15
Şə
kil 1.
Kommersiya sövdələşməsinin modeli
KOMMERSIYA SÖVDƏLƏŞMƏS N N MODEL
AGENT
MÜŞTƏR
Müəssisə-
nin idarə
edilməsi
sistemi
Müəssisə-
nin idarə
edilməsi
sistemi
Bazarın tədqiqi
Kommersiya tərəfdaşının
axtarılması
Sövdələşmənin hüquqi
tərəfdən müşayiət olunması
Sövdələşmə üzrə
öhdəliklərin yerinə
yetirilməsi
Öhdəliklərin yerinə
yetirilməsinə nəzarət
Agentin
bankı
Hüquqi
tətbiq
sistemi
Malın çatdırılması
sistemi:
-ekspeditor;
-maldaşıyan;
-gömrük
Ödəniş sistemi
Risklərin
sığortalanması
sistemi
Bizne-
sin
nizam-
lanma-
sı
sistemi
Hüquqi
tətbiq
sistemi
Bizne-sin
nizam-
lanması
sistemi
Müştə-
rinin
bankı
16
III.
ELEKTRON BAZARIN STRUKTURU
1.
Elektron kommersiyada infrastruktur ilə iqtisadi
fəaliyyət arasında əlaqə
2.
Elektron bazar
3.
Elektron məkanda kommersiya fəallığı
1. Elektron kommersiyada iki kateqoriya fərqləndirilir:
infrastruktur
və iqtisadi fəaliyyət.
nternetin infrastruktur
yüksək sürətə malik qlobal fərdi
kompyuterlər ibarət olub elektron kommersiyanın fiziki əsasını
təşkil edirlər. Elektron infrastruktur və ona uyğun olan insan
resursları nternetdə işgüzar fəallığın həyata keçirilməsini tex-
niki cəhətdən mümkün edir. Bu səviyyədə, bunu birinci səviyyə
adlandıraq, fərdi kompyuterləri, serverləri, optik-telli rabitə
xətlərini, şəbəkə qurğularını və bu qurğuların işini təmin eləyən
proqram məhsullarını buraxan şirkətlər, nternet-provayderlər
və s. işləyirlər.
nternet-əlavələrin
infrastrukturuna nternet mühitində işi
təmin eləyən proqram məhsulları, məsləhətlər, öyrədilmə, şə-
bəkələrə xidmətin göstərilməsi aiddir. Bu səviyyədə, bunu
ikinci səviyyə
adlandıraq, nternet-məsləhətçilər, nternet-əlavə-
lər, veb-hazırlayıcılar üçün proqram təminatı yaradan şirkətlər,
axtarış sistemlərinin, multimediya əlavələrinin yaradılması,
real vaxt rejimində öyrədilmə və s. işləyirlər.
qtisadi fəaliyyət
kateqoriyası iki tərkib hissəyə bölünə
bilər: nternet-vasitəçilərin cəlb olunması ilə alışlar və real vaxt
(on-line) rejimində birbaşa sövdələşmələr.
nternet-vasitəçilər alıcılar ilə satıcıları bir-birlərini tap-
mağa kömək etməklə elektron bazarların effektivliyini artırır-
lar. nternet-vasitəçilərə on-line brokerlər, portallar, reklam
agentləri və s. aiddirlər. nternet-vasitəçiləri şərti olaraq elek-
tron kommersiyada üçüncü səviyyə adlandırmaq olar.
17
Real vaxt rejimində birbaşa sövdələşmələr nternet
vasitəsilə malları və xidmətləri ayrı-ayrı alıcılara və (və yaxud)
ş
irkətlərə (dövlət strukturlarına) satan şirkətlər tərəfindən hə-
yata keçirilir. Şərti olaraq dördüncü səviyyə adlandırılan bu sə-
viyyəyə pərakəndə ticarət şirkətləri (elektron mağazalar), öz
mallarını satan kompyuter təchizatı və proqram təminatı isteh-
salçıları, nəqliyyat şirkətləri, turist firmaları və bir çox bazar
münasibətləri iştirakçıları aid edilir.
2. Elektron bazar kimi malların, xidmətlərin və informa-
siyanın alışı (satışı) şəklində sövdələşmələrin baş verdiyi
nternetdə yüksək rəqabət mühiti (lokasiya) adlandırılır.
lk əvvəl belə hesab olunurdu ki, nternetdən istifadə
olunması yüksək nəticələr əldə etməyə imkan verir ki, bu da üç
ə
sas fərziyyəyə əsaslanırdı:
• bazara daxilolmada aşağı səddin olması;
• vasitəçilərin rolunun azaldılması;
• aşağı tranzaksiya xərcləri.
Doğrudan da, nternet mağazalar tikilməsini, iri xidmət-
edici ştatın tutulmasını, iri anbar sahələrinin qurulmasını istisna
edir. Bu isə belə düşünməyə imkan verirdi ki, iri oyunçular xır-
dalar qarşısında üstünlüklərini itirəcəklər. Lakin vəziyyət
elektron bazara daxil olan zaman aşağı səddi keçməklə deyil,
orada möhkəmlənib qalmaqla çətinləşir.
Nəzəri olaraq internet vasitəçiləri satış zəncirindən istisna
edib çıxara bilər. Ənənəvi iqtisadiyyatda vasitəçilərin, ilk
növbədə, informasiya brokerlərinin rolu yüksəkdir. Yeni iqtisa-
diyyatda belə hesab olunurdu ki, vasitəçilərin (brokerlərin,
market-meykerlərin, konsolidatorların və digər aralıq halqala-
rın) aradan qaldırılması, alıcı ilə satıcı arasında birbaşa əlaqə-
nin yaradılması daha yüksək nəticələr əldə etməyə imkan yara-
dacaqdır.
Elektron biznesin real praktikası isə vasitəçilik fəaliyyə-
tinin artması haqqında danışmağa imkan verir.
Dostları ilə paylaş: |