35
çəkdikdə çox uzun müddət davam edir. Elastikliyinə görə lavsan lifı yundan
üstündür. Lavsan lifinin ən mənfi tərəfi isə onların hiqroskopik olmamasıdır ki, bu
parçaların səthində parıltı əmələ gəlməsinə səbəb olur. LŞavsan lifı yun lifı ilə
yanaşı, həmçinin pambıq və kətan lifləri ilə də qarışdırılmış halda istehsal edilir.
Son zamanlar lavsan lifındən müxtəlif qısalma qabiliyyətinə malik parçalar
istehsal edilir ki, bunlar hətta yun parçalardan da gözəl xarici görünüşə malikdir.
v) Polivinil lifləri və onlann xassələri.
Bu elastik liflərdən biri də xlorin lifidir. Xlorin lifi özlərinin çox yüksək
kimyəvi davamlılığı, mikroorqanizmin təsirindən dəyişmələri, çox yüksək
mexaniki möhkəmliyi və sair xassələri ilə fərqlənirlər. Xlorin lifindən çox geniş
miqyasda müalicə əhəmiyyətli paltarların istehsalında tətbiq edilir.
q) Poliakrilnitril lifləri və onlann xassələri.
Bu liflərin əsasını nitron lifı təşkil edir. Notron lifı öz ağırlığından 20-25 km
məsafədə qırılır. Bu lif işığın təsirinə çox davamlıdır. 20%-ə qədər uzana bilir.
Nitron lifı xarici görünüşünə görə xalis ipək lifinə çox yaxındır. Bunun ştapel lifı
yun lifinə oxşayır. Nitron lifı yun lifı kimi istiliyi yaxşı saxlayır. Nitron lifınə
bakteriya, kiflənmə, güvə təsir etmir. Kimyəvi maddələr də bu lifə öz təsirini
göstərir.
Nitron lifındən toxunan parçalardan tikilən paltarlar yuyularkən qısalmır və
ütülənməyə ehtiyacı olmur, həmçinin qırışımır. Nitron pambıq və yunla
qarışdırılaraq ondan kostyumluq, paltoluq parçalar, trikotaj məmulatlar, süni
xəzlər, vatin və pərdəlik parçalar toxunur.
d) Polivinilspirt lifləri və onlann xassələri.
Bu qrup lifləqrin əsas nümayəndəsi vinoldur. Vinol yüksək davamlılığa
malikdir. Onun qırılma uzunluğu 30-47 km, uzanması 30-35%-dir. İslandıqda
davamlılığını 10-15% itirir. Uzanması isə 5-3% artır. Vinol sürtünməyə qarşı
davamlıdır.Vinol turşuya, qələviyə və s. kimyəvi reaktivlərə qarşı çox davamlıdır.
Vinol 5% hiqroskopikliyə malikdir. 220°C-də lif yumşalır. Xüsusi çəkisi 1,20-1,30
qs/sm
3
-dir. Vinol istiliyi az keçirir. Pambıq, kətan qarışığı ilə istehsal edilirç
Həmçinin təmiz halda parça istehsalında istifadə edilir.
36
e) Poliolefin lifləri və onlann xassələri.
Bu qrup liflərə polietilen və polipropilen lifləri aiddir. Bu liflər yüksək
davamlılığı ilə fərqlənir. Polietilen lifınin qırılma uzunluğu 42,7 rkm,
polipropileninki isə 52,5 rkm-dir. Yaş halda davamlılığı dəyişmir. Bu liflər təkrar
qatlanmaya çox davamlıdır və temperatura qarşı da kifayət qədər davamlıdır. Bu
lifın xüsusi çəkisi 0,9 s/sm
3
-dir. Hiqroskopik deyil və yaxşı elaktroizolyasiya
xassəsinə malikdir. Bu lidən kanat, parusin, xüsusi parçalar, dekorativ mebel
parçaları, xalçalar, izolyasiya materialları hazırlanır.
37
2.3. İPLİK VƏ SAPIN PARÇANIN FİZİKİ XASSƏSİNƏ TƏSİRİNİN
TƏDQİQİ.
Parçanın fıziki xassəsi dedikdə, onların çəkiləri və əsasən gigiyenik xassələri
başa düşülür. Parçanın çəkisinə onun lm
2
çəkisi və həcmi aiddir.
Gigiyenik xassələrinə isə onun hiqroskopikliyi, su götürməsi, su keçirməsi,
hava keçirməsi, buxar keçirməsi, istilik saxlaması, toz götürməsi, şüa keçirməsi,
insan bədəninə zərərli təsir göstərməməsi kimi xassələr aiddir.
2.3.1. Iplik və sapm xətti sıxlığının parçanm çəkisinə təsiri.
Parçanın kütlə xarakteristikasına parçanın 1 m
2
kütləsi, səthi sıxlığı və həcmi
kütləsi daxildir. Parçanın lm
2
kütləsi və həcmi kütləsinin onun təyinatının düzgün
seçilməsində çox böyük əhəmiyyəti var. Eyni zamanda parçanın gigiyenik
xassəsinə də əsaslı dərəcədə təsir göstərir. Parçanın lm
2
kütləsi başqa göstəricilərin
düzgün seçilməsində nəzarətçi rolu oynayır. Əgər parçanın lm
2
çəkisi aşağı olarsa,
bu onu göstərir ki, onun istehsalında daha aşağı xətti sıxlığa malik olan ipliklərdən
istifadə edilib və yaxud onun sıxlığı həddən artıq aşağıdır. Elə buna görə də
parçanın kütləsi bütün parçalar üçün əsas göstərici sayılır.
Parçalar 1 m
2
kütləsi çox geniş intervalla dəyişir. Yəni, 20 qramdan-775
qramadək olur. Təyinatına görə parçaları yüngül, orta və ağır kütləli olanlara
bölürlər.
Yüngül parçalar əsasən alt dəyişəklərinin, göynəklərin; orta kütləli parçalar
kostyumluq, yay paltarları; ağır çəkili parçalar isə qış paltarlarının istehsalında
tətbiq edilir.
Parçaların həcmi kütləsinin quruluş elementlərindən asılıdır. Yəni, lifın və
ipliyin qalınlığından, sıxlığından, parçanın quruluşundan və parçanın
məsaməliliyndən çox asılıdır. Eyni kütləyə malik olan parça müxtəlif qalınlığa və
həcmə malik ola bilər. Parçaların həcmi çəkisi 0,2-0,6 q/sm
2
arasında dəyişir. Ən