Executive Summary of the research
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
Ekspertlər komissiyaların əsasnamələrində və fəaliyyətində müəyyən çatışmazlıqların mövcud olduğunu qeyd etdilər. Həmin çatışmazlıqlar müxtəlif məsələləri əhatə edir. Məsələn, əsasnaməyə uyğun olaraq, komissiya bir ƏU-ı müayinə etməyə 15-20 dəqiqə sərf etməli və əvvəlki diaqnozu ya təsdiq, ya da təkzib etməlidir. Lakin beynəlxalq təsnifata görə keyfiyyətli qiymətləndirmə üçün bu qısa vaxt kifayət deyil. Digər əsas zəif cəhət ondan ibarətdir ki, hazırda ölkədə tətbiq edilən əqli əlillik dərəcələrinin təsnifatı Sovet dövründən miras qalmışdır və komissiyanın istifadə edə bildiyi yeganə təlimatdır. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu təsnifat Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) tələblərinə cavab vermir və inkluziv təhsil qaydalarına ziddir. Komissiya üzvlərinin əlavə məvacib ala bilməsi (öz məvaciblərinin 50%-i qədər) əsasnamədə öz əksini tapsa da, təcrübədə yalnız komissiya sədrləri həmin məbləği alırlar. Bu da komissiya üzvlərinin öz işinə məsuliyyətlə yanaşmasına mənfi təsir göstərir. Bundan əlavə, rayonlarda komissiyaların işinə nəzarətin zəif olması da buna şərait yaradır.
Azərbaycan Respublikası da BMT-nin “Uşaq hüquqlarına dair” Konvensiyasına qoşulduğuna görə ƏU-ın hüquqlarını daha yaxşı müdafiə etmək üçün qanunvericilikdə müvafiq dəyişikliklər etməyi öhdəsinə götürmüşdür. Aydındır ki, belə uşaqların bir çox problem və çətinlikləri vardır. Mövcud çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün kompleks yanaşmalar lazımdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ƏU-ın təhsilə cəlb edilməsi mühüm məsələlərdən biridir. Hazırda Azərbaycanda bir çox beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları əlilliyi olan uşaqların təhsili sistemində islahat aparmağı tövsiyə edirlər. Islahatların aparılması üçün isə öncə mövcud qanunvericilik təhlil edilməlidir.
Hesabatda bu bölmənin əsasını həm milli qanunların müddəalarının, həm də müvafiq beynəlxalq sənədlərin (UHK, ƏŞHK və Salamanka Bəyannaməsi) müqayisəli təhlili təşkil edir. Eyni zamanda uşaq hüquqları, təşkilati tədbirlərin, təhsil almaq imkanlarının, pedaqoji və peşəkar heyətin ixtisasartırma və yenidən hazırlanmasının, əlavə yardım xidmətlərinin və ictimai baxışların müqayisəli təhlili aparılmışdır. 3.7.1. Uşaq Hüquqları Bərabərliyin təmin edilməsi, ayrıseçkiliyin aradan qaldırılması və bərabər imkanların yaradılması qaydaları bir çox sahədə dövlət strategiyasının əsasını təşkil edə bilər. Uşaqlar haqqında milli qanunvericiliyi tərtib edərkən rəhbər qaydaların toplusundan ibarət olan UHK mütləq istifadə edilməlidir. Azərbaycan 1992-ci ildə bu beynəlxalq sənədi imzalamış və təsdiq etmiş, bu və digər müvafiq sənədlər əsasında Azərbaycan Respublikasının Uşaq hüquqları haqqında qanunu tərtib edilmişdir 37 (bundan sonra bu sənəddə Milli qanun adlandırılacaqdır). Bütövlükdə UHK və milli qanunlar, o cümlədən ƏU-ın hüquqları ilə bağlı müddəalar uyğunlaşdırılmalıdır
UHK-na qoşulan dövlət “uşağın və ya onun valideyninin və ya qanuni qəyyumunun irqindən, cinsindən, dilindən, dinindən, siyasi və ya digər fikirlərindən, milli, etnik və ya sosial mənşəyindən, əmlakından, əlilliyindən və digər statusundan asılı olmayaraq, ayrı-seçkiliyin heç bir növünə yol vermədən, hər bir uşağın hüquqlarına hörmətlə yanaşmalı və həmin hüquqları təmin etməlidir. ƏŞHK-nda da bu müddəa təkrar olunur, belə ki, əlillik əsasında hər hansı ayrı-seçkiliyə yol vermək qadağan olunur və əlil şəxslərin istənilən dəlil əsasında ayrı-seçkiliyə məruz qalmaqdan hüquqi üsullarla, bərabər və səmərəli şəkildə müdafiə olunmalarının təmin edilməsi bu konvensiyaya qoşulan ölkələrin qarşısına öhdəlik kimi qoyulur.
Milli qanun bütün uşaqların bərabər hüquqlara malik olduqlarını təsdiq edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, milli qanunda təsbit olunan uşaq hüquqları və azadlıqlarının digər hüquqi sənədlərlə
37 Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti (18 may 1998-ci il), Azərbaycan Respublikasının Uşaq hüquqları haqqında qanunu (Milli qanun)
30
məhdudlaşdırılmasına icazə verilmir 38 . Buna görə də, nə uşaqlar, nə də onların valideynləri və ya qanuni qəyyumları əlilliyə görə ayrı-seçkiliyə məruz qala bilməzlər. ƏŞHK-nın giriş hissəsində və 7-ci maddəsində qeyd edildiyi kimi, “konvensiyanı imzalayan dövlətlər ƏU-ın digər uşaqlarla yanaşı bütün insan haqlarından və əsas azadlıqlardan bərabər qaydada və tam istifadə etmələrini təmin etmək üçün lazım olan bütün tədbirləri həyata keçirməlidirlər” və “ƏU-a aid olan bütün tədbirləri həyata keçirərkən ilk növbədə və ən çox uşağın maraqları nəzərə alınmalıdır”. Milli qanunvericilikdə buna ən çox bənzəyən müddəa kimi milli qanunun 11-ci maddəsini göstərmək olar: həmin maddədə “hər bir uşağın hərtərəfli inkişaf etmək, milli və beynəlxalq dəyərlər, humanizm və etika qaydaları əsasında tərbiyə edilmək hüququ” tanınır.
UHK-da uşağın seçim edə bilmək hüququ vardır. UHK-da bəyan edilir ki, “konvensiyanı imzalayan dövlətlər özünə aid olan məsələlərə dair öz şəxsi fikirlərini formalaşdırmağı bacaran uşağın fikirlərini azad şəkildə ifadə edə bilmək hüququnu təmin etməlidirlər” 39 . Bu, ƏŞHK-nın 7(3) maddəsində də qeyd edilmişdir. Milli qanun bu qaydaya qismən uyğun gəlir, çünki o, bəyan edir ki, “Hər bir uşaq idrak, təfəkkür və nitq azadlığına malikdir. Valideynlər, digər şəxslər və dövlət orqanları uşağın idrak, təfəkkür və nitq azadlığına hörmətlə yanaşmalıdırlar…” 40 . Lakin bu müddəada uşağın “ona aid olan bütün məsələlərin” həllində fikirlərinin nəzərə alınması məsələsi dəqiqləşdirilməmişdir.
UHK-nın, ƏŞHK-nın və Milli qanunun ayrı-ayrı müddəalarında ƏU-ın tələbatları və haqları təsvir olunur. Milli qanunda bəyan edilir ki,:
digər yardımlardan bəhrələnmək hüququna malikdirlər. Həmin xidmətlər dərhal, pulsuz və imtiyazsız göstərilir. Dövlət həmin uşaqlar üçün sosial və psixoloji bərpa tədbirləri, onların qabiliyyətlərinə uyğun gələn təhsil xidmətləri təşkil edir, habelə peşə seçməkdə və işə düzəlməkdə onlara kömək edir. Dövlət uşaqların əlil olmasının qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlər görür.” 41 .
Qeyd etmək lazımdır ki, UHK-da yalnız “əqli və ya fiziki cəhətdən əlil olan uşaqlar” ifadəsi istifadə olunur, Milli qanunda isə “əlilliyi olan uşaqlar” və “əqli və ya fiziki çatışmazlığa malik olan uşaqlar” bir-birindən fərqləndirilirlər. Aydındır ki, Milli qanunda bu cür təsnifat beynəlxalq terminologiyaya uyğun gəlmir. Bu məqsədlə də sağlamlıqlarında problemlər olan uşaqlar iki tipə bölünməlidir: “sağlamlıq imkanları məhdud olan” və “əlilliyi olan uşaqlar”. UHK-da və ƏŞHK-da bərqərar edilən əsas qaydalar Milli qanunda əks olunmamışdır. UHK-da qeyd olunur ki, “əqli və ya fiziki cəhətdən əlil olan uşaq onun şərəfini təmin edən, onun özünə inamını artıran və onun ictimai həyatda fəal iştirakına kömək edən şəraitdə tam və layiqli ömür sürməlidir” 42 . Əslində ƏŞHK-nın 3- cü maddəsində bəyan edilən qaydalar hər ölkənin ƏU-a dair qanunvericiliyinin əsasını təşkil etməlidir: şəxsi ləyaqət, müstəqillik, o cümlədən seçim etmək azadlığı, ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi, ictimai həyatda sərbəst iştirak, cəmiyyətə inteqrasiya, əlil şəxslərin cəmiyyətin tam üzvü kimi qəbul edilməsi, bərabər imkanların yaradılması, rahat istifadə imkanlarının təmin edilməsi və s. Lakin ƏU-ın təhsilinin əsasını təşkil etməli olan bu qaydalar Milli qanunda əks olunmamışdır. 3.7.2. Strategiya və təşkilati tədbirlər
38
39
12 (1) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998)
40 14-cü maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il)
41
35-ci maddə, Milli qanun (18 may 1998-ci il)
42 23 (1) maddəsi, Uşaq hüquqları konvensiyası (1998)
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|