7807
AZƏRBAYCAN M İLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
NAXÇIVAN BÖLMƏSİ
TARİX, ETNOQRAFİYAVƏARXEOLOGİYA
İNSTİTUTU
HACI QADİR QƏDİRZADƏ
MILLI-MƏNƏVİ
DƏYƏRLƏRİMIZ:
Bayramlan mərasimhr, ad^tlər,
mürtasibdthr
AMEA Naxçıvan Bö/məsi rsya&st
heyBtinm ("0 4 "sentyahr 2012-ci H tarixli,
9/2 J ^’li) qərarı ila naşr edilir.
Naxçıvan-2012
E lm i redaktor;
İ.Ə .H əb ib b əyli
A M E A -nın həqiqi üzvü
R əyçilər:
İ.M.Hacıyev
AMEA-nın həqiqi üzvü
H.F.Səfərli
Tarix elm hri doktoru,
professor
Monoqrafıyada milli-mdndvi dəyərlərin tərkib hissəsi
olan təqvimlə əlaqəli müəyyən bayram və mərasimlərin ta-
rixiliyi, adət və inamların genezisi araşdırılmış, bir sıra qa-
ranhq məqamlara aydınhq gətirilmişdir. Bunlarla yanaşı
ailədaxiU münasibətlərdə “yaşınma ” adəti, qadına müna-
sibət, uşaqların ənənəvi tərbiyəsində miUi uşaq oyunlarının
yeri, müasir məişət münasibətlərimizin tarixiliyi və s. məsə-
lələr tədqiq olunmuşdur Kitab miUi dəyərlərimizi öyrənmək
istəyənlər, bu sahədə araşdırma aparanlar və geniş oxucu
kütləsi üçünfaydah ola bilər
Hacı Qadir Qədirzadə, MiUi-mənəvi dəyərlərimiz: Bay-
ramlar, mərasimlər, adətlər, münasibətlər
"Əcəmi" NDşriyyat-
Poliqrqfıya Birliyi, Naxçıvan-2012. 128 səh.
4700000000
053-2012
© “Əcəmi” 2012,
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
Ön söz
Giriş....
7
I. Fəsil. Mənəvi mədəniyyət; bayramlar, m ə ra s im b r.... 10
1.1. Novruz bayramı və onun mənşəyinə dair bir neçə söz.... 15
2.2. Qışla bağlı təqvim adətləri, «xıdır nəbi» bayramı
və hz. Xızır peyğəmbərlə bağh in am lar.............................. 31
1.3. Xalq təqvimindən - çərşənbələr.................................... 41
1.4. Naxçıvan toylarında və "Kitabi Dədə Qorqud'Ma
bəylik məsələsi, N ovm zda «xanbəzəmə» adəti:
ortaq cəhətlər............................................................................ 51
II. Fəsil. Adətlər, münasibətlər.............................................. 64
2.1. Naxçıvanda “yaşm m a” adəti və onun
genezisinə d a ir........................................................................ 64
2.2. İslam-türk düşüncəsində və ailədə qadın..................... 80
2.3. Uşaqlarm ənənəvi tərbiyəsi m əsələsi............................88
2.4. Meydan: fiziki və mənəvi tərbiyyə mərkəzi............... 94
2.5. Müasir məişət münasibətləriiTiizdəki bəzi məsələlərin
genezisinə dair: “Bilqamis”, “Kitabi-Dədə Qorqud»
dastanları ilə ortaq cəhətlər................................................ 107
Azərbaycan Respublikası müstəqillik əidə etdikdən
sonra bir sıra çətinliklərlə rastlaşsa da xalqımızın ümummilli
lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində bu çə-
tinliklər aradan qaldn'ildı. Azərbaycan Respublikasmm Pre-
zidenti İlham Əliyev ulu öndər tərəfmdən əsası qoyulan si-
yasəti uğurla davam etdirməkdədir. Müstəqillik illərində
xalqımızm sosial-iqtisadi inkişafı ilə yanaşı milli-mənəvi
dəyərlərimizin qoruımıasma xüsusi diqqət yetirilir. Məhz
elə buna^örə 2012-ci il Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali
Məclisinin sədri tərəfmdən “Milli dəyərlər ili” elan edilmişdir.
M uxtar Respublikanm rəhbərliyi həmçinin milli-mənəvi
dəyərlərimizin qorunub saxlanması sahəsində xeyli işlər
görmüşdür. Dövlət qayğısmm nəticəsidir ki, son illər tarixi
abidələrin, mənəvi mədəniyyət nümunələrinin, o cümlədən
xalq yaradıcıhğı nümunələrinin və etnoqrafık materialiarm
tədqiqi, nəşri və təbliği sahəsində ziyahlarımız çoxsayh
məqalə və irihəcmli monoqrafık əsərlər yaratmışlar. AMEA-
nm müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru H.Q.Qədirzadə uzun
illərdir Id, Azərbay can etnoqrafıy asmm müxtəlif məsələlərinin
tədqiqi ilə məşğul olur. MilH-mənəvi dəyərlərimizi özündə
yaşadan etnoqrafık materiallarm tədqiqi hazırda ən aktual
məsələlərdən biridir. Əgər nəzərə alsaq ki, qloballaşma
dövründə xalqımızm həyatmda və məişətində meydana ye-
niliklər bir sıra əski adət-ənənələrimizin sıradan çıxması ilə
nəticələnir, o zaman bu işin aktuallığı daha da aydm olar.
H.Q.Qədirzadənin “MiIIi-mənəvi dəyərlərimiz: Bay-
raınlar, mərasimbr, adətlər, münasibətlər” adlı monoqrafıyası
Azərbaycan etnoqrafıyasmm aktual problemlərindən birinə
həsr olunmuşdur. Monoqrafıyada mənəvi mədəniyyətimizin
əsas saİıələrindən biri olan bayramlar və mərasimlər araşdı-
rılmışdır. Bu baxımdan Novruz bayrammm mənşəyi ilə
bağlı tədqiqatlar xüsusilə diqqətəlayiqdir. Tədqiqatçı bu
bayramm yazm gəlməsi, iİin dəyişməsi və təbiətin oyanması
ilə bağlı oldugımu qeyd etmiş, bayramla bağh adət və ənə-
nələrdən, xüsusilə bayram şimiyyatmın hazırlanması, baca-
baca, niyyətə getmə, bayramm ilk günü əkinə getmə, at ya-
rışları və digərlərindən söhbət açmışdır.
Monoqrafıyada həmçinin qışla bağlı təqvim adətləri,
“X ıdır N əbi” bayram ı və H z.X ızır peyğəm bərlə bağh
inamlar, xalq təqvimi ilə bağh adət və mərasimlərdən bəhs
edilmiş, xalqmıızm həyat tərzinin uzun müddət bıı adətlərİə
bağh olduğunu göstərmişdir. Monoqrafıyada “Kitabi Dədə
Qorqudda” bəylik məsələsi, “Xanbəzəmə” adəti ilə bağh
keçirilən əyləncə və mərasimlər geniş şəkildə araşdırılmış-
dır.
Monoqrafıyanm “Adətlər, münasibətlər” adh fəslində
Naxçıvanda “yaşmma adəti” və onun mənşəyindən bəhs
edilmiş, bu adətin qədim tarİxə nıalik olduğunu göstərmişdir.
MüəIIif müqayisəli materiallar əsasmda bu adətin digər
türk xalqian arasmda da yayıldığmı müəyyən etmişdir.
Tədqiqatçı bu adətin Azərbaycanm qədim sakinləri olan
udilər arasmda yayıldığmı və İslam dini ilə bağh olmadığmı
qeyd etmişdir.
Monoqrafıyanm “İslam-türk düşüncəsində və ailədə
qadm”, “Uşaqlarm ənənəvi tərbiyəsi məsələsi”, “Tarixilik
və müasir məişət...” adh bölümləri də milli-mənəvi dəyər-
lərimizin qiymətləndirilməsi baxımmdan diqqəti cəlb edir.
5
Dostları ilə paylaş: |