çıxış e d irlə r. B una görə də Sidqi çox v a x t
heKayələri
k
İ -
ç İ K
q əh rəm an larm ın ad la rı ilə a d la n d ırır,
M aarifçi ədibin «HeKayətlər» ad la n d ırd ığ ı bədii
n ə sr n ü m u n ələri
kİçİk
m in ia tü rlə rd ə n ib a rə td ir. Bu
mi-
n ia tü rlə rd ə b ə d ü
təhKİyə
ilə yığcam sü je t, y ax u d
k
İ
ç
İ
k
mÜKalimə
b ir-b irin i tam am layır. «HeKayətlər» adlandı-
rıla n lətifəsay ağ ı m in ia tü rlə r də S idqinin d ig ər
k
İ
ç
İ
k
heKayələri Kİmi vahid m aarifçi am ala x id m ət edir.
M aarifçi şa ir və yazıçı olm aqla y an aşı, M .T.Sidqi
həm də tan ın m ış alim -pedaqoq, əxlaq nəzəriyyəçisi və
görKəmli m əK təbşünasdır, B ununla belə, onun elm i fəa-
liyyətində ədəbi-fəlsəfi m əsələlər də Öz əKsini tap m ışd ır.
S idqinin «НеукэИ-insana b ir nəzər>> əsəri n əsrlə yazılnaış
KİçİK
ədəbi-fəlsəfi traK tatdxr. B urada m ü əllifin h əy at və
cəm iyyət, ictim ai-m ədəni tərəqqi haqqındaK i fİKİr və
d ü şü n cələri ƏKS e td irilm işd ir. S idqinin in sa n ın form a-
laşm ası və bəşər cəm iyyətinin Keçdiyi
inKİşaf
m ərhələlə-
ri barədəKİ elm i m ülahizələri öz dövrü üçün yeni və cəl-
bedici idi. B una görə də həm in əsər M .T.S idq in in vəfa-
tın d a n sonra 1912-ci ildə BaKida «Ziya» m ətbəəsində
kİ-
ta b h alın d a çap olu nm u şd u r. «HeyKəli-insana b ir nəzər»
əsəri nəticə etib arilə m aarifçiliyə çağ ırış
Kİmi səslənən
fay d alı elm i m ənbədir. B urada bədii
təfəKKÜrün
m əhsu-
lu olan
fİK İr
və m ülahizələrdən də istifa d ə olun m u şd ur.
M .T.S idqinin elm i irsin d ə onun «PuşKİn» adlı
Ki-
ta b ı x ü su si y e r tu tu r . Bu Kitab m ü əllim -şairin 26 m ay
1899-cu il ta rix d ə N axçıvanda «Tərbiyə» məKtəbinin
pedaqoji KOİleKtivi və şəhər ictim aiy y ətin in nüm ayəndə-
lə ri q arşısın d a A .S.PuşK İnin anadan olm asm ın 100
illİK
yubileyi m ünasib ətilə oxuduğu m əruzənin m ətnindən
ib a rə td ir. Əsər A zərbaycanda PuşKİnə h ə sr olunm uş
iİK
elmi mənbələrdən biri Kİmi
m ühüm əhəm iyyətə
maliK-
d ir. K itab 1914-cü ildə BaKida İsabəy A şurbəylinin
«Kaspi» m ətbəəsində çap
olunm uşdur.
A dından da g öründüyü Kİrai, «PuşKİn» K itabında
ru s ədəbiyyatının ən görKəmli nüm ayəndələrindən olan
A .S.PuşK İnin h əy atı və yarad ıcılıq yolu işıq lan d ırılm ış-
d ır. M .T .Sidqi PuşK İnin ədəbi xidm ətlərin ə
y Ü K S Ə K
qiy-
m ət v erm işd ir: «ZəKavətli A .S.PuşK in ru s şa irlə rin in
h am ısın d an sahibi-im tiyaz və cüm ləsindən sərəfraz və
süxənpərdaz hesab olunur».^^
K itab d a PuşK İnin h əy atı və fəaliy y əti onun sələflə-
r i və m ü a sirlə ri ilə əlaqəli
şəKİldə
d əy ərlən d irilm işd ir.
B u rad a ru s ədəbiyyatınm görKəmli nüm ayəndələrindən
N .M .K aram zin , İ.A .K rilov, A .S.Q riboyedov, M .Y.Ler-
m antov və b aşq aları haqqında da m əlum at v erilm işd ir.
S ələfləri PuşK İni y e tirə n ədəbi zəm in, x ələfləri isə onun
davam çıları Kİmi qiym ətləndirilm işdir.
M .T .Sidqinin «PuşKİn» K itabm da ru s ədəbiyyatın-
daKi Qafqaz m övzusuna da to x u n m u şd u r. BütövlÜKdə
Qafqaz m övzusu d ig ər m ü asirləri
Kİmi
PuşK İnin də əsas
ilham q ay naq larınd an b iri Kİmi d əy ərlən d irilm işd ir.
M .T .Sidqinin m əruzəsində deyilir: «Qafqazın fərəh fəza
hav ası və m ənzəreyi-dilguşası PuşKİni özünə valeh və
h ey ran eylədi. O dur kİ, PuşKİn Qafqaz d a ğ la rm a şairlİK
nöqteyi-nəzərindən baxıban b ir neçə m üəssər və ibrətə-
ngiz şerlər in şad edibdir
Kİ,
о şerləri oxuyub d ə ry aft
edən əhli-zövq PuşK İnin sü x ən fərin (u stad -I.H .) olmağı-
n ı ... e tira f eylər».^®
«PuşKİn» əsəri ilə Sidqi həm də ciddi, sə riştə li b ir
ədəbiyyatşünas olduğunu isb at etm işd ir.
S idqinin elm i irsin d ə «M üxtəsər co ğ rafiy a risaləsi»
əsərin in x ü su si y eri v a rd ır. X alq m üəllim inin hələ XIX
əsrin so n ların d a
b öyü K
çətinlİKİə co ğ rafi m əlu m atları
toplayıb sistem ləşdirm əsi, m üstəqil b ir dərslİKdə
əks
et-
d irm əsi m ütərəqqi elm i hadisədir. Onun h azırlad ığ ı
«M üxtəsər coğrafiya risaləsi» A zərbaycanda İİK coğra-
fiy a d ə rsliy id ir. Bu dərslİK Sidqinin həm də
yÜKsəK
ha-
z ırh q lı və m əlum atlı b ir coğrafiyaşünas old u ğ un u da is
b a t edir.
D övrünün görKəmli ziy alıları ilə m əK tublaşm ası
M .T .Sidqinin əlaqə və m ü n asib ətlərin in əhatə d airəsin i
tə s ə w ü r etm əyə imKan yarad an, onun b a x ışla rım və xa-
raK terin i ay d ın laşd ıran dəyərli m ənbələrdir.
M .T.Sidqi 1903-cü ilin
deKabr ayında
v ə fa t
etm iş
və N axçivan
şəhərində
dəfn olu n m u şd u r. GörKəmli
ziya-
M .T.Sidqi. PuşKİn. Bəki, 1914, s ə h . l l
M .T.Sidqi. PuşKİn. В ак
1
, 1914, səh.7
Dostları ilə paylaş: |