MEHNAT HUQUQI YAKUNIY NAZORATDAN JAVOBLAR BIRINCHI QISM.
TURDIQULOV JAHONGIR 321
1. Қуйида кўрсатилган ишлардан қайси бири мажбурий меҳнат ҳисобланади?
(Majburiy mehnat bu – xodimga biror jazo qo’llash bilan tahdid qilib, uni boshqa
ish bajarishga majburlashdir
. (bular majburiy mehnat emas – harbiy xizmat ,
favqulotda holatda, sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi, qonunda nazarda
tutilgan hammasi –bulardan boshqasi majburiy mehnat.)
2. Мажбурий меҳнат нима?
Majburiy mehnat bu – xodimga biror jazo qo’llash bilan tahdid qilib, uni boshqa ish
bajarishga majburlashdir
.
3. Қуйидагилардан қайси тамойил меҳнат ҳуқуқига алоқадор эмас?
Yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlarni va ular bilan bevosita bog‘liq
bo‘lgan ijtimoiy munosabatlarni huquqiy jihatdan tartibga solishning asosiy
prinsiplari quyidagilardan iborat:
mehnat huquqlarining tengligi, mehnat va mashg‘ulotlar sohasida kamsitishni
taqiqlash;
mehnat erkinligi va majburiy mehnatni taqiqlash;
mehnat sohasidagi ijtimoiy sheriklik;
mehnat huquqlari ta’minlanishining va mehnat majburiyatlari bajarilishining
kafolatlanganligi;
xodimning huquqiy holati yomonlashishiga yo‘l qo‘yilmasligi.
(tamoyil degan joyi yo`q ekan prinspni yozdim )
4. Меҳнат ҳуқуқининг субъектлари тўғри кўрсатилган қаторни белгиланган.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal qilishi:
xodim va ish beruvchi o‘rtasidagi yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlarga;
yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy
munosabatlarga nisbatan tatbiq etiladi.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikda va mehnat haqidagi boshqa huquqiy
hujjatlarda, mehnat shartnomasida nazarda tutilgan mehnat shartlarini ish beruvchi
tomonidan ta’minlashda xodimning mehnat vazifasini ichki mehnat tartibiga
bo‘ysungan holda haq evaziga shaxsan bajarishi haqidagi, xodim bilan ish beruvchi
o‘rtasidagi kelishuvga asoslangan munosabatlar yakka tartibdagi mehnat
munosabatlaridir.
Xodim bilan ish beruvchi o‘rtasidagi yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlarni
haqiqatda tartibga soladigan fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnomalar
tuzish taqiqlanadi.
Yakka tartibdagi mehnatga oid munosabatlar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan
ijtimoiy munosabatlar jumlasiga quyidagilar kiradi:
xodimni ish beruvchida ishga joylashtirishga oid munosabatlar;
xodimni ish beruvchida kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va uning malakasini
oshirishga oid munosabatlar;
mehnat sohasidagi ijtimoiy sheriklik jarayonida shakllanadigan jamoaviy mehnat
munosabatlari;
mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikka, mehnatni muhofaza qilish qoidalariga hamda
mehnat haqidagi boshqa huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan tekshiruv va
nazoratga oid munosabatlar;
mehnat nizolarini ko‘rib chiqishga oid munosabatlar.
Agar O‘zbekiston Respublikasining qonunlarida yoki xalqaro shartnomasida
boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi hududida
mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik bilan belgilangan qoidalar chet el fuqarolari,
fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar ishtirokidagi, chet el fuqarolari, fuqaroligi
bo‘lmagan shaxslar tomonidan tashkil etilgan yoki ta’sis etilgan tashkilotlar yoxud
ushbu fuqarolar, shaxslar ishtirokidagi, xalqaro tashkilotlar va chet el yuridik
shaxslari ishtirokidagi mehnatga oid munosabatlarga nisbatan tatbiq etiladi.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal qilishi O‘zbekiston Respublikasi davlat
xizmatchilariga, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi davlat
muassasalariga (diplomatik, konsullik muassasalariga va boshqa muassasalarga)
ishga yuborilgan xodimlariga, shuningdek qonunda nazarda tutilgan o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘lgan muqobil xizmatni o‘tayotgan shaxslarga nisbatan tatbiq
etiladi.
Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga, shuningdek
ichki ishlar va davlat bojxona xizmati organlarida, O‘zbekiston Respublikasi Davlat
xavfsizlik xizmatida, Milliy gvardiyasida xizmat o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga
(xodimlarga) va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga nisbatan mehnat
to‘g‘risidagi qonunchilikning maxsus qonunchilikka zid bo‘lmagan qismi tatbiq
etiladi.
Sudyalarga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning sudlar to‘g‘risidagi
qonunchilikda tartibga solinmagan qismi bo‘yicha tatbiq etiladi.
Prokuratura organlari xodimlariga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning
prokuratura organlari faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilikka zid bo‘lmagan
qismi tatbiq etiladi.
Qutqaruv xizmatlarining va professional qutqaruv tuzilmalarining mehnat
shartnomasi bo‘yicha ishlayotganlar jumlasidan bo‘lgan qutqaruvchilarining
mehnatga oid munosabatlariga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal
qilishi “Qutqaruv xizmati va qutqaruvchi maqomi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinmagan qismi bo‘yicha tatbiq etiladi.
Jinoyatlar sodir etganlik uchun sudning hukmi bilan hukm qilinganlarning
mehnatga oid munosabatlariga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal
qilishi O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-ijroiya kodeksida nazarda tutilgan
istisnolar va cheklovlar hisobga olingan holda tatbiq etiladi.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik quyidagi shaxslarga nisbatan (agar ular ushbu
Kodeksda belgilangan tartibda bir vaqtning o‘zida ish beruvchilar yoki ularning
vakillari sifatida ish yuritmasa) tatbiq etilmaydi:
muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga;
tashkilotlarning kuzatuv kengashlari a’zolariga;
mazkur tashkilotning xodimlari bo‘lmagan taftish komissiyalari a’zolariga
(taftishchilarga);
fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnomalar asosida ishlarni bajarayotgan
(xizmatlar ko‘rsatayotgan) shaxslarga;
agar qonunda belgilangan bo‘lsa, boshqa shaxslarga.
Agar shaxsiy mehnatdan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar fuqarolik-
huquqiy xususiyatga ega shartnoma asosida yuzaga kelgan bo‘lsa, biroq
keyinchalik ushbu Kodeksda yoki boshqa qonunlarda belgilangan tartibda yakka
tartibdagi mehnatga oid munosabatlar deb e’tirof etilgan bo‘lsa, bunday
munosabatlarga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik va mehnat haqidagi
boshqa huquqiy hujjatlar qoidalari qo‘llaniladi.
5. Қуйидагилардан қайси бири иш берувчи ҳисобланмайди?
Ish beruvchi- xodimni ishga qabul qilish huquqiga ega shaxs korxona yoki tashkilot
raxbari yoki mulkdor.
6. Меҳнат тўғрисидаги қонунчилик қуйидагилардан қайси бирига тадбиқ
этилмайди?
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal qilishi O‘zbekiston Respublikasi
davlat xizmatchilariga, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi davlat
muassasalariga (diplomatik, konsullik muassasalariga va boshqa muassasalarga)
ishga yuborilgan xodimlariga, shuningdek qonunda nazarda tutilgan o‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo‘lgan muqobil xizmatni o‘tayotgan shaxslarga nisbatan tatbiq
etiladi.
Kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga,
shuningdek ichki ishlar va davlat bojxona xizmati organlarida, O‘zbekiston
Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmatida, Milliy gvardiyasida xizmat o‘tayotgan
harbiy xizmatchilarga (xodimlarga) va ularga tenglashtirilgan boshqa shaxslarga
nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning maxsus qonunchilikka zid bo‘lmagan
qismi tatbiq etiladi.
Sudyalarga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning sudlar
to‘g‘risidagi qonunchilikda tartibga solinmagan qismi bo‘yicha tatbiq etiladi.
Prokuratura
organlari
xodimlariga
nisbatan
mehnat
to‘g‘risidagi
qonunchilikning prokuratura organlari faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilikka
zid bo‘lmagan qismi tatbiq etiladi.
Qutqaruv xizmatlarining va professional qutqaruv tuzilmalarining mehnat
shartnomasi bo‘yicha ishlayotganlar jumlasidan bo‘lgan qutqaruvchilarining
mehnatga oid munosabatlariga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal
qilishi “Qutqaruv xizmati va qutqaruvchi maqomi to‘g‘risida”gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinmagan qismi bo‘yicha tatbiq etiladi.
Jinoyatlar sodir etganlik uchun sudning hukmi bilan hukm qilinganlarning
mehnatga oid munosabatlariga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilikning amal
qilishi O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-ijroiya kodeksida nazarda tutilgan
istisnolar va cheklovlar hisobga olingan holda tatbiq etiladi.
Mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik quyidagi shaxslarga nisbatan (agar ular
ushbu Kodeksda belgilangan tartibda bir vaqtning o‘zida ish beruvchilar yoki
ularning vakillari sifatida ish yuritmasa) tatbiq etilmaydi:
muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan harbiy xizmatchilarga;
tashkilotlarning kuzatuv kengashlari a’zolariga;
mazkur tashkilotning xodimlari bo‘lmagan taftish komissiyalari a’zolariga
(taftishchilarga);
fuqarolik-huquqiy
xususiyatga
ega
shartnomalar
asosida
ishlarni
bajarayotgan (xizmatlar ko‘rsatayotgan) shaxslarga;
agar qonunda belgilangan bo‘lsa, boshqa shaxslarga.
Agar shaxsiy mehnatdan foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar
fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnoma asosida yuzaga kelgan bo‘lsa, biroq
keyinchalik ushbu Kodeksda yoki boshqa qonunlarda belgilangan tartibda yakka
tartibdagi mehnatga oid munosabatlar deb e’tirof etilgan bo‘lsa, bunday
munosabatlarga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik va mehnat haqidagi
boshqa huquqiy hujjatlar qoidalari qo‘llaniladi.
7. Меҳнат тўғрисидаги қонунчилик қуйидагилардан қайси бирига тадбиқ
этилмайди?
Dostları ilə paylaş: |