<• — ■>
Dünyanm bütün sivil və inkişaf etmiş ölkəbrində aqrar
elmi yüksək inkişaf edən bir sahədir. Akademik Əhməd
Mahmudov bunun nə dərəcədə böyük əhəmiyyət kəsb
etdiyini cəsarətlə qeyd edir, böyük potensial imkanlara malik
olan respublikamızda da bu elmin inkişafı üçün böyük əmək
sərf edirdi. Əhməd Mahmudov sözün əsl mənasında Azər-
baycan torpağmın imkanlan haqqında geniş informasiyaya,
biliyə malik idi. O, tədqiqatlannda inandıncı faktlarla sübut
edirdi ki, respublikanm kənd təsərrüfatınm strukturu
təkmilləşdirilməlidir, onun maddi-texniki bazasınm yenidən
qurulması üçün sərf ediləcək maddi-maliyyə resurslan
yüksək səmərə ilə nəticələnəcəkdir. Ə. Mahmudov aqrar
sahəyə dövlət himayəsinin güclənməsini təklif edir və bu
zaman dünya təcrübəsinə əsaslanmağı tövsiyə edirdi.
Əhməd Mahmudov kənd təsərrüfatınm intensivləş-
dirilməsi problemləri, eyni torpaq sahəsinə əlavə vəsait
qoyuluşu və əmək sərfı nəticəsində ikinci diferensial
rentanm yaranması sahəsində geniş tədqiqat işləri aparan
görkəmli sovet alimlərindən biri hesab olunur. Geniş təkrar
istehsalın bir forması kimi çıxış edən istehsalın intensivləş-
dirilməsi, məhsul istehsalını artırmaq məqsədilə vahid torpaq
sahəsinə əlavə vəsait qoyuluşu və əmək sərfıni nəzərdə
tuturdu. Heç təsadüfı deyildir ki, Ə.Mahmudov öz tədqiqat-
larında torpaqdan istifadə, onun iqtisadi münbitliyi, kənd
təsərrüfatında torpağın başlıca istehsal vasitəsi kimi malik
olduğu spesifık xüsusiyyətləri məsələlərinə hərtərəfli və
dərindən yanaşır və sübut edirdi ki, torpağın malik olduğu bu
xüsusiyyətlər kənd təsərrüfatımn intensivləşdirilməsinin
kökündə durur, əlavə vəsait qoyuluşu nəticəsində istifadə
22
edilən torpaq sahəsinin hər hektanndan məhsul istehsalımn
artınlması zəruridir, mümkündür.
Eyni torpaq sahəsinə səmərəli investisiya qoyuluşunun
nəticəsində onun təbii münbitliyi daima bərpa olunur və yeni
iqtisadi münbitlik yaranır. Bu sahədə müəllifın tədqiqat-
lannda
intensivləşmənin
amilləri
müəyyənləşdirilərək
sistemləşdirilmişdir. Bu amillər onun tərəfindən iki qrupda
birləşdirilmişdir:
• təbii amillər istehsalın təbii-zəruri əsasını və fərqlərini
yaradır, istehsalda yüksək intensiv texnologiyalann tətbiqi,
onun
ixtisaslaşdınlması
və
təmərküzləşdirilməsinin
optimallaşdınlması yolu ilə intensivləşdirilməsinə imkan
verir;
• təsərrüfatın
intensivləşdirilməsinin
texniki-iqtisadi
amilləri təsərrüfatm iqtisadi vəziyyətindən və onun lazımi
əlavə material məsrəflərini sərf edilməsi imkanlanndan
asılıdır.
Müəllif öz tədqiqatlarmda intensivləşdirmənin bu iki
qrup amilləri arasında yaranmış qeyri-mütənasibliyi aşkar
etmiş və aradan qaldınlmasının konkret yol və metodlarmı
vermişdir. Onun bir sıra elmi əsərlərində kənd təsərrüfatının
intensivləşdirilməsinin ümumi xarakteristikası, torpaq və
əkin sahələrinin quruluşu, istehsalın və əməyin texnika ilə
silahlanması, kənd təsərrüfatınm enerji resurslanna tələbatı
və
respublika
iqtisadiyyatmm
intensivləşdirilməsinin
xüsusiyyətləri təhlil edilir.
Ə.Ə.Mahmudovun
əsərlərində
texniki
tərəqqi
ilə
əlaqədar olaraq istehsalın intensivləşdirilməsi mənbələrinə,
23
amillərinə və stimullaşdınlmasınm tədqiqinə xeyli yer
verilir.
Ə.Ə.Mahmudovun elmi axtanşlannda aqrar-sənaye
inteqrasiyası, ietimai istehsalın intensivləşdirilməsi, əmək
ehtiyatlanndan səmərəli istifadə edilməsi, əmək məhsul-
darlığmm yüksəldilməsi, təsərrüfat hesabı kimi problemlərin
tədqiqi əsas yer tutur. O, kənd təsərrüfatının hərtərəfli
intensivləşdirilməsinin aqrar-sənaye kompleksinə daxil olan
bütün sahələrə təsir edəcəyini tutarlı elmi nəticələri ilə sübut
edirdi. Bununla əlaqədar olaraq Əhməd Mahmudov həm-
çinin aqrar-sənaye kompleksinin formalaşması, onun iqtisadi
və sosial inkişaf yolu, müttəfıq respublika şəraitində aqrar
sənaye kompleksində elmi-texniki tərəqqinin kompleks
proqramınm işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi
məsələlərini öyrənilməsinə geniş yer verirdi. Zəngin
materiallar əsasmda təsərrüfatlararası kooperasiya və aqrar-
sənaye inteqrasiyası zəminində kənd təsərrüfatmm ixtisaslaş-
dınlması və təmərküzləşdirilməsi, aqrar-sənaye birliklərinin
və müəssisələrinin yaradılması sahəsində Azərbaycanm
təcrübəsini ümumiləşdirir və müvafıq qanunauyğunluqlar
müəyyən edirdi. Sonra o, məhsullann daşınması, tədarük,
kənd təsərrüfatı və yeyinti məhsullannm emalı və
saxlanması da daxil olmaqla ASK-nın bir müstəqil planlaş-
dırma obyekti kimi öyrənilməsinin zəruriliyini irəli sürürdü.
Əhməd müəllimin ciddi seçimi, tələbkarlığı və birbaşa
rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən tədqiqatçılar sonralar
respublikada aqrar iqtisadi məktəbin yaranmasım və
müstəqil bir elmi istiqamətin, məktəbin əsası qoyuldu. Heç
də təsadüfı deyildir ki, respublikada bu potensial əsasmda
24
1962-ci ilin may ayında Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatınm
İqtisadiyyatı İnstitutu fəaliyyətə başladı.
Əhməd Mahmudov səmərəli aqrar siyasətin forma-
laşdmlması və həyata keçirilməsini ASK-da səmərəliliyin
yüksəldilməsi, onun sənaye əsaslarmda qurulmasım, istehsal
vasitələrinin və iş qüw əsinin keyfıyyətcə köklü surətdə
dəyişdirilməsinin, yeni peşə və ixtisaslann yaranması ilə
qarşılıqlı əlaqədə tədqiq edirdi.
Müəllifm əsərlərində ASK-nm sferalannm balanslaş-
dmlması, proporsional inkişafı və təkrar istehsal prosesinin
fazalan məsələlərinə də xüsusi fıkir verilərək qeyd olunur ki,
bu nisbətlərin pozulması istehsalın səmərəliliyini aşağı salır.
O ilk dəfə kompleks hesablamalar nəticəsində ASK-nm ayn-
ayn sferalan və təkrar istehsal prosesi fazalan arasında olan
disproporsiyalan müəyyənləşdirir. Əhməd Mahmudov haqlı
olaraq göstərirdi ki, bu disproporsiyalar ASK-nın üç sferası
arasında, yəni kənd təsərrüfatı üçün istehsal vasitələri
istehsal edən sahələr, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı və
bu xammal emal edən istehsal gücləri, məhsullarm daşın-
ması, saxlanması, kənd təsərrüfatı texnikasınm təmirə olan
tələbatı ilə onun keyfıyyətli surətdə həyata keçirilməsinin
mövcud imkanlan arasında təzahür edir. Bu disproporsiya-
ların əsaslı vəsait qoyuluşu, onun quruluşunun dəyişdiril-
məsi, əlavə investisiya qoyuluşunun məqsədəuyğun olaraq
yenidən bölüşdürülməsi yolu ilə aradan qaldınlması təklifini
irəli sürürdü.
Qeyd etmək lazımdır ki, daha sonralar müəllif istehsalın
intensivləşdirilməsi sahəsində tədqiqatlarım genişləndirərək,
bütünlükdə ictimai istehsalı əhatə edir. Bu baxımdan onun
25