Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
gətirib çıxarır. Bu zaman dövriyyə vəsaitlərinin tamamlanmasında sabit passivlər (müəssisənin öz dövriyyəsinə bərabər tutulan vəsaitlər) və s. iştirak edir.
Sabit passivlər dedikdə, müəssisənin dövriyyəsində daim olan, lakin ona aid olmayan vəsaitlər başa düşülür. Sabit passivlərə aşağıdakı elementlər daxil olunur:
Fəhlə və qulluqçulara əmək haqqı üzrə minimum borclar;
Büdcədənkənar fondlara ayırmalar üzrə minimum borc;
Sosial müdafiə fonduna ayırmalar;
Gələcəkdə dövr xərcləri üzrə nəzərdə tutulan vəsaitlər, məsələn təmir işləri, məzuniyyət xərcləri və s.;
Sabit passivlərin yalnız artan hissəsi dövriyyə vəsaitlərinin təşkili mənbəyi olaraq çıxış edir. Bu vəsaitlər müəyyən hədlər daxilində müəssisənin maliyyə planında nəzərə alınmır.
Nəzərə almaq lazımdır ki, müəssisə inkişaf etdikcə dövriyyə vəsaitlərinə tələbatı da dəyişir. Bu zaman müəssisənin öz dövriyyə vəsaitləri və ona bərabər tutulan vəsaitlər onun tələbləriniminimum şəkildə ödədiyindən tələbatının qalan hissəsini ödəmək məqsədilə cəlbolunan və borc alınan vəsaitlərdən istifadə olunur.
Borc alınan vəsaitlər dedikdə, müəyyən faiz ödəməklə, banklardan alınan, qısamüddətli kreditlər nəzərdə tutulur. Kredit müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin yenidənbölgüsü ilə əlaqədar olaraq təsərrüfat subyektlərinin bir-birləri ilə müddətlilik, ödənilməsi və geri qaytarılması şərtləri üzərində qurulan qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrini göstərir.
Kreditin ödənilməsi zamanı ona uyğun faizin də ödənilməsi nəzərdə tutulur ki, onun da miqdarı bankla müəssisə arasında bağlanan müqavilədə öz əksini tapır. Əgər kredit zamanında ödənilməzsə, kredit faizinin miqdarı da çoxalır. Kreditin verilməsində müəyyən prinsiplər gözlənilməlidir. Bu prinsiplər aşağıdakılardır:
Kreditin alınmasında müəyyən məqsəd vardır;
Kredit geri qaytarılmaq şərti ilə verilir;
Kreditin verilməsində müddətlilik gözlənilməlidir; 31
Kredit müəyyən faizə əsasən verilir;
Kredit geri qaytarılması ilə bağlı təminatla verilir.
Müddətli kreditlər geri qaytarılması müddətinə görə qısamüddətli, ortamüddətli və uzunmüddətli olmaqla, 3 qrupa ayrılır. Qısamüddətli kreditlər banklar tərəfindən bir ilə qədər verilən kreditlərdir. Oratmüddətli kreditlər 1 ildən 3 ilə qədər qaytarılmaq şərtilə verilən kreditlərdir.Uzunmüddətli kreditlər 3 ildən yuxarı müddətə verilən kreditləridir.
Qısamüddətli kreditlər əsasən dövriyyə fondunun formalaşdırılmasında iştirak edir.Orta və uzunmüddətli kreditlər isə əsas fondu formalaşdıran mənbələrdəndir.
Qısamüddətli krеditləşdirmənin əsas formaları kоmmеrsiya krеditi və bank krеditi hesab olunur.Uzunmüddətli təsərrüfat əlaqələrinə malik olan müəssisələrin bir-birinə məhsul göndərməsi, onların haqqının ödənilməsi müddətinin uzadılması ilə əlaqədar olaraq kommersiya krediti istifadə olunur. Belə olduğu halda, müqavilə əsasında istеhsal müəssisəsi satın aldığı məhsulun haqqının ödənilməsini bir qədər yubadır və məhsulu satan müəssisənin vəsaitləri müəyyən müddət məhsul alan müəssisənin təsərrüfat dövriyyəsində yerləşir. Bеlə kоmmеrsiya krеditləri müхtəlif fоrmalarda, məsələn vеksеl, alıcının avansı, açıq hеsab və s. kimi rəsmiləşdirilir.
Qısamüddətli krеditləşdirmənin digər üsulu bank krеditidir.Bank krediti dedikdə, kommersiya bankları və diğər kredit təşkilatları tərəfindən pul vəsaitləri formasında hüquqi və fiziki şəxslərə, o cümlədən dövlət və xarici müştərilərə verilən kreditlər başa düşülür.
Kreditin yuxarıda qeyd olunan bu iki forması arasında həm oxşar həmçinin fərqli cəhətlər vardır. Fərqli cəhətlər dedikdə, aşağıdakıları nəzərdə tuturuq:
Bank kreditində faiz dərəcəsi yüksək, kommersiya kreditində isə aşağı olur;
Bank kreditinin obyekti pul kapitalı olduğu halda, kommersiya kreditinin obyekti kimi dəyərinəmtəə forması çıxış edir;
kommersiya krediti yalnız əmtəə tədavülünə xidmət edir; 32
Bank krediti məhdudiyyətsiz olduğu halda, kommersiya kreditləri ünvanlı hərəkət edir.
Onların fərqlərinə baxmayaraq, onlar təbiətcə eynilik təşkil edirlər. Qısamüddətli kreditləri yalnızca kommersiya bankları deyil, həmçinin maliyyə şirkətləri və hökümət təşkilatları da verə bilər.
Müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin formalaşma mənbələrindən biri də cəlb olunmuş vəsaitlərdir.Belə vəsaitlərə müəssisələrin debitor borclarını aid etmək olar.Debitor borclarının yaranma səbəbi müəssisənin aldığı malların haqqını vaxtında ödəmədiyində və ya mal-material dəyərləri müəssisəyə onların haqqı ödənilməmişdən əvvəl daxil olduqda yaranır.Bu zaman müəssisə öz dövriyyə vəsaitlərinin bir hissəsini başqa müəssisələrin dövriyyə vəsaitləri hesabına formalaşdırır.
Bunlarla yanaşı, müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin başqa mənbələri də vardır. Bunlara digər müəssisədən alınan müvəqqəti maliyyə yardımını da aid edə bilərik.
Səhmlərin satılması nəticəsində əldə edilən vəsaitlər də cəlb olunan dövriyyə vəsaitlərinə aiddir.Bu üsulla əldə olunan vəsaitlər kreditləşmədən bəzi xüsusiyyətlərinə görə üstündür.Bu üstünlük səhmlər üzrə dividentlərin ödənilməsi ilə bağlıdır. Belə ki, müəssisə mənfəətlə işlədiyi halda dividentləri ödəyir, əks halda dividentlər ödənilmir və müəssisə səhmdarlar qarşısında məsuliyyət daşımır.
Dövriyyə kapitalının mənbələrini analiz edərkən onların maliyyələşmə yollarını nəzərə almaq lazımdır. Dövriyyə vəsaitlərinin əsas maliyyələşmə yollarına aiddir: özünümaliyyələşdirmə, bank kreditləri, kapital bazarı mexanizmləri vasitəsilə maliyyələşmə, büdcədən kreditləşmə və başqa müəssisələr tərəfindən maliyyələşmə.
Özünümaliyyələşdirmə dedikdə, müəssisənin öz vəsaitləri hesabına maliyyələşməsi başa düşülür. Lakin bu heç də hər zaman mümkün olmur. Bu zaman kapital bazarı mexanizmləri vasitəsilə maliyyələşmədən istifadə olunur. Bu maliyyələşmə aşağıdakı formalarda baş verir: Kapital maliyyələşməsi – əlavə səhmlərin satışı yolu ilə baş verir. Səhmlər - səhmdar cəmiyyətin nizamnamə fondunda olan və müəyyən olunmuş hüquqlara
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|