konsepsiyalarm böhranı, m üasir reallığm bütün tərəflərini
ə h a tə edə bilməyən, m əhz so n dərəcə rasional təfəkkür tər-
zinin çıxmazhğı ilə müəyyən olunur?! G e n d e r tədqiqatları
isbat etdi ki, əsUndə iş m ə h z bu cürdür. Cerm eyn Q rir
("Q adm - xacə", 1974) elmə patriarxal cəmiyyət termini da-
xil e d ə rə k , is b a tla a y d m la ş d ır m ış d n ' ki, ü m u m ilik d ə
q a d m la r m azad olunm ası - həm də kişilərin azad o lu n m a-
sıdn'. Bu a z a d h q isə "Q a d m doğuim uş" k ita b m m müəllifı
A n d rie n n a R için flkrinə görə q a d m təfəkkür tərzİnin kişi
təfəkkür tərzinə inteqrasiyası (yəni birləşməsi) və realhğm
dərkinin universal rasional-intuitiv dilinin yaradılm ası ilə
m üm kündür, D a h a əvvəl K e ro h n M erçan t "Təbiətin ölümü
(feminizm və ekologiya)" k ita b m d a X V II əsrdən me-
xaniki determ inist şəkhni almış birtərəfli rasionalizm in nə-
yə gətirib çıxardığm ı p a rla q şəkildə təsvir etmişdir. K .M e r-
ç a n t bu elmin y a r a n m a dövrünün dilini təhlil edərək belə
nəticəyə gəldi ki, b u dil alim - "patriarxm " təbiət - "qadm"
üzərində "zorakıhq" dilidir. M üəlhfm fıkrincə m exanistik
elmin y a r a n m a v a x tm d a n b aşlay araq təbiətin və q a d m m
is tis m a n ay rılm az o lu b v ah id p a tria rx a l dünyagörüşü
çərçivəsində gedir.
L akin bu fəlsəfənin özünün də real h ü d u d la n v a r ki,
o n la r p a tria rx a l cəmiyyətin ağılsız idarə siyasəti nəticəsin-
də y a ra n a n qlobal ekoloji problem lər o b ra z m d a m ey d an a
çıxn'. Fem inistlər tərəfm dən "atalar cəmiyyətinin" tən-
qidinin b u ən güclü tərəfl Şarlen S p re tn a k m "Q adm mə-
nəviyyatm m siyasəti" a d h əsərində təqdim o lu n a n femi-
nizm, mənəviyyatı və ek ologiyanm q ın lm a z əlaqəsi ilə sin-
tez olan xüsusi nəzəriyyənin - ekofem inizm in y a ra n m a s m a
gətirdi. Özünün d a h a əvvəlki tə d q iq a tla rm d a Ş .S p retn ak
"patriarxal dinlər" siyasəti yürüdərək göstərdi ki, o n la rd a n
q a b a q 20-ci mininillikdən artıq "m atriarxal dinlər" dövrü
mövcud o lm u şd u r o r a d a q a d m m yüksək m ənəviyyat və
təbiiliklə səciyyələnən tam təfəlckürü təqdim o lu n m u şd u r.
Beləliklə, feminizm p a tria rx a l sivilizasiyasmm de-
m ə k o lar ki, b ü tü n dünyagörüşü və p r a q m a tik prinsiplərini
tənqid edərək göstərdi ki, gender tə d q iq a tla rm d a n ortaya'
çıxan yeni prinsiplərdən im tina h a lm d a b u sivilizasiya
m əhvə m ə h k u m d u r.
M ə h z b u m übahisənin son səddi o n a qarşı növbəti
fem inist tənc^id atəşi açm ış iq tisa d iy y a t o ld u . Xeyzel
H e n d e r s o n "Gələcəyin a h e r n a tiv m odelləri" k ita b m d a
qeyd edirdi ki, qərarlaşm ış iqtisadi ink işaf modelləri bütün
şüurlu sərhədləri p o z a n qeyri-m əhdud a rtım a yönəlmidir.
M askuU n m ədəniyyətin bu tipik nüm unəsi ekoloji fəlakətə
gətirir və bu fəlakətdən q u r ta r m a ğ a a n c a q "neft əsri"
m ə d ə n iy y ə tin d ə n "G ünəş əsri" m ə d ə n iy y ə tin ə keçm ək
k ö m ək edə bilər. Bu a x n ın c m m əsasmı gözümüz Önündə
q arşısm d a y a r a n a n və "böyüyün kiçik üzərində" zo rak ıh q
və d ik təsin i ä ş ıla y a n k o r p o r a t i v iq tis a d iy y a tm p rin -
siplərindən im tina etməyə təkidlə çağıran ekoloji, q ad m ,
vətəndaş h ə rə k a tla n , eləcə də sülh hərəkatları təşkil edir.
Q a d m və kişi dəyərlərinin sağlam balansı cəmiyyətdə qar-
şıya çıxan problem lərin həllinə köm ək etməlidir. Təəssüf
d , kişi və q a d m dəyərlərinin birləşdirilməsi deyərkən
feministlər, öz növbəsində, d a h a bir "məzlum sinfı" - uşaq-
ları u n u d u rla r. Psixoloji tə d q iq a tla rd a isbat o lu n u r ki, 10
y aşm a qədər u şa q la rm q a v ra m a və dərk etm ə xüsusiyyəti
böyüklərin təsəvvürlərindən ciddi fərqlənir və ilk növbədə,
qeyri-verbal inform asiyanm verbal (dil, söz) inform asiya
üzərində üstünlüyündə özünü göstərir. L a k in gender tədqi-
q a tla r m d a göstərilmişdir ki, m əhz verbal, rasional-m əntiqi
təşəkkülü inform asiyanm çoxluğu patriarxal sivilizasiyamn
səciyyəvi cəhətidir. B una görə də əsil sintez "üçüncü sin if' -
u şa q larm ən "təmiz", "mədəni cəhətdən transform asiya
olunm am ış" və deməli, dünyanı d ərk etm əkdən ötrü ən
doğru o la n d ü n y a seyriçiliyini də nəzərə almalıdır.
Beləliklə, əsil gender tə d q iq a tla n m ahiyyət etibarilə
a n c a q q a d m m kişi hakim iyyətindən az a d o lu n m a sm a yö-
nəlmiş konsepsiyalar olm ayıb, d a h a çox dünyagörüşünün
bütün bəşər cəmiyyətinin, xüsusilə də öz hüquqlarm ı q o ru -
m a q d a im k a n la n m əh d u d olan a z h q la rm hüquq, xüsusiy-
yət və rəngarəngliyini nəzərə alm ağa çağıran bir "dem okra-
tik" növüdür.
Beləliklə, "M üasir fəlsəfı lüğətdə" (M oskva, 1998)
oxuyuruq: Gender təd q iq atlan - sosialtransform asiyalar və
üstünlüklər sistemlərinin təhlili üçün gender yanaşm ası
e v re stik i m k a n l a r m ı r e a lla ş d ıra n fə n lə ra ra sı t ə d q i q a t
praktikasıdır. S osium un ən ak tu al problemləri siyasət,
hakim iyyət, zorakıhq,özünüdərk və şəxsiyyət azadhğı və
h ü q u q u , post-sənayeləşmiş cəmiyyətdə fərqin eyniləşmə və
müvafİq sosial rolları problem i kimi qarşıya qoyuldu. In-
san m ahiyyəti problem i, insan m ö v cu d lu ğ u n u n m ə n a və
gərəkliyi, m ə k a n və za m a n kimi əsas fəlsəfi məsələiər gen-
d er ölçüsünə çevrildi. G e n d e r tədqiqatları ilə əhatə blun-
m uş elmlərin çevrəsi çox genişdir. B u ray a fəlsəfə, tarix,
p o lito lo g iy a , a n tr o p o lo g iy a , lİnqvİstika, e tn o q r a f ıy a ,
mədəniyyətşünaslıq və s. a id d ir"’
' CoBpeMeHHbin On;i
0
C
0
{l)CKHH CiioBapb. "riaHnpHHT" 1998, CTp. 180-183
-------------------------------------------
21
-----------------------------------
Dostları ilə paylaş: |