı Roma papası deyil, kral idi. Anqlikan
kilsəsi böyük torpaq mülklərinə sahib olmaqla yanaşı, həm də kəndlilərdən onda
bir vergi alırdı. Kilsə kral hakimiyyətinin və zadəganların dayağı sayılırdı.
Xalq kütlələri , yeni zadəganlar və burjuaziya arasında puritan təriqəti
yayılmaqda idi. Puritanlar təmtəraqlı məbədlərin və mərasimlərin , din
xadimlərinin sərvət toplamalarının əleyhinə idilər. Onlar belə hesab edirdilər ki,
kilsəni bu israfçılıqdan “təmizləmək” lazımdır. Puritanlar kilsə gəlirinin çox
hissəsini ələ keçirən keşişlərin hakimiyyətinə qarşı çıxırdılar. Habelə puritan
ideyaları kralın mütləq hakimiyyətinə və feodal quruluşuna qarşı idi.
1603-cü ildən etibarən ngiltərəni yeni sülalə olan Stüartlar sülaləsi(1485-
1603) idarə etməyə başladı. Hakimiyyətə gəldiyi andan etibarən Stüartlar
sülaləsinin ingilis parlamenti və puritan kilsəsi ilə münaqişəsi başlanmışdı.
Hakimiyyətə gəlmiş I Yakov(1603-1625) vergilərin müəyyən edilməsi
hüququnun parlamentə məxsus olmasını qəbul etmək istəmirdi.
I Yakovun ölümündən sonra onun varisi, Uels şahzadəsi I
Karl(1625-1649) hakimiyyətə gəldi. Bütün ingilis cəmiyyəti ümid
edirdi ki, yeni kral təxirə salınmadan dəyişiliklər həyata keçirəcəkdir.
Lakin I Karl da atası kimi yeni zadəganlar və bujuaziyanın mənafeyi ilə
razılaşmaq istəmirdi. Buna görə də hakimiyyətinin ilk üç ilində I Karlla
parlament arasında kəskin münaqişə baş verdi. 1628-ci ildə parlament,
hökümətin çətinlik çəkməsindən istifadə edərək kralı üç dövlətlə-Fransa,
spaniya və Avstriya ilə müharibəyə çağıran “Hüquqlar haqqında Bill” və ya
“Hüquqlar haqqında Petisiya” imzalamağa məcbur etdi. Həmin sənədin
müəllifləri “Böyük azadlıq xartiyası”na əsalanaraq tələb edirdilər ki,
parlamentin razılığı olmadan heç bir vergi qoyulmamalı, məhkəmənin qərarı
olmadan həyata keçirilən bütün həbslər qanunsuz hesab olunmalıdır. I Karlın
“bill”i pozmasına parlament müqavimət göstərirdi. Ona görə də kral 1629-cu
ildə parlamenti buraxdı. Bu hadisədən sonra ngiltərədə I Karl 11 il təkbaşına
ölkəni idarə etmişdi. Tacirlər, zadəganlar, mütərəqqi düşüncəli ruhanilər dövlət
işlərində iştirak etmək hüququndan məhrum edilmişdilər. Tacirlər, yeni
zadəganlar, bütün sadə camaat kral qaydalarından əziyyət çəkirdilər.Mühacirət
güclənmişdi. 1640-cı ilin əvvəllərində ngiltərədə inqilabın başlanması üçün
şə
rait yaranmışdı.
23.
ngiltə
rə
də
"Uzunmüddə
tli parlament"in islahatları
Yeni vergilərin təyin olunması ümidi ilə I Karl parlamenti çağırmağa
məcbur oldu. Parlamentin açılışı 1640-cı il noyabrın 3-də oldu və 13 il
fəaliyyət göstərdiyi üçün bu parlament Uzunmüddətli parlament adı ilə
tarixə düşmüşdür. Əslində bu, ngiltərədə inqilabın başlanması demək
idi.
Parlamentin işə başladığı zaman aydın oldu ki, kralı və onun
siyasətini başlıca olaraq krallığın feodal ənənələrinin güclü olduğu və
katolik dini ardıcıllarının çoxluq təşkil etdiyi nisbətən geridə qalmış
bölgələrin nümayəndələri müdafiə edirdilər. cmalar palatasında isə
puritanlar təşkil edirdilər.
Uzunmüddətli parlament bir sıra islahatlar keçirdi. Uzunmüddətli
parlametin islahatlarına aiddir:
•
ulduzlu palata və Ali komissiya ləğv edildi;
•
kilsə məhkəməsi dünyəvi şəxslərin mühakimə etmək
hüququndan məhrum olundu;
•
kral yanındakı Məxfi şuranın ali məhkəmə hüququ ləğv
edildi;
•
həbs olunmuş puritanlar azad olundular;
•
faktik olaraq mətbuat azadlığı tətbiq olundu;
•
yepiskop senzurası ləğv edildi.
Parlament cmalar palatasının yalnız onun özünün razılığı ilə
buraxılması haqqında çox mühüm qanun qəbul etdi. Vergi və
cərimələrinin qanunsuz olaraq alınması dayandırıldı. Kral nazirlərinin
məhkəməyə verilməsi Uzunmüddətli parlamentin mütləqiyyətə vurduğu
ə
n ağır zərbə idi. Bir çox yüksək rütbəli məmurlar və yepiskoplar
mühakimə edildilər və Tauer qəsrinə salındılar.
24.
ngiltə
rə
də
ə
ksinqilabi çevriliş
1653-cü ildə respublikaya və inqilaba son qoyan əksinqilabi çevriliş baş verdi.
ngiltərə burjua inqilabının 1653-1659-cu illər dövrü Kromvel protektoratlığı
dövrü adlanır.
Kromvel inqilabın tarixində iki rol oynadı: əvvəlcə inqilabın başçısı
sonra isə onun boğucusu oldu.
1653-cü il 16 dekabrda Kromvel respublikanın lord-
protektoru (müdafiəçisi) elan olundu. Respublikanın konstitusiyası qəbul edildi.
Ölkə başında general-mayor dayanan dairələrə bölündü. Respublikanı Dövlət
Ş
urası və parlament idarə edirdi. 1657-ci ilin mayında protektorluq irsi elan edildi
və lordlar palatası bərpa edildi. 1658-ci ilin payızında Kromvelin ölümündən sonra
1658-1959-cu illərdə oğlu Riçard Kromvel lord -protektor oldu
.
Riçard Kromvelin
hakimiyyəti zamanında ölkədə xaos yaranır və Zadəganlar Riçard Kromvelin
yerinə taca I Karlın oğlu II Karlı otuzdururlar.
1660-cı ildə II Karl
(1660-1685)