Bank sektorunun fəaliyyət göstərdiyi mühit
6
Son qlobal maliyyə böhranı ölkələr arasında
böyük həcmdə kapital hərəkətinin iqtisadiyyatlara
əhəmiyyətli təsirə malik olduğunu bir daha sübut etdi.
Belə ki, əsasən ilkin mərhələdə qabaqcıl ölkələrin
iqtisadiyyatlarında yaranmış böhran vəziyyəti
kapitalın inkişaf etməkdə olan ölkələrə (İEOÖ)
axması ilə nəticələndi. Qlobal maliyyə sisteminin
tərkib hissəsi olan bu proseslər maliyyə sisteminin
dayanıqlığının təmin olunmasını ön plana çəkdi.
BVF-nin hesablamalarına görə, İEOÖ
1
-ə
yatırılmış portfel investisiyalarının dəyəri 2 trln.
dollar həcmindədir ki, bunun yalnız 84%-ə yaxını
inkişaf etmiş 10 ölkə tərəfindən yatırılmışdır.
Həmçinin İEOÖ-in banklarına olan tələblərin həcmi
4 trln. dollar təşkil edir ki, bunun da 3.4 trln. dollar
həcmində məbləği (ümumidə 71.5%) AB ölkələrinin
payına düşür.
BVF-nin qiymətləndirmələrinə görə, pul siyasəti
işləmədiyi hallarda prudensial siyasət vasitəsilə
kapitalın hərəkətinə təsir etmək mümkündür. Belə
ki, həyata keçirilən yumşaq pul siyasəti kapitalın
hərəkətində risklərin artması ilə nəticələnir ki, bu
risklər də prudensial siyasət alətləri vasitəsilə aradan
qaldırıla bilər.
Kapitalın Hərəkətinin İdarə olunması (KHİ)
mexanizminin kapitalın hərəkətinə təsiri. Kapitalın
Hərəkətinin İdarə olunması mexanizmi administrativ,
vergi və prudensial siyasətlə müqayisədə daha
effektiv hesab olunur.
Belə olan vəziyyətdə, İEÖ-də həyata keçirilən pul
siyasəti və kapitalın hərəkətinə nəzarət mexanizmi
İEOÖ-ə yönəlmiş maliyyə axınlarının həcminə
əhəmiyyətli təsir edir.
İEÖ-də həyata keçirilən pul siyasətinin kapitalın
hərəkətinə təsiri. 2009-cu ildən başlayaraq bir çox
mərkəzi banklarda pul siyasətinin yumşaldılması
İEOÖ-ə kapital hərəkətinə təsir etmişdir. Əsasən
ölkə daxilindəki məcmu tələbə istiqamətlənmiş pul
siyasəti birbaşa olmasa da dolayı yolla kapitalın
hərəkətinə təsir göstərir. Belə ki, həyata keçirilən
siyasət qiymətli kağızlar üzrə olan faiz dərəcələrinə
təsir etməklə yanaşı, iqtisadi artımı canlandırmaqla
İEOÖ-ə kapital axınını sürətləndirmişdir.
İEOÖ-də disbalans yaradan amilləri (inflyasiya,
məzənnə möhkəmlənməsi və qəfil dayanış) aradan
qaldırmaq məqsədilə tətbiq olunan bu mexanizm
böyük həcmdə ölkəyə daxil olan maliyyə axınlarını
tənzimləmək üçün istifadə oluna bilər. BVF-nin
qiymətləndirmələrinə görə, bu mexanizmin tətbiqi
daha çox eyni xarakterə malik ölkələr üçün daha
effektiv olur.
Haşiyə 1. Pul siyasətinin və nəzarət mexanizmlərinin ölkələr arasında kapitalın hərəkətinə təsirləri
Mənbə: “The Multilateral Aspects of Policies Affecting Capital Flows”, BVF, 2011
1
Əsasən G-20-yə daxil olan 15 İEOÖ nəzərdə tutulur.
Bank sektorunun fəaliyyət göstərdiyi mühit
İnkişaf etmiş ölkələrdə zəif iqtisadi artım və
qeyri-müəyyənlik maliyyə və ticarət kanalları
vasitəsilə inkişaf etməkdə olan ölkələrə də
təsir göstərir. Belə ki, Çində iqtisadi artımın
zəifləməsinin əsas səbəbi məhz ixracın
azalmasıdır.
Yüksək gəlirli ölkələrdə xüsusilə, Avrozonada
inflyasiya təzyiqləri artır. Belə ki, avqust
ayında Avrozonada inflyasiya pik səviyyəyə
çatmışdır. Buna səbəb zəifləyən iqtisadi
aktivliyi canlandırmaq üçün həyata keçirilən
tədbirlər (iqtisadiyyata likvidliyin verilməsi,
mərkəzi bankların yumşaq pul siyasəti və s.) və
eyni zamanda əmtəə bazarlarındakı qiymətlərin
artmasıdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Şərqi
Asiya və Sakit Okean ölkələri istisna olmaqla
cari ilin 4-cü rübündə bir çox ölkələr üçün
inflyasiya hədəflərindən imtina etmədən iqtisadi
artımı qoruyub saxlamaq çətin olacaqdır. Belə
ki, ərzaq və əmtəə qiymətlərinin yüksəlməsi,
məcmu tələbin gözlənilən artımı gələn rübdə
inflyasiyanın məqbul səviyyədə saxlanmasını
çətinləşdirəcəkdir. Cari ilin yanvar-sentyabr
aylarında qlobal əmtəə bazarlarında əmtəə
qiymətləri indeksi 1.7%, ərzaq qiymətləri
indeksi isə 12.6% artmışdır. Ərzaq qiymətləri
əsasən taxıl və şəkər qiymətləri hesabına
yüksəlmişdir. Qiymət artımının əsas səbəbləri
iqlim şəraiti (quru hava) və ərzaq üzərində
investor iştahasının yüksəlməsidir.
Avropa Mərkəzi Bankı və Federal
Ehtiyat Sisteminin likvidliyin genişlənməsi
proqramları, Avropa Sabitlik Mexanizminin
Almaniya konstitusiya məhkəməsi tərəfindən
dəstəklənməsi və digər müsbət amillər cari
ilin 3-cü rübündə qlobal maliyyə bazarlarında
aktivliyi artırmışdır. İnvestorların riskdən qaç-
ma göstəricisinin yaxşılaşması ilə yanaşı, inkişaf
etməkdə olan ölkələrin kredit defolt svoplarının
spredi
2
də daralmışdır. Spredlərdə ən çox azalma
Avropa və Latın Amerika periferiyasında qeyd
olunmuşdur.
Maliyyə və iqtisadi vəziyyətin qeyri-
sabitliyi bank aktivlərinin keyfiyyəti və kapital
üzərindəki təzyiqləri artırmışdır. Maliyyələşmə
kanallarına çıxışın çətinləşməsi, suveren stress
və zəif iqtisadiyyat bankların gəlirliliyini də
azaldır.
İEÖ-də büdcə konsolidasiyası, kövrək
maliyyə sistemi və qeyri-müəyyənlik iqtisadi
artımın növbəti ildə də zəif olması ehtimalını
artırır. Beynəlxalq Valyuta Fondunun 2013-cü
il üçün proqnozlarında qeyd olunur ki, İEÖ-
Mənbə: Beynəlxalq Valyuta Fondu
7
Mənbə: Beynəlxalq Valyuta Fondu
2
Kredit defolt svopu (credit default swap, CDS) — kredit derivativi və ya razılaşmasıdır. Razılaşmaya əsasən “Alıcı” birdəfəlik və ya mütəmadi qaydada CDS-n “Satıcı”sına
komissiya (mükafat) ödəyir. “Satıcı” isə qabaqcadan müəyyən olunmuş “Kredit hadisəsi” baş verdikdə “Alıcının” üçüncü tərəfə verdiyi krediti
ödəmək öhdəsini öz üzərinə
götürür.
Mənbə: Beynəlxalq Valyuta Fondu